Vanghea Mihanj Steryu, shkruan me shpirt e me zemër të madhe
Prof. Dr. Fatmir Terziu
Tashmë në përmbledhjen e saj më të re në prozë dhe poezi, „Lakuriqësia e Luleve“, poetja e shquar, Vanghea Mihanj Steryu, (i cili është në shtyp si poezi dhe prozë për fëmijë në gjuhën arumune dhe shqipe) i dha jetë një lloj të ri ndjeshmërie në poezinë e saj. Ndërsa në tekstet e mëparshme të saj, jeta shihet me sy të ndryshëm, në këtë vëllim të ri modelohet sipas shijes së tij dhe paraqitet më së shpeshti në mënyrë engjëllore, me një rrezatim shpirti dhe zemre, me vlera mjaft pozitive në të, si në prozën e saj ashtu dhe në poezinë e saj ajo përshkruhet me një ëmbëlsi që flet vetë dhe vlerëson vlerat që zotëron dhe përpiqet ti gjej tek një botë që sapo i jep vlerë botës.
Në realitetin artistik të poezisë së Vangheas gjërat marrin kuptime të reja dhe poezitë e saj mbesin dhe si këngë emblematike ku spikasin thuajse në të gjithë veprën, me mjaft signifikativ, që dëshmon plotësisht këtë veçori. Elementet në natyrë magjepsin dhe admirojnë poeteshën lirike, sepse japin një ide të lirisë absolute, të shtrirjes kozmike dhe forcës së parezistueshme, të vlerës dhe jetës. Në to poetja sheh ekuivalentët natyrorë të vlerave në rritje si arsye më të denja diskursive ndaj barrierave morale dhe të përditshme dhe konventave të ngurta. Këto forma diskursive e frymëzojnë atë të shtrijë krahët për fluturim, t'i japë fuqi vullnetit të saj, mallit për dehje të plotë të jetës, gëzimit dhe dashurisë.
Përbërja e poezisë: katër strofa me katër vargje të shkurtra dhe përshkruese dhe një lloj me vargun e bardhë, që thekson realizmin dhe zbulon dashurinë për jetën, vlerën e saj, fëmijërinë dhe fëmijët, dashurinë dhe vlerën e dashurisë, me një forcëdhe formë diskursive herë të bashkuar në një periudhë sintaksore, të formësuar si një pyetje retorike, e herë me një ton të lehtë poetik që i jep hapësirë shpalosjes së mendimit dhe për të ezauruar ndjenjën apo imazhin që zotëron brezi në rritje e sipër. Arkitektonika e vargjeve korrespondon plotësisht me synimin krijues të poetes për të pohuar nxitjen, ecjen përpara e lart, guximin dhe mospërputhjen përballë së panjohurës. Kohezioni midis ndjesive të veçanta, secila prej të cilave përfaqëson një tërësi emocionale dhe kuptimplote dhe ndërton një imazh të pavarur, arrihet nga rrëmbimi i formës më të bukur estetike dhe lirike dhe nga besimi se brezi në rritje do të arrijë dhe do të realizojë veten.
Poezia e Vanghea Mihanj Steryu disa herë ka formën e një monologu të dialoguar, në të cilin forma dhe forca lirike mbron tezën e saj se askush dhe asgjë nuk është në gjendje të ndalë nxitjen, aq të fortë sa elementët, drejt hapësirave dhe shtigjeve të reja, të paarritura, të pakaluara, apo sikurse poetja citon tek poezia e saj „Dashuria na përkund“: „Dashuria po na zgjon/Lodra na jep,/Me gaz në mëngjes,/Me zemër na puth,/Me sytë na shikon/Me butësi na afron/Dhe na flet: Dashurohuni!“ Dhe ajo poetizon me radhë atë që është e zakonshme në elementet natyrore – lulja e majit dhe më e bukur ëndër, si dhe „dashuria është parajsë“, pra e lindur nga bashkimi midis natyrës dhe njeriut - fuqia e tyre e pandalshme. Bashkëbiseduesi-elementar është i pranishëm në heshtje, por në mënyrë të prekshme, i shënuar nga nënteksti dhe ndjesia, i cili përsëritet në vargun fillestar të çdo strofe: „Sytë hapur do ju qeshin,/Hi, ha, hai!/Si lulja e majit/Si më e bukur ëndër/Dashuria është parajsë.“
Teksti i poezive dhe vetë proza e kësaj shkrimtareje me emër të ndjeshëm në mjedisin tregjuhëfolës, arumanisht-maqedonisht-shqip vizaton një imazh realist të jetës elementare si një formëzim i ri diksursiv i mesazhit vazhdimtar, tipit të paepur, dhe tërheq vëmendje të ndjeshme, sidomos poezia „Sytë e babait“, pra më saktë babain, të cilin poetja e pikturon gjithashtu si një mjeshtre adekuate. Por dashuria për babain, për nënën, prindin dhe lidhjen jetësore është e pranishme edhe me kuptime semantike e didaktive, si mishërim i forcës dhe ecjes përpara në rrugën e vetë jetës së pojektuar mirë, gjithnjë kundër papërmbajtshmërisë dhe paparashikueshmërisë. I gjithë brumi i poezisë së saj krijon një karakter që është i mahnitur nga liria e tij e plotë, duke mos njohur pengesat dhe barrierat. Strofa është e lirë nga teprica foljore, ajo është e ndërtuar tërësisht me fjalë që shprehin lëvizje, ose materialitet, me tërësinë strukturore të konceptuar në folje dhe emra. Mbiemrat i kreh mjeshtërisht në të - me përjashtim të një absolutisht të domosdoshëm për shkak të ndjenjës se ata do të pengojnë shtytjen e vrullshme të fjalës.
Poetja dhe shkrimtarja e talentuar e prezanton jetën me plasticitetin dhe dinamikën e saj të pandalshme përmes trajtave foljore me karakter imitues, ku preferohet ajo që vjen për shkak të intensitetit më të fortë të veprimit krahasues si tek poezia që e cituam „Sytë e babait“: „Sytë e babait/Ilaç me dritë,/Gjithnjë shkëlqejnë/Dhe anjëherë nuk qajnë.“ Pra më tej në këtë diksurs krahasues „Sytë e nënës/Si lule të qeshur/Si diell-pasqyrë,/Me mall më ngrohin/Me dashuri më ndriçojnë.“ e më tej rrjedha e gjakut „/Sytë e gjyshit/Si uji i pastër,/Gjithnjë janë të kthjellët,/Gjithnjë më të bukur.“ Duke u ndalur tek trashëgimia „Dhe sytë e mi-/Dy lule nga qielli,/Në ta fluturojnë zogj,/Dhe të mira sheh.“ E gjithë kjo ndërtohet si shprehje e dinamizmit dhe trashëgimisë, për të krijuar një ide të ecjes dhe vazhdimësisë së jetës, një sugjerim i lidhjes së pashtërshme të gjakut. Përzgjedhja e tyre zbulon kujtesën vizuale të artistit dhe ndjenjën e gjuhës. Koha e preferuar e tashme krijon një ide të përsëritjes, dhe rrjedhimisht të përjetësisë, dhe sugjerimin se forca lirike duket se po noton e vetme në krahët e erës, e ndritshme, e gëzuar, e lumtur.
Me fuqi krijuese të lakmueshme është krijuar imazhi i elementit ujor, i konkretizuar në sytë si „uji i pastër“ një përcaktim i bukur natyror me qëllimin kuptimplotë. Uji, përkëdhelur fjalën që shkon tek ajo pjesë e rëndësishme e trupit, syri i babait në gjendjet e tij të heshtura, jo si një imazh simbolik i thjeshtë e i zhdërvjelltë i dritës, por i vizionit në rrugën e tij, i ushqyer nga fuqia, i padëshiruar nga errësira, i kënaqur me epërsinë e tij, me gjendjen e qetësisë dhe i paparanueshëm në peshën e monotonisë së përditshmërisë së njerëzve, është kjo e gjitha që frymëzon ndërgjegjen krijuese të poetes. Në strofë ndihet qartë shpirtërimi i elementit të syrit dhe të ujit dhe paralelizohet me përjetimet e forcës lirike, e cila dëshiron të thyejë akullin që lidh mënyrën patriarkale të jetesës, të dalë nga lugu i ngushtë i përditshmërisë, të largoj errësirën dhe baltën e jetës dhe të shkatërroj gjithçka që pengon lirinë dhe lëvizjen përpara.
Poezia dhe proza e këtij vëllimi janë një koshere e madhe me mjaltë bio që autorja e hap për lexuesine saj që të jetë në gjendje për të shijuar fuqinë dhe bukurinë e pathyeshme të dinamikës, e cila, është e qartë dhe theksohet edhe përmes objekteve, të cilët nuk i rezistojnë dot presionit të lukunive të jetës së brishtë fëminore. Ngjashmëria në rritje midis formës lirike dhe elementeve natyrore përgatit lexuesin e moshës së vogël të qëndroj sikurse duhet nën peshën e madhe të fjalës së bukur estetike duke pritur gjithnjë me vëmendje për strofën e fundit, e cila është pika kuptimore dhe emocionale e tërë kësaj vepre të shkruar me zemër të madhe dhe me një shpirt të ndritshëm sikurse është vetë autorja.
Comments