Timo Mërkuri: Poezia shqipe, përmes veprës së Terziut, futet në dialogun postmodernist evropian

Fatmir Terziu përmes kësaj poezie, i qaset postmodernizmit duke ndërthurur reflektimin filozofik me ndjeshmëri të fortë ekzistenciale. Poezia nuk ndjek një strukturë tradicionale, ajo sfidon rregullat e rrëfimit poetik dhe krijon një hapësirë ku mitet dhe identiteti treten në një mjegull konceptuale.

1.Që në vargun e parë, Terziu krijon një atmosferë të turbullt, ku mjegulla bëhet metaforë e pasigurisë mendore dhe e identitetit të lëkundur:

"Ka ditë që Londra zgjohet e mjegulluar,

hamendjet e miteve thonë se kanë rizgjuar Homerin."

Kjo retrospektivë nuk është kthim pas, por është një rikrijim i miteve dhe identiteteve në një botë të papërcaktuar. Përplasja mes antikitetit dhe modernitetit është e dukshme, ku Homeri shndërrohet në një figurë të pranishme mes kaosit të kohës sonë.

Në këtë ndërthurje të kohëve, edhe sytë njerëzorë humbasin qartësinë dhe gjallërinë shprehëse:

"ndoshta mëngjesi më i vjetër ka ngrirë në sytë e vetmuar,

ndoshta ai syri i vdekshëm që prek mermerin,

sa vite dritë larg mbetet identiteti i huaj?"

Këtu, në realitet Terziu eksperimenton artistikisht duke e bërë realitetin të përzihet me idetë abstrakte. Figura të tilla si Homeri dhe Diogjeni nuk janë thjesht referenca kulturore, por ndërthuren me përditshmërinë e paqëndrueshme:

"Ti nuk je Diogjeni, që ul fanarin të ndriçosh pyjet,

mos pyet ku e gjen këtë identitet fantazëm?"

ku poezia lë pezull një pyetje themelore mbi dijen dhe ekzistencën, duke refuzuar përgjigjet e thjeshta dhe duke i lënë lexuesit hapësirën për reflektim e interpretim

2. Poezia shfaq ndjeshmëri postmoderne në mënyrën si luan me kohën, mitet dhe identitetin. Mjegulla që mbulon Londrën bëhet simbol i pështjellimit ekzistencial, një mjegull që nuk shpërndahet, por fshihet dhe rizgjohet (si qënie e gjallë)në ndërgjegjen poetike:

"Pas Homerit mjegulla fshin sytë sa herë me Kaligon,

po mjegulla nuk dëgjon të shpërndahet,

nervat, ato fijet thuajse të padukshme karrikon,

i zbret poshtë nën lëkurë."

Ndërthurja e miteve me realitetin e paqartë krijon një poezi që nuk jep përgjigje, por ngrit dilema. Ky eksperimentim e bën poezinë të funksionojë si një shumësi reflektimesh filozofike e historike, duke ftuar lexuesin në një kërkim të vazhdueshëm të kuptimit.

3. Në fund, poezia e Terziut është një eksplorim postmodernist, ku mitet, historia dhe identiteti nuk paraqiten si elemente fikse, por si nocione të lëvizshme dhe të mjegullta. Ky eksperiment artistik refuzon të ofrojë konkluzione të qarta, duke e lënë lexuesin përballë pasigurisë ekzistenciale:

"ndoshta mëngjesi më i vjetër ka ngrirë në sytë e vetmuar,

ndoshta ai syri i vdekshëm që prek mermerin,

sa vite dritë larg mbetet identiteti i huaj?"

Kështu poezia shqipe, përmes veprës së Terziut, futet në dialogun postmodernist evropian, ku fragmentarizmi, relativizmi dhe ndërthurja e kohëve janë elemente thelbësore të një arti që nuk kërkon të japë përgjigje, por të zgjojë pyetje dhe të krijojë hapësirë për interpretime të shumëfishta. Ky është një shërbim madhor i Terziut në poezinë shqipe dhe këtë duhet t'a pranojmë.

4. Një nga tiparet më të dukshme të kësaj poezie është struktura e fragmentuar, që pasqyron jo vetëm rrjedhën e ndërgjegjes, por edhe mënyrën postmoderne të ndërtimit të tekstit. Thamë se Terziu nuk krijon një narrativë të qartë, por ndërton një mozaik imazhesh dhe reflektimesh filozofike. Kjo ndërprerje e vazhdimësisë tradicionale është një teknikë tipike e postmodernizmit, ku realiteti shpërbëhet në copëza që lexuesi duhet t’i bashkojë vetë.

Në këtë kontekst, vargjet krijojnë një efekt ritmik që nuk është thjesht muzikor, por është një lëvizje midis mendimit dhe ndjesisë, siç shihet te këto rreshta:

"pena nuk ulet deri vonë,

bojatis mbi sofrabez dy gisht letër,

formon virtytin universal nga vetmia."

Këtu, pena si simbol i krijimit poetik dhe vetmia si një gjendje ekzistenciale bashkohen në një hapësirë ku mendimi poetik nuk është më një akt i qartë dhe i vendosur, por një proces i vazhdueshëm kërkimi.

5.Në këtë poezi identiteti është i pasigurt dhe i fragmentuar. Kjo ndjesi vjen jo vetëm nga figura mitologjike dhe historike, por edhe nga raporti i subjektit me kohën dhe hapësirën. Autori nuk flet për një identitet të qëndrueshëm dhe të përcaktuar, por për një identitet të lëkundur, të zhvendosur mes përkatësisë dhe huajësisë:

"sa vite dritë larg mbetet identiteti i huaj?"

Ky varg reflekton shqetësimin ekzistencial për largësinë e identitetit nga vetvetja. Termi "vite dritë larg" krijon një ndjesi të papërcaktuar, duke sugjeruar se identiteti nuk është diçka e afërt dhe e kapshme, por një fenomen që vazhdon të lëvizë dhe të ndryshojë.

Për më tepër, Terziu e vendos këtë dilemë në një kontekst më të gjerë historik dhe kulturor. Duke përmendur Homerin dhe Diogjenin, ai e shndërron poezinë në një dialog mes së shkuarës dhe së tashmes, ku pyetjet për identitetin nuk i përkasin vetëm individit, por edhe kulturës dhe qytetërimit në tërësi.

Thelbësisht poezia e Terziut nuk kërkon të ndërtojë një kuptim të prerë, por të sugjerojë mundësi të ndryshme leximi dhe interpretimi. Përmes mjegullës si metaforë, përmes figurave të lashtësisë dhe përmes fragmentarizmit strukturor, ai krijon një tekst që nuk kërkon përgjigje të drejtpërdrejta, por fton lexuesin në një reflektim të thellë.

Teksti nuk synon të zbulojë një të vërtetë të vetme, por e lë lexuesin në një hapësirë të mbushur me pasiguri dhe pyetje:

"Aq më shumë kur s'di të mësosh nga gabimet!"

Ky varg përmbyllës forcon idenë se njohuria, dija nuk është proces linear, por është një cikël i pafund kërkimeshshe . Kështu, poezia e Fatmir Terziut nuk është thjesht përshkrim i krizës së identitetit, por është së pari reflektim mbi natyrën e dijes dhe të ekzistencës njerëzore në një botë të paqëndrueshme.

Pra, në thelb poezia e Fatmir Terziut është një eksperiment artistik midis filozofisë, historisë dhe ndjeshmërisë poetike. Përmes mjegullës si simbol të pasigurisë dhe identitetit të paqartë, ai krijon një poezi të mbushur me tensione ekzistenciale dhe sfida mendimore. Struktura e saj fragmentare, ndërthurja e miteve me realitetin bashkëkohor dhe refuzimi për të ofruar përgjigje të qarta e bëjnë këtë poezi një shembull të fuqishëm të qasjes postmoderne në letërsinë shqipe. Sinqerisht duhet t'a lexojmë me vëmëndje këtë poezi në thelbin e saj filozofik e modernist për të ndjerë dhe përjetuar punën e madhe të Terziut në qasjen e poezisë së sotme shqipe me postmodernizmin europian, ku shpesh një varg i vetëm ndrin më shumë se një poezi, ku ndërthurja e disa fjalëve japin më shumë kuptimshmëri e ndjeshmëri nga një ose disa poezi tradicionale, romantike apo klasike. Urime Fatmir Terziu .

A kemi retrospektivë?!

Nga Fatmir Terziu

Ka ditë që Londra zgjohet e mjegulluar,

hamendjet e miteve thonë se kanë rizgjuar Homerin

ndoshta mëngjesi më i vjetër ka ngrirë në sytë e vetmuar,

ndoshta ai syri i vdekshëm që prek mermerin,

sa vite dritë larg mbetet identiteti i huaj?

Pas Homerit mjegulla fshin sytë sa herë me Kaligon,

po mjegulla nuk dëgjon të shpërndahet,

nervat, ato fijet thuajse të padukshme karrikon,

i zbret poshtë nën lëkurë,

e ndjesia, ekzistenca, timbra ulëritës emetojnë,

ndizet brendakoka si furrë.

Ndonjëherë vulosen yjet, duke vrapuar vertikalisht,

ndonjëherë sekreti i mendimeve të thella tërheq vëmendjen tonë,

duke i dhënë një shkronjë identiteti një rreshti lirisht,

pena nuk ulet deri vonë,

bojatis mbi sofrabez dy gisht letër,

formon virtytin universal nga vetmia,

nuk pyet se në cilin libër është të jesh shërbëtor i një personi tjetër,

nuk pyet për dituri nga zullumi, as për zullum nga dituria.

Fundja, ku kanë rëndësi pyetjet,

mos pyet lumin për gjumin dhe dritaret pa perde për orgazëm,

Ti nuk je Diogjeni, që ul fanarin të ndriçosh pyjet,

mos pyet ku e gjen këtë identitet fantazëm?

Aq më shumë kur s'di të mësosh nga gabimet!