Timo Mërkuri: MODERNIZIMI I SIMBOLIKËS SË ODISE KOTES

Poezia "Sheh ëndërr një dëshirë" është krijim që shpalos një ndjesi të thellë artistike dhe psikologjike. Qysh në nisje, ajo pasqyron një peizazh të mbuluar nga dëbora e bardhë, një imazh i cili nënkupton një pamje të pastër, por edhe një ndërprerje, apo “fshehje” të qetësisë. Kjo pamje ka një paraqitje të ndjenjave të ngjashme me shtegtimin e kujtimeve dhe ëndrrave në thellësinë e mendjes së njeriut.

Në poezi perceptimi i kohës është në fantakohë pasi në poezi, perceptimi i kohës është i shkëputur nga realiteti i zakonshëm dhe është i zhvendosur në një dimension më tërheqës poetik. Përdorimi i ngjarjeve natyrore si fillim e përfundim i ndryshëm nëpërmjet metaforave dhe imazheve, siç është rënia e dëborës dhe ikja e perëndimit të kuq, përforcon këtë perceptim të "fantakohe"-s, një lloj bashkërendimi i ndryshëm në kohë dhe hapësirë për të krijuar një atmosferë magjike dhe të përçarë nga realiteti i zakonshëm. Kjo fantakohë, zhvendosje në kohë dhe hapësirë, sjell ndjesi të lëvizshme, plotësim dhe paplotësim të çdo destinacioni, duke e bërë udhëtimin si një përjetim gjatë rrugës, jo vetëm në destinacionin përfundimtar.

Përmbajtja e poezisë përqendrohet në idenë se ëndrrat dhe kujtimet janë pjesë e thelbësore e identitetit të personit, laboratori mistik ku krijohet mundësia që njeriu të eksplorojë thellësitë e vetëdijes dhe kuptimet e përjetimeve të tij. Ky laborator ka aftësinë e zhbirrimeve të thella psikologjike, ku merr rëndësi fuqia e përjetimit individual.

Në kontekstin estetik, poezia përdor imazhe të pasura dhe metafora që shprehin inkandeshencën e brendshme të individit që është gjithnjë, (ndonjëherë pakuptuar) në një udhëtim të brendshëm shpirteror drejt vetëdijes, ëndërr - realitet. Struktura e poezisë në dukje e ndërlikuar, është e lirë dhe e hapur, i lejohet lexuesit të zbulojnë thellësinë dhe gjerësinë e kuptimeve të saj në mënyrë të vazhdueshme.

Në mbarim të mendimit, poezia "Sheh ëndërr një dëshirë," përfaqëson një rrugëtim në labirinth a skutat e mendjes, përmes një shpalosjeje të pasur artistike dhe psikologjike që sjell në vëmendje thellësinë e përvojës njerëzore dhe ndikimin e ëndrrave dhe kujtimeve në identitetin dhe vetëdijen tonë.

I-Poezia përputhet më së shumti me rrymën moderniste të simbolizmit,ku perceptimi i kohës dhe hapësirës është fantakoë, ndërsa imazhet e dëborës, lumit, dhe ëndrrës përfaqësojnë ndjenjat dhe mendimet e personazhit. Metaforat e simbolet që shfaqen në poezi ndihmojnë në përcaktimin e një përjetimi emocional dhe psikologjik të lirë, të hapur e mbi të gjithë në mundësi depërtimi shkallë pas shkalle drejt njohjes së brendshme. Përvoja dhe stili i modernizmit të simbolizmit aplikohen gjerësisht në krijimet e sotme europiane, si metodë paraprijëse e artit të vërtetë.

Modernizimi i Simbolizmit përfaqëson një prirje të artit e letërsisë drejt një përdorimi më të lirë dhe më inovativ të simboleve për të përfaqësuar gjendjet emocionale, mendore dhe shoqërore. Kjo përfshin përdorimin e teknikave moderne letrare dhe artistike për të shprehur një thellësi dhe një kompleksitet më të madh në përmba-jtjen dhe strukturën e veprave.

II- -Në analizën e rrymës së modernizmit të simbolizmit te kjo poezi e Kotes mund të përfshijë këto elemente kryesore:

-Përdorimi i simboleve si elemente themelore të kësaj rryme është domosdoshmëri qoftë duke përdorur objekte, ngjarje, ose figura që përfaqësojnë ide apo ndjenja. Kjo krijon një thellësi të shtuar në interpretimin e tekstit, duke lejuar shumëllojshmëri të kuptimeve.Psh: “Mbuluar krejt gjthë kujtesa,/e bardhë qenka kjo dëborë."ku ky pasazh paraqet një përdorim të shkëlqyer të simboleve, duke paraqitur dëborën e bardhë si një metaforë për kujtesën dhe përjetimet e kaluara, ku ëndrrat dhe dëshirat vazhdojnë të jetojnë edhe pse realiteti është i mbuluar nga kujtesa.

-Përdorimi i simboleve dhe metaforave shpesh sjell fantakohën e realitetit,duke e bërë atë të ndjehet si ëndërrim apo perceptim i distorzionuar. Termi "Distorzionuar" nënkupton një ndryshim të formës së vërtetë ose origjinale të diçkaje në mënyrë që të përfaqësojë një imazh jo-real. Kjo fjalë përdoret për të shprehur një gjendje ku diçka është ndryshuar në mënyrë që të mos jetë e qartë, e përafërt ose e saktë, duke sjellë një perceptim imagjinar të realitetit. Në letërsi dhe art, termi "distorzionuar" përdoret për të shfaqur një mënyrë të ndryshuar të paraqitjes së informacionit, ndjenjave apo mendimeve, në mënyrë që të shfaqë një version të modifikuar ose një interpretim të caktuar të situatës së dhënë. Kjo bëhet qëllimisht për të shkaktuar ndjesi të caktuara që shprehin një perspektivë të caktuar, ose thjesht për të shfaqur një stil të veçantë artistik ose kritikë. Psh, te poezia e Kotes, pasazhi: "Mbuluar krejt gjthë kujtesa, e bardhë qenka kjo dëborë./Ëndrrat dihet qê s'dorezohen,/ dorëzohet diç që s'ke në dorë." paraqet një ndjenjë të distorzionuar të realitetit, pse këtu, autori përdor imazhin e dëborës së bardhë për të përshkruar një gjendje ku realiteti është i mbuluar nga kujtesa. Dëbora e bardhë është një simbol i mënyrës se si kujtesa mund të ndikojë në perceptimin tonë të realitetit dhe si mund të deformojë realitetin aktual. Përveç kësaj, fraza "Ëndrrat dihet qê s'dorezohen, / dorëzohet diç që s'ke në dorë" përforcon idenë e një realiteti të deformuar. Ky varg paraqet një situatë ku ëndrrat, që zakonisht shërbejnë si një burim i shpresës dhe qëndrimit, janë të paprekshme, ndërsa diçka tjetër, që nuk është në kontrollin tonë, vendos të përfaqësojë realitetin. Kjo sjellje e distorzionuar e realitetit përjashton mundësinë e një perceptimi static, të kalcifikuar, shabllon dhe paraqet një ndjenjë të trishtuar në sensin për ta ndryshuar atë (realitetin) për lexuesin.

-Rryma e modernizimit të simbolizmit përqendrohet në shprehjen e gjendjeve shpirtë -rore dhe emocionale të personazheve dhe autorëve. Përdorimi i simboleve dhe metaforave ndihmon në transmetimin e ndjenjave të thella dhe komplekse, duke shkaktuar ndikimin më të thellë tek lexuesi.Psh: “Frym' a shpirt' tej hapësire,/prerë nga drit' e hënës."ku, poeti shfaq një gjendje të lirë të shpirtit të tij, që prehet nga drita e hënës, duke shprehur një lidhje mes shpirtit dhe natyrës, si dhe një ndjenjë ngazëllimi dhe të lirë.

-Modernizmi i simbolizmit shfaq një lloj misteri dhe ndryshimi në tekst, duke lejuar për interpretime të shumëllojshme. Ky ndryshim dhe misteri jep një ndjenjë të pazakontë, të mahnitshme për lexuesin. Psh: "Diçka e re, si fill balone/lëshuar qiellit ngjan." ku ky pasazh vargjesh shfaq një ndryshim të papritur dhe një përjetim të misterit në tekstin e poezisë. Përdorimi i imazhit të një balone që lëshohet në qiell shfaq një moment të papritur dhe të pazakontë, duke sjellë një ndjenjë të mahnitshme dhe të pazakontë për lexuesin. Kjo pasazh shkakton një perceptim të misterit dhe ndryshimit, duke e bërë tekstin të mbushur me një atmosferë të ngazëllyer dhe të pazakontë. Ose pasazhi: "Ka ikur perëndimi i kuq,/të kthehesh pas e tmershme."që përvijon një ndjenjë të misterit dhe melankolisë, duke përdorur imazhin e perëndimit të kuq që largohet për të shprehur një moment të pazakontë dhe të mistershëm. Një ndjenjë e harruar rrethon këtë moment, duke e bërë atë të ndjehet si një përvojë e pazakontë. Ky pasazh krijon një atmosferë të pazakontë dhe të mahnitshme për lexuesin, duke e lejuar atë të bëjë interpretime të ndryshme të kësaj poezie.

Në këtë rrymë, shpirti dhe mendja janë qendrat e thella të shqyrtimeve dhe krijimeve artistike. Përdorimi i simboleve dhe metaforave ndihmon në shprehjen e mendimeve dhe ndjenjave, duke lejuar për reflektim dhe përvojë të thella personale për lexuesin. Psh, vargjet: "Frym' a shpirt' tej hapësire,/prerë nga drit' e hënës." Shfaqin një lidhje të thellë mes shpirtit dhe mendimit, duke i paraqitur ato si qendra të refleksionit dhe përvojës artistike. Përdorimi i imazheve si drita e hënës dhe fryma që shkon përtej hapësirës përforcon idenë e thellësisë dhe misterit të mendimeve dhe ndjenjave njerëzore. Ose vargjet:"Mbuluar krejt gjthë kujtesa,/e bardhë qenka kjo dëborë."shprehin rëndësinë e kujtesës dhe mendimit në një mënyrë simbolike. Dëbora e bardhë përfaqëson kujtesën dhe përdorimi i saj në poezi forcon idenë e një mendimi dhe shpirti që janë në kompleksitetit të gjerë të shqyrtimeve dhe krijimeve artistike. Përmes këtyre elementeve, rryma e modernizmit të simbolizmit shpreh një shkëputje nga realiteti i dukshëm dhe një përqendrim në botën shpirtërore dhe emocionale të individit. Kjo krijon një përjetim të thellë dhe të pasur për lexuesin, duke e lënë atë të reflektojë mbi kuptime dhe ndjenja të ndryshme.

III -Sigurisht që lexuesi do të dijë se cilat janë simbolet e poezisë së Odise Kotës që ndikojnë në përfshirjen e kësaj poezie në rrymën e Modernizimit të Simbolizmit, të cilat po i paraqesim si më poshtë:

a-Dëbora e bardhë te pasazhi: "Mbuluar krejt gjthë kujtesa/ e bardhë qenka kjo dëborë."i cili paraqet një pamje të mbyllur nga dëbora e bardhë, duke shfaqur një realitet të ndryshuar dhe të distorzionuar nga kujtesa.

b-Ëndrrat dhe dëshirat te pasazhi "Ëndrrat dihet qê s'dorezohen/dorëzohet diç që s'ke në dorë" i cili paraqet një ndjenjë të papërshtatshme dhe një ndryshim të papritur në realitet, duke shprehur një përshtypje të thellë emocionale dhe psikologjike për lexuesin.

c-Muzgu dhe perëndimi i kuq te pasazhi:"Ka ikur perëndimi i kuq, / të kthehesh pas e tmershme."ku perëndimi i kuq përfaqëson një tranzicion emocional, duke sjellë një atmosferë e ndryshuar dhe një perceptim të pazakontë të kohës dhe hapësirës.

d-Hëna dhe yjet te pasazhi: "Frym' a shpirt' tej hapësire / prerë nga drit' e hënës."ku duke përdorur imazhe natyrore si drita e hënës dhe fryma, ky pasazh shpreh një lidhje dhe një udhëtim shpirtëror drejt kuptimit dhe vetëdijes.

e-Balona dhe qiell te pasazhi:"Diçka e re, si fill balone /lëshuar qiellit ngjan." i cili paraqet një lloj lirie, duke përdorur imazhin e një balone që lëshohet në qiell si një simbol i lirise dhe çlirimit emocional.

f-Shpirti dhe mendja te pasazhi:"Frym' a shpirt' tej hapësire, / prerë nga drit' e hënës" ku fryma dhe shpirti janë përdorur si simbole të një udhëtimi shpirtëror dhe një lidhjeje brenda vetvetes dhe me botën e përrethme.

g-Drita dhe errësira te pasazhi:"Gjithë ditën flakë - ngasja, / për nga lumi hapat çon" ku shfaqet një kontrast midis dritës dhe errësirës, duke përdorur imazhe natyrore për të shprehur një ndjesi emocionale dhe një perceptim të ndryshuar të realitetit.

Këto pasazhe vargjesh përmbajnë simbole të thella dhe të pasura, të cilat përforcojnë kompleksitetin e poezisë së Odise Kotes dhe e bëjnë atë të përjetohet në një nivel më të kompletuar nga lexuesi si poezi e rrymës së modernizimit të simbolizimit.

V– E veçantë tek poezia "Sheh ëndërr një dëshirë" e Odise Kotes është përdorimi i elementëve që klasifikohen rryma të tjera poetike.si:

a- Titulli: "Sheh ëndërr një dëshirë" përmban karakteristikat e modernizmit poetik duke e shfaqur përvojën individuale dhe emocionale në një mënyrë të qartë e drejtpërdrejtë, karakteristikë kjo që i përket modernizmit poetik për shkurtësinë dhe përmbajtjen e thellë në një formë të thjeshtë dhe të qartë, duke përdorur fjalë të njohura dhe të qarta për të shprehur një ide ose ndjenjë komplekse.

b- Ekspresionizmi shfaqet te vargjet: "Gjithë ditën flakë - ngasja, /çon hapat për nga lumi. /Ka diç të marrë ky muzg, /të bën shpend fluturues.” ku imazhet dramatike të flakëve dhe udhëtimit të shpendit fluturues shfaqin ndjenjat dhe përjetimet personale në një mënyrë dramatike, përputhur me karakteristikat e ekspresionizmit.

c- Simbolizmi Surrealist gjendet te vargjet:"Ka ikur perëndimi i kuq/të kthehesh pas e tmershme/Diçka e re, si fill balone/lëshuar qiellit ngjan." ku përdorimi i imazheve surrealiste si filli i balonit që lëshohet nga qielli shpreh një perceptim të pazakontë e të çuditshëm të realitetit dhe ëndrrës, elemente këto që përputhen me karakteristi-kat e simbolizmit surrealist, që ka si karakteristikë përdorimin e imazheve të çuditë-shme, të pazakonta për të shfaur ndjenja dhe ëndrra në vargje.

d- Në disa fragmente, poezia mund të interpretohet në kontekstin e realizmit magjik, një rrymë që kombinon realitetin me elemente magjike dhe të mistershme si psh vargjet: "Mbuluar krejt gjthë kujtesa,/e bardhë qenka kjo dëborë./Ëndrrat dihet qê s'dorezohen,/ dorëzohet diç që s'ke në dorë” elementet e të cilës përfaqësojnë një pjesë të pasur dhe të ndryshme të poezisë së Odise Kotes dhe i japin asaj një dimension të gjerë dhe një përmbajtje të ndryshme që mund të interpretohet nëpërmjet shumë rrymave dhe perspektivave poetike.

Pavarësisht elementeve të rrymave të ndryshme poetike, këto elemente i shërbejnë më tepër evidentimit dhe lartësimit të natyrës së modernizimit të simbolizimit poetik, duke e bërë atë një mozaik modernizmi me qendër modernizim simbolizimi poetik.

Vlen të theksojmë se: në nisje poezia arrin të shfaqë një ndjenjë universale të dëshirës dhe ëndrrës përmes përdorimit të simboleve të qarta dhe të thella ku fjala "ëndërr" përfaqëson një ide abstrakte dhe aspirata të pashmangshme, ndërsa"dëshira" shpreh një synim të fortë dhe një qëllim për të arritur diçka të rëndësishme. Përdorimi i këtyre simboleve në titull e gjatë gjithë poezisë ndihmon në krijimin e një perceptimi të pasur të temës së dëshirës dhe ëndrrës. Po ashtu, përdorimi i gjuhës dhe imazheve moderne ndihmon në të qënët e poezisë në kontekstin e kohës së sotme, duke prurë një lidhje me lexuesin e sotëm dhe e bën poezinë të përjetueshme dhe relevante. Modernizmi në përdorimin e teknikave dhe formave të shprehjes lejon poezinë të përmbledhë thellësinë e përjetimeve individuale në mënyrë që të ndihmojë lexuesin të lidhet me të dhe të reflektojë mbi përvojën e tyre personale.

Si përfundim, përjetimi poetik i pasur dhe i frytshëm që ofron poezia "Sheh ëndërr një dëshirë" e Odise Kotes është rezultat i një lidhjeje të mirëfilltë midis modernizmit të simbolizimit dhe aftësisë e talentit të poetit për të shprehur ndjenjat dhe përjetimet e personazhit në një mënyrë të frytshme. Kjo bën që poezia të jetë një përkthim poetik i pasur i realitetit emocional dhe shpirtëror të njeriut në botën moderne.

Sarandë, maj 2024

ODISE KOTE

Sheh ëndërr një dëshirë ...

Ka rënë dëborë e bardhë,

mbuluar gjthë fusha,

sheh ëndërr një dëshirë

që ndreq në raft kujtimet.

Gjithë ditën flakë - ngasja,

çon hapat për nga lumi.

Ka diç të marrë ky muzg,

të bën, shpend fluturues.

Ka ikur perëndimi i kuq,