Tmo Mërkuri: Mozaiku artistik i një poezie

Poezia "Fëmijët në bordura" e Fatmir Terziut ka një shumësi figurash artistike, që krijojnë një ndërthurje të fuqishme mes kujtesës, realitetit dhe reflektimit mbi kohën dhe i shërbejnë poezisë si gurët e vegjël kubikë me ngjyra të ndryshme në krijimin e një mozaiku. Kjo për arsye se është pikërisht kjo strukturë kubikësh të vegjël që e formojnë dhe e mbajnë në modernitet këtë poezi. Shihet lehtësisht se fiigura si metafora, simboli, personifikimi dhe kontrasti ndërveprojnë në krijimin e strukturës poetike të pasur, e cila e bën poezinë të ndjeshme dhe të mbushur me përjetime.

1. Metaforat në këtë poezi nuk janë të izoluara, por krijojnë një rrjet kuptimor që lidh të shkuarën me të tashmen. Disa prej tyre përçojnë përvoja ndjesore, ndërsa të tjerat japin ndjesinë e zhvendosjes dhe ndryshimit. P.sh. vargjet; "Frika mund të hahet si buka e ngrohtë që zhduket në një çast" është një metaforë e dyfishtë: nga njëra anë; frika është diçka e përditshme, si buka, ndërsa ideja e zhdukjes së saj si buka e ngrohtë që kapërdihet menjëherë aludon përkohshmërinë e ndjenjave të frikës (në fëmijëri).

Vargu: Lotët tanë që kthehen në skenarë filmash në gjumë

është një metaforë që shfaq lidhje mes dhimbjes dhe artit, pse lotët e fëmijërisë transformohen në një rrëfim vizual, sikur jeta e tyre ( fëmijëve) është një film i heshtur, që vetëm ata dhe një "shikues i fshehur" e ndjejnë.

Vargu metaforik: " Muret me veshë" ka dimension alegorik dhe historik, ai i referohet periudhës së censurës dhe frikës në monizëm, ku gjithçka mund të përgjohej. Kjo thekson atmosferën e heshtjes së detyruar dhe mungesën e lirisë.

2. Simbolika luan rol kyç në poezi, pasi shumë objekte dhe përshkrime nuk janë konkrete, por përçojnë kuptimshmëri më të thellë. Kështu:

" Gurët e mëdhenj jabanxhinj' simbolizojnë diçka të huaj, të ftohtë dhe të ngurtë, që ka zënë, okupuar, apo është ngulur në vendin ku dikur loznin fëmijët. Këta gurë , veçse simbole,j anë dhe metaforë për ndryshimin , zgjerimin e qytetit dhe nënvizojnë idenë e ndryshimit të realitetit.

"Fëmijët në bordura "

janë simbol që përfaqëson fëmijërinë e djeshme por edhe shpirtin e gjallë të së shkuarës., pse fëmijët kanë tipar të tyre lëvizshmërinë e vrullshme Ata simbolizojnë jetën, ndërkohë që gurët janë simbol i një bote të ngrirë, të ftohtë dhe pa jetë.

Figura e "Dragoit të padukshëm"

përfaqëson frikën, një lloj diktati që u imponohej fëmijëtve për të heshtiur. Kjo figurë lidhet me presionin që ushtrohej në periudha të caktuara historike.

3. Poeti shfrytëzon suksesshëm kontrastin si figurë artistike efektive. Ai ndërton në poezi një tension të brendshëm përmes kontrasteve, të cilat e bëjnë poezinë më të fuqishme dhe më prekëse. P.sh. lidhur me:

a. Kontrastin mes fëmijërisë dhe të tashmes mund të themi se: Poezia nis me kujtimin e një fëmijërie të ashpër, por të gjallë, aktive, të vrullëshme dhe përfundon me një tabloid bosh, ku fëmijët janë zhdukur, në vend të tyre shihen gurët. Ky kontrast e përforcon ndjenjën e një boshësie ndjesore dhe të një ndryshimi të përhershëm.

b. Kontrasti mes nxehtësisë dhe të ftohtit, që shfaqet mes "Buka e ngrohtë" dhe gurëve të mëdhenj" shfaq ndryshimin nga bota ku ekzistonte ngrohtësiea, ( gjyshet që na jepnin gjithmon kulaçë të ngrohtë) në një botë të ftohtë dhe të ngurtë të gurëve.

c. Kontrasti mes të folurit me heshtje dhe vrimës së fshehur, ku;

Fëmijët mësohen të flasin në heshtje, një formë e fshehtë e mbijetesës.

Mirëpo kjo heshtje përballë frikës krijon një tension dramatik, dhe tregon një realitet të shtypur, ku njerëzit kanë frikë të flasin, të shprehen lirisht. Kjo ka qenë më fakt koha e fëminisë dhe rinisë sonë, sigurisht që na kujtohet që shpesh flisnim si memecë, me shenja që i kuptonim vetëm ne.

4. Personifikimi dhe natyra e qytetit në poezi është element i mëhershëm në poezi, pasi ajo, poezia nuk e paraqet qytetin si një hapësirë të thjeshtë fizike, por si një entitet që merr formë dhe ndikon mbi personazhet.

a. "Gurë të mëdhenj 'jabanxhij' janë zëvendësuar fëmijët"

ku këta gurë nuk janë objekte të pajeta, por shfaqen si entitete që kanë zënë, zaptuar vendin e jetës së dikurshme. Kjo e bën zhdukjen ( mungesën) e fëmijëve dramatike dhe peizazhin të trishtë.

b." Muret me veshë" nuk janë thjesht struktura betoni por qenie të gjalla që dëgjojnë, kontrollojnë dhe mbjellin frikë. Besoj se është i kuptueshëm personifikimi.

Poezia e Fatmir Terziut funksionon si një mozaik artistik ku metaforat, simbolet, kontrastet dhe personifikimi nuk janë të ndara, por krijojnë një rrjet kuptimor ë ndërlidhet (në mënyrë organike) te mozaiku.

Metaforat ndërtojnë një gjuhë të pasur poetike që e bën përvojëntë ndjeshme dhe afër lexuesit.

Simbolika krijon shtresa kuptimore dhe ndërlidh individin me historinë kolektive. Kontrasti krijon dramë dhe tension, duke përforcuar ndjesinë e humbjes dhe ndryshimit. Personifikimi qas ndjesinë se hapësira dhe objektet nuk janë të ngurta, statike, por marrin pjesë në fatin e njeriut.

Në këtë mënyrë figurat artistike nuk janë thjesht mjete zbukuruese, por transformohen në pjesë organike të poezisë dhe shprehin jo vetëm nostalgjinë dhe trishtimin, por edhe një realitet ndjesor që rezonon tek lexuesi.

____________________________

Fëmijët në bordura

Nga Fatmir Terziu

Sa herë që zgjohem në qytetin tim,

shkul nga memorja guriçka

gurë të mëdhenj „jabanxhinj“

më mësuan se frika

mund të hahet si buka e ngrohtë që zhduket në një çast

na mësuan të mos e ndjenim të ftohtin

kur mëngjeset na përvijonin fytyrat tona njëherësh,

të bardha,

të pastra, të lara,

me sapunin pesëmbëdhjetë lekësh

na mësuan të rriteshim më shumë,

nën lotët e dimrit,

lotët tanë që ktheheshin skenarë filmash në gjumë,

nektar për shikuesin e fshehur,

që na shikonte të rriteshim.

Na mësuan të flisnim në heshtje,

dhe akoma më në heshtje për muret me veshë,

që të mos zgjojmë dragoin e padukshëm se do të na merrte me vete

do të shkrihej mes nesh,

e ne do të kishim derte…

Sa herë që zgjohem në qytetin tim

më rishfaqen si fraktura

gurë të mëdhenj „jabanxhinj“

kanë zëvendësuar fëmijët në bordura.