Ky titull mund te mos ishte formuluar keshtu , por jo te gjitha veprimtarite njerezore i ndihmojne zhvillimit bimor . Pengesat jane nga me te ndrysmet. Ka rendesi , qe zhvillimi urban , te eci paralel me zhvillimin bimor . Bimet , mbajne te gjalle , kafshet dhe njerzit. Per t’I rregulluar , keto barazpesha , duhet jo vetem dituri , por dhe atdhetari , simbas sentezes , gabimet e inxhinjerit i vuan dheu . I vuan , per te tere jeten , sic do te shofim shume pak rraste , ne kete ese siperfaqesore . Njeriu primitiv e pati percaketuar qarte pozicionin , mdis natyres se eger . Ky poziciom biollogjik e beri njeriun , dora dores , zot te plotfuqishem te jets mbi Glob .
Zhvillim i mjedisit rrethus ka qene dhe vijon te mbetet detyre paresore e njeriut , e diktuar nga nevoja , per jetese , kur kemi parasysh , qe mbijetesen e ka siguruar me kohe . Permasat e Globit , jane ato , qe kane qene , por njeriu eshte orientuar , per t’i zgjeruar mundesite dhe vijon te zbuloje resuse te reja materjale , qe i ve ne sherbim te nje jete me te mire , per sa me shume njerez ne Glob . Duhet synuar , qe toka bujqesore te preket sa me pakose aspak
Njeriu i ketij shekulli , krahas ndryshimit bujqesor te mjedisit , duhet te mbaje ne qender te vemendjes edhe kufizimet e dioksidet mbytes . Perpjekjet e shkencetareve , per te zevendesuar naften me nukleus molekular , perben nje nder sukseset me te medha , qe ka njohur njerezimi , sepse ky experiment pritet te jete i sukseshem dhe i afert.
Menyra me racionale e jeteses , mbetet zgjerimi i vegjetacionit mbi glob . Pas energjise diellore , vegjetacioni mbetet leva e Arkimedit , qe e ben jeten njerezore , me te gjate dhe me me kuptim . Njerzit kane arritur ,me llampa kuarci te zhvillojne vegjetacion , madje te bujshem .
Ne atdheun tone , ne Shqiperi , kohet e fundit funksionon nje stacion televiziv me emrin kuptimplote RTSHagro . Kam shkruar dhe me perpara, per te , por kam vene re se po ben hapa te shpejte perapara, drejt plotesimit te detyres se tij , ne rritjen e prodhimit bujqesor me metoda te reja , qe shkenca , ka vene ne dispozicion te njerzve .
Ne ish monizmin tone te gjate , njerzit i pat merzitur parulla hipokrite e asaj Partie “Bujqesia ceshtje e gjithe popullit “ . Kete parulle e pat fabrikuar makina propogandistike enveriste , per ta shperndare pergjesine e shkaterrimit total te bujqesise . Kishte eliminuar jo vetem pronen , por dhe kopshtin e ngushte fshatar , qe presupozonte nje bujqesi familjare ekzistenciale . Bej fjale , per botkuptim te thelle , jo per hipokrizi te atij sistemi te varfer ne kulture dhe ne ekonomi .
Te mos largohemi nga tema . E dhe kur mjedisi urbanizohet , mbahet parasysh sa influencion , ne zhvillimin vegjetativ te mjedisit . Le te marrim nje shembull konkret .
Te neneshtrosh mjedisin rrethus , nuk eshte thjeshte force e mbinatyrshme , qe fillimisht kete force e pat kali , kau , bualli dhe me von traktori . Forca duhet , por mbi te gjitha lipset te paraprije mendimi . Mjedisi eshte nje top plastiline , ne doren e bujkut –“skulptor” .
T’u japesh dhjete skulptorve , dhjete topa plastiline te barabarte , do te kemi dhjete skuplptura te ndryshme , madje krejt te ndryshme .
Mjedisin rrethus e ndryshojne forcat shkaterrimtare te natyres , ose njeriu , per interesa te veta jetesore . Ndryshimi i mjedisit nga njeriu realizohet me urbanizim , por me shume me zhvillimin bujqesor . Globi i sotem , nga nderhyrjet bujqesore , nuk e njef me vetveten . Ka pesuar ndryshime , qe lidhen me dioksidin karbonik . Perpara njeriut shtrohet detyra e trete , po kaq e rendesishme, t’i ktheje globit jeten e shendeteshme te dikurshme .
Vec kaq mjafton te gjykojme se krijimi i venbanimeve fshatra dhe aq me thelle krijimi i fermes kohore , kerkon nje fantazi , praktike dhe force . Forcen e ka zgjidhur me kohe njeriu . Krijoi motora te fuqishem , qe vene ne levizje traktora me lloj- lloj plugjesh dhe , disa lloje kombajna , qe imitojne punen e krahut te njerzve . Kombajna nuk ka vetem , per te korrrur grur dhe miser , por edhe per te shkulur panxhar , patate , madje te vjelin dhe pambuk dhe rrush ne vresht . Ne librat e mi problemore , kam pershkruar disa ferma amerikane , qe fillojne me 3 mije Ha dhe perfundojne ne fermen “Texas” , me 70 mije Ha. , ndoshta dhe me shume .Ferma te tilla nuk besoj se mund te krijohen ne Shqiperi , por ne krahina te cpopulluara , mund te ndertohen ferma , qe sot nuk i rrok mendja e zakoneshme , por i arrin , mendja krijuse e nismetareve sipermarres te guximshem , qe sfidojne tregjet . Keta sipermarres , mund te vine edhe nga emigracioni . Sado atdhetar te jete sipermarresi , nuk mund te investoi ne nje toke , qe nuk jane zgjidhur problemet e kullim- ujitjes , qe eshte detyre shteterore . Nje fjale goje eshte ie prodhojme energji me panelet diellore , por ato e vdesin token , ku ngrihen . .
Ne esene para ardhese , edhe fshatrat e cpopulluar , kane vlera biollogjike te spikatura , sepse ata , qe i kane ndertuar , pikerisht ne ato vende , jane menduar jo vetem gjate , por i ka vrare kepuca , pastaj kane vendosur. Shifi me kujdes venbanimet e vjetra . Jane nderetuar afer burimeve te ujit , te ekspozuara nga dielli , te mbrojtur nga ererat e dimrit , te mbrojtur nga permbytjet dhe prane resurseve , per jetesen fshatare. Fshatrat e reja , madje dhe qytetet , kane para ardhes nje vend banim fshatar te vjeter . Keshtu flasin gojdhanat .
Ndryshim drastik , ben Gjirokastra , ndertuar ne shkemb , pa asnje burim uji , por me sterra , nentokesore. Kete fenomen , mund ta spjegoi vetem Ai , qe ka bere genplanin e qytetit !
Ka kohe , qe dhe ne hapesirat tona arbenore , jane ndertuar “fshtra” te titipit Lalez . Me sa kam pare te Tv. dhe keto fshatra , te shtruara me mermer , kane nje te kaluar te “teknollogjise se vjeter “ . Fjala vjen , aty ku eshte ndertuar “fshati “ Lalez , ka qene sektori Hamallaj i ish fermes se fameshme Sukth . Ne kete ish sektor , ka drejtuar nje ish bujk me pervoje te gjate , Baca Ibrahim Kryeziu . Ai krijoi nje venbanim te lakmuar , per kohen e vet , duke kursyer token ndertimore . Krijoi bollek ne prodhimet e drithit dhe ne te njejten linje u mor me jetesen e njerzve te sektorit . Ne sektoriun e Baces , nuk kishte pasur kurre krize per strehim dhe per ushqim . Ndoshta dhe themelusit e Lalzit ( Hamallj modern ) e kane studjuar punen e Baces Ibrahim . Sot perseri ish Hamallaj , do te ishte nje hambar i vegjetacionit te vrullashem .
Ne ato toka eshte prodhuar bereqet si rralleku ne Shqiperi . Ishte bere qender e banuar , ndoshta me 500 banore . Prodhonin produkte ushqimore , per 5 mije njerez . A justifikohet ndryshimi aktual ?
Jam shume i vogel dhe i pa rendesishem t’i pergjigjem kesaj pyetje me shume pergjegjesi ! Specialistet perkates dine te dalin mbi veten dhe mbi interesa te ngushta . Mendimi im modest eshte se kodrat sado larg plazhit , jane shume afer per veturat moderne te sotme . Projektusi , jam i sigurte qe i ka peshuar , keta faktore madhore .
Vendabanimet e reja jam i sigurte se jane studjuar me pergjegjesi dhe kjo pergjegjesi nuk ka munguar dhe per Lalezin , qe une nuk e kam pare si eshte zhvilluar dhe si fuksionon . Kam pare vetem pararendesin e Lalezit .
Di vetem te spjegoj nje fakt , qe ka ndodhur , gjysmen e shekullit te kaluar. Po ndertohej ish ferma Levan , ne Fier . Tokat bujqesore ishin liruar nga ujrat , po ndertohej qyteteza punetore . Kishin filluar buldozjeret te rremonin , pak afer kanalit te madh . Aty u ndodhen disa fshatare te mencur , me takije .
E pyeten ish drejtorin proverbial , Beshir Nikollen : Perse po behet kjo katrahure ketu afer shtepiave tona ?
Do ndertojme qytetezen , me rruge , drita , dyqane , shkolla , nxitoi te pergjigjej Beshiri .
Nuk mjafton kjo koder , per kete pune ? i thane pleqte e mocem dhe i zgjeruan arsyetimet : Kjo , qe okuponi , eshte toka bujqesore me produktive ne Fier . Kodra eshte shterp , krahasimisht me kete toke . Qyteza , ketu do te mbytet ne balte dhe lluce , ndersa atje ne koder njerzit do te baresin me kepuce llustra-fine . Ju kini mjete , qe te beni breza dhe te ndertoni bazen e sigurte te ndertesave . Po te ishim ne vendin tend , kurre nuk do te mbytnim banesat moderne ne lluce . Per venbanimet e vjetra kane vendosur te tere banoret e mundshem . Nuk jane ndertuar fshatrat kuturu, e mbyllen biseden pleqte me takie
Beshiri u bind , nga sugjerimet e mencura te pleqve myzeqare dhe i orientoi ndertimet ne koder , ku u ndertua qyteza Levan , qe ka kohe , ku gumzhin jeta e nje nga qytetet me te bukura , jo vetem bujqesore , ne Shqiperi . Edhe itaianet gjeten nje koder , per te ndertuar ish fermen e Sukthit. U dhimsej toka fushore e kontinentit .
Skandali me i turpshem ndertimor , ishte dhe do te mebetet okupimi i “ Fushes Mbret “ , ne Elnasan me furrnaltat e uzines se celikut . Rruga e ndan me kodren , ku mund te ndertohej jo nje po tre Kombinate metrlugjike Nuk di ne se nuk eshtre vetvrare ai inxhinjer , qe ka firmosur planin ndertimor , te kombinatit metalurgjik ! Fusha mbret fliste me emrin e saj . Nuk ka te dyte ne Shqiperi dhe ate e trashegoi furrnalta e shkrirjes se hekurit . Ky eshte turp kombetar dhe i pa riparushem !Nuk eshte i vetmi turp i izoluar . Nje turp i tille eshte edhe ndertimi i Kombinatit te autotraktoreve . E ndertuan delirartet e Byrose Politike dhe i hoqen atdheut , nje nga fushat me te begateshme te fshatersise se varfer tiranase . Te mos zgjatemi , me kete teme , sepse shume ndertime “socialiste “ , u ndertuan ne fusha . Kjo marrezi u vazhdua me ndertimet post moniste , qe u okupuan fushat , digat , argjimaturat , me ndertime private te pa ligjeshme . Nderimet shqiptare jane nje mallkim i brezave .
Me keto shembuj kam parasysh faktin , qe ndertusit duhet te orientohen nga interesi i pergjithshem , jo te ndertojne aty ku eshte me lehte.
Kerkesat e njerezimit , nuk i perballon “teknollogjia “ e vjeter . Ajo do te mbetet baze mbeshtetese e “teknollogjive “ bija , qe do te plotesojne kerkesat ne rritje te njerezimit . Teknollogjite nuk jane qellim ne vetvete .
Sic spjegova , me lart , RTSHagro transmenton filma me te folur , por folesi nuk i shqipton tamam fjalet e fundit te fjalise . Jane filma shkencore , qe bejne analogjine e zgjidhjeve mjedisore . Nje problem i madh , qe ofron edhe zgjidhje adekuate , eshte pervetesimi i shkretetirave . Synohet , qe ato te kthehen ne toka produktive . Mund te thoni , ne s’kemi shkretetra .Vlen te njohim punen kembengulese , per ta bere token meme , sa me te dobishme, ne njesine e siperfaqes .
Edhe shkretetirat nuk jane te nje natyre . Nje nder me te ndryshmet eshte ajo e Namibise . Kjo shkretettire , ka ujra te ndenjura dhe te kripura . Ka dhe peme shume shekullore , te thara . Me keto kushte jane te familjarizuara shpendet flamingo , me trup te rende dhe ushqehen me peshqit e ujrave te kripur te lagunave . Shkencetaret i vine perqark Namibise , per ta pervetesuar , ne forme bujqesore . Eshte e mundur ? Nuk besoj te shkoje gjate , kur te kemi degjuar se ne ish shkretetiren autokombajnat me ajer te kondicionuar korrin grur. Aty pari do te duken fshatrat tip Lalez , shtruar me qilima Persie .
Keto ndryshime , po i shofim ne nje lloj shkretetire te akullnajes , ne Alaske . Ky gadishull gjigant , ndodhet nen inflencen e akullnajave polare . Ka pas qene toke ruse , por Rusia nuk arriti ta bente toke funksionale . Ja shiti Amerikes , per 7 milion $ . Kjo blerie ka ndodhur ne mes te shekullit 19 . Amerikanet perveshen lleret , nuk ndenjen ne poziten soditese . Fillimisht me teknollogji te vjetra , gradualisht e bene Alasken , vend te banuar . Sot ka mbi 700 mije banore . Ka qytete , si dhe ne kontintent . Autostradat e pershkojne shtetin tej e mbane . Ka te zhvilluar industrite e drurit , peshkimin dhe nxjerrjen e mineraleve . Eshte nje nga 50 shtetet e Amerikes . Prtetndohet te kete rezerva nafte dhe metale te rralla , s’dihet se sa .
Shembulli Alaskas , na bind se c’do te thote pune dhe zbatim i teknollogjive te vjetra . Rusia e flaku si foshnje te braktisur , sot eshte vend i lulezuar . Atje ka dhe nje komunitet shqiptaro-kosovar , shume kompakt dhe te adaptuar, nje lloj si kudo ne Amerike . Njeriu i adaptohet dhe e ndryshon natyren , simbas kerkesave te tij biollogjike . Nuk ka teren konstant , por shkalla e ndryshimit eshte ne funksion te prezences se ujit , te diellit , te zhvillimit bimor . Nuk ka zhvillim njerezor , pa zhvillimmin bimor .
Te ndalemi , tek faktori i fundit, ai bimor . Kullotat e bagetise se imte , verore ,ose dimerore , shtrihen ne lugina , kodra , livadhe . Kullotat , qe ndodhen ne kodra , te pa ekspozuara nga dielli i paradrekes , zhvillojne bimet helmuse ne sasi te madhe dhe te pa identifikuara praktikisht nnga shkencetaret . Barinte e dine , se po te kullosin delet ne keto lloj kullotash , ngordhjet jane te shumta deri ne cfarrosje . Eshte kjo nder arsyet , qe barijte i djegin kullotat gjat gushtit , per t’u djegur farrerat e bimeve helmuse .
Shkretetirat , qe permendem me siper , perpara akullnajes se Alaskes ,jane me te volitshme Kjo pune , nuk u realizua me psherretima dhe gogesima te rusve dembele , por me pune qe te flakerijne syte . Ne te tera rrastet perparimi dhe progresi , kane nje kosto , qe gjithnje nuk eshte e vogel , ne themel ka faktorin pune te menduar thelle, por pa hezitime dhe shmangie.
Aktualisht bujqesia shqiptare konsiderohet e prapambetur , per tregusin shume te thjeshte , se nuk mbillet e gjithe toke bujqesore . Sukseset i permendem , ne esete e mija para ardhese . Mjafton te mbillet toka cep me cep dhe c’do vit , qe te kemi nje bujesi te klasifikuar e perparuar . Mendoj se televizioni i ri , RTSHagro , do te luaj nje rrol te rendesishem , ne propagandimin e teknolllogjive te reja , ne ngritjen e nivelit bujqesor shqiptar. Fshatari shqiptar eshte inteligjent dhe e perkrah progresin . Shembulli konkret eshte zhvillimi i perimtarise ne serat aktuale . Siperfaqja sere eshte 10 fishuar, gjat ketij tranzicioni . Nje kapexim i tille kekohet te behet ne deget e tjera te bujqesise , per te mundur te krahasohet me bujqesine e Zvicres maloredhe pa det .
Jam besimplote se stacioni RTSHagro , do ta nxisi konkurecen , per te krijuar ferma kohore , duke neneshtruar mjedisin , simbas nje fantazie afer realitetit , simbas aforizmit , gabimet e bujkut i zbulon dheu . Po jap nje shembull te mendimeve sofiste , ndaj praktikes prodhuse .
Kur ministroi Pali Miska , bujqesia shqiptare ka njohur dite te zeza , sepse Pali i priste drute shkurt . Kulture jo e jo, por nuk kishte asnje lloj fantazije krijuse , qe i duhet bujkut me do e mos. Nje dite prej ditesh, mesuam se kishte krijuar nje ndermarrje te re tregetare . U gezuam se nje ndermarrje e fuqishme , ne ate kohe , do ta ndihmonte shume prodhimin e gjere bujqesor . Emrin ndermarrjes ja vuri vete Pali . E quajti,Eximagro . Emer i perbere dhe i pa degjuar ndonje here ne rrethet bujqesore te kohes .
Me druajtjen karakteristike te kohes , pyeta mikun tim , te ndjerin Luan Shahu : C’objekt ka kjo ndermarrje e re , qe ka krijuar fantazia e minister , Palit ? Luani ishte bujk dhe tregetar .
Pa e mbaruar pyetjen , Luani me beri nje bisede ironike , sic e meritonte Eksimagroja e minister Palit . Kesaj i thone , kumtoi Luani , buke grurti me miell misri . Eshte emri i ri i agroexportit , vijoi Luani . Eshte Agroexporti , me emer tjeter . I kane dhene zyra te reja , kane shtuar drejtori pas drejtorie , per te punesuar miqte dhe per te rritur sherbimet jasht shtetit . Ta cosh jasht shtetit nje mik i beje nder , qe nuk harrohet .
Ke qene ndonje here jashte shtetit? , me pyeti Luani, ja po ta sqaroj une. Me nje muaj sherbim jashte shtetit , mund te kursesh rogen e nje gjashtemujori dhe mos harro se rogat e tyre , ne “eximagro “ , nuk jane roga do sido . Qe ta cojme biseden deri ne fund , vijoi Luani . Pali dhe Drejtori i ri i ndermarrjes , kane siguruar gjithe miqesine dhe farefisnine . Ne dienine time , vijoi Luani , exporti lundron ne ato shifra , qe e kam pasur une . ( Luani pat qene shume kohe Drejtor i Agroexportit ) . Drejtori tjeter , nga Berati , qe ja kam harruar emrin , askush nuk mund ta beje fajtor , sepse Pali ishte nga hakmarresit me patollogjik te atij regjimi . Pervec viktimave te Naftes , permbysi , Inxh Thoma Dinen , qe ishte seketar i pare i Pukes dhe specialist i shquar i pyjeve , Pirro Gushon e sa e sa te tjere .
Kete epizod e permenda , se emri i televizionit , ashtu si ish eximagron nuk e ben emri , por puna metodike dhe mbeshtetja me njerez te ditur , jo vetem ne fushen e bujqesise , por edhe te profesioneve te televizionit , njerez te apasionuar . Une levdova vetem fillimet e sukseseshme , por rruga eshte e gjate dhe shpesh me te pa pritura .
RTSHagro , jep nje emisioin , me titullin “Interval “ . Ky emision vijon gati nje ore dhe cfaq vende te ndryshme , ne glob . Jep copa terreni spontan , me gure , shkembinj , ujra te brendeshme te ndenjura , terene te frikshme . Krahas tyre , emisjoini , jep terene te sistemuara , qe te clodhin syrin dhe te bejne te mendosh se sa produktiv eshte njeriu i ditur dhe aleat i ntyres . Kur njeriu shef kete emision kuptimplote , i rritet pergjegjesia , per te bere maksimalen ne ruajtjen e tokes bujqesore . Terenet inproduktive , me gure , shkembinj , shkretetira , vende te aksidentuara dhe detra jane me te gjera se tokat produkive bujqesore, livadhe , kullota dhe pyjore te marra se bashku . Krahas se pastertise mjedisore , njeriu ka detyre t’i drejtohet transformimit te shkretetirave dhe rritjes se produktivitit te detrave dhe oqeaneve . Te kerkosh keto transformime , ne kohen e sotme , nuk eshte salltanet , por nevoje qe lidhet me ushqimin dhe pastertine e ajrit te frymarries . Me masat e gjithaneshme , Globi do te mbete i paster dhe i begate , qe do te plotesoi te gjithe nevojat e njerezimit ne rritje numerike dhe te jeteses cilesore .
Illo Foto – Studjus , NY- Janar 2023
Comments