Teuta Sadiku: Poezia e Terziut, një udhëtim i thellë nëpër dimensionet e jetës dhe ekzistencës

Në vend të hyrjes

Krijimtaria poetike e Fatmir Terziut, veçanërisht në vëllimin “Ecje në qelq", është një udhëtim i thellë nëpër dimensionet e jetës dhe ekzistencës, të shprehur në një formë të ngjizur me poezi të ndjeshme dhe filozofike. Në këtë vëllim, "qelqi" shërben si një metaforë e fuqishme për të pasqyruar të vërtetat dhe kontradiktat e jetës, përmes një ekuilibri të hollë mes realitetit dhe iluzionit, dritës dhe errësirës, së kaluarës dhe të tashmes. Terziu përdor një stil të veçantë, të mbushur me imazhe të thella, për të sjellë reflektime mbi kohën, ekzistencën dhe natyrën e shpirtit njerëzor.

Krijimtari e pasur me refleksione filozofike

Poezia e parë, „Xhamllëku“, shfaq një përvojë të jetuar në të kaluarën, ku periudha e pritjes dhe nënshkrimi i kontratave e përshkruan jetën si një mundësi për të mbijetuar. "Xhamllëku" është një vend i ngrohtë dhe i rëndësishëm, që ngjall idenë e nevojës për një ndihmë të jashtme për t’u ndjerë i plotësuar. Ky veprim i shkrimit të një kontrate (bordero) është i mbushur me një ndjenjë të nevojës për të mbijetuar, ndërsa paralelizmi me Xhamllëkun krijon një atmosferë të rëndë dhe e shndërron atë në një akt të domosdoshëm për jetesën, ku "rrogat dhe birra" janë një simbol i kushteve të asaj kohe. Poezia “Jetë në Qelq“ vazhdon me një temë të ngjashme të izolimit, por me një tjetër lloj përcaktimi të jetës: “Pa dallgë, pa bujë/Jetë e lumtur ...akuariumi"

 Ky “akuarium” është një hapësirë e mbyllur, ku individët shihen dhe studiohen, si peshqit në një kornizë të qelqtë. Ekzistenca e tyre është e sigurt, por e varur nga kushte të jashtme, që do të thotë se nuk ka zhvillim të plotë, nuk ka rrjedhë të natyrshme të jetës. E gjithë kjo i referohet një ekzistence të kufizuar dhe një lirie të shtypur, ku mungon e vërteta dhe ku gjithçka është një iluzion i bukur që shtrihet për të tërhequr syrin e shikuesit.

Ky tekst paraqet dy individë të humbur, një mace dhe një djalë, të cilët i referohen humbjes dhe izolimit të tyre në një shoqëri të mbushur me rregulla dhe norme. Terziu i lidh dy karaktere të tilla për të pasqyruar përditshmërinë e shoqërisë dhe mënyrën se si individët dhe kafshët janë të mbyllur në një “qelq”, i cili ka kufizime dhe rregulla, por është gjithashtu një hapësirë e domosdoshme për të mbijetuar: “Për macen , maçokun/ Raporti s'kish mbarim/ Se qesja kish vluar/Se puna ish aferim".

Në këtë poezi, dashuria është një ndjenjë që kufizohet nga dritarja e qelqit, një barrierë që mund të simbolizojë distancën mes dy individëve. Terziu eksploron ndjesitë e brendshme që shfaqen përmes këtij kufiri të jashtëm, duke e bërë dashurinë një ndjenjë që është e bukur, por e mbyllur dhe e paqëndrueshme: “I yti shpërthim tejfundosej/ Atje ku pikëtakimi retinor bitis”

Nga sa thamë shihet se, krijimtaria e Terziut është e pasur me refleksione filozofike dhe antropologjike, që përpiqen të shpjegojnë marrëdhënien e individit me botën e tij, dhe mënyrën se si ai përshtatet në një shoqëri të mbushur me shtresa të jashtme, norma dhe konvencione. Qelqi, si një element i përsëritur, është simboli i shumëgjuhësisë, i realitetit të mbyllur dhe i përpjekjeve të vazhdueshme për të kaluar përtej kufijve që na janë vënë. Terziu shtron pyetje thelbësore mbi lirinë, ekzistencën dhe identitetin njerëzor, duke e bërë atë një poet të rëndësishëm të kohës së tij.

Tematika, Diskursi dhe Gjuha Poetike

Poezitë e Fatmir Terziut në vëllimin poetik "Ecje në qelq" paraqesin një pasqyrim të thellë dhe të ndërlikuar të shoqërisë shqiptare në përballje me sistemin politik, kohën dhe hapësirën, duke sjellë një reflektim mbi njeriun në kontekstin e realiteteve historike.

Tematika e këtyre poezive është thellësisht e lidhur me vitet para 1990, periudhë kur Shqipëria ishte nën një regjimin diktatorial. Terziu përdor imazhe të qarta dhe metafora për të ilustruar jetesën nën diktaturë, duke shprehur ndjesinë e dështimit, izolimit dhe kundërshtatë ndaj sistemit.

a)     Tematika e Poezive dhe Ilustrimi i Kohës, Hapsirës dhe Njeriu

Poezitë e Terziut trajtojnë tema si ndjenja e humbjes, ndeshja me realitetin dhe kujtesa kolektive. Vargjet si “Dhe ishte kështu / Jo nga bollëku; / Por se rrogat dhe birra / Vinin tek Xhamllëku” shprehin tensionin mes asaj që ofron realiteti dhe asaj që mungon.

“Ecje në qelq” si titulli i vëllimit poetik, si dhe në vargjet përmbajnë atmosferën e izolimit, eksperimentit dhe privatësisë, çka la shenjë në identitetin e individit shqiptar në atë kohë.

Forma e hapësirës duket e kufizuar, e ngushtë, si një qelq që godet një ndjenjë të dukshme të paepur.

“Një kub qelqi” është një simbol i jetës moderne, i ngushticave që sjellin realitete të rrepta. I gjithë ky kontekstë vjen i shoqëruar me një ndjenjë nostalgjie dhe kërkimi për liri, për të cilën njeriu ka mundësi vetëm të

dëshirojë.

b)    Gjuha Poetike dhe Aftësia për të Futur Elementet Moderne

Analiza e gjuhës poetike të Fatmir Terziut zbulon një përdorim të thellë dhe funksional të figurave stilistike, metaforave dhe simboleve. Përdorimi i gjuhës popullore, figurat e përsëritjes, dhe ndjeshmëria e vargut, krijojnë një ndjesi emocionale për lexuesin, duke e angazhuar atë në mënyrë të drejtpërdrejtë me realitetin.

Poezia moderne kërkon shpesh një thyerje të koncepteve tradicionale poetike dhe Terziu arrin ta bashkëngjisë këtë me stilin e tij unik. Elementet e modernizmit janë të pranishme në mënyrën se si ai strukturoi vargjet, duke i dhënë përparësi ndjesive dhe mendimeve të brendshme të individit. Rrugëtimin e njeriut përmes ngjarjeve historike e pasqyron fuqishëm, duke i dhënë një ton të thellë reflektimi dhe analizimi.

c)      Mesazhet dhe Diskursi Poetik.

Mesazhet që përcjell poezia e Fatmir Terziut janë të shumta. Ajo vë në dukje pasojat e një regjimi të rëndë, realizimin e ndjenjës së humbjes dhe përpjekjen për të gjetur identitetin në një shpirt kolektiv. Diskursi poetik, i mbushur me figura retorike dhe imazhe, shërben si një pasqyrë për ndjesitë e një brezi, duke reflektuar ndjesinë e kufizimit dhe shpëtimit,dëshirën për liri.

d)    Kujtesa si Autobiografi

Kujtesa është një element thelbësor në veprat e Terziut. Kjo e bën poezinë e tij një formë autobiografie, duke i lejuar lexuesit të njohin historinë e individit dhe kolektivit.

Ai na thotë se është e nevojshme të mos harrohet e kaluara, për të mos bërë të njëjtat gabime.

Mjetet e tij poetike, çdo varg dhe figurë, janë një thirrje që kërkon vëmendjen dhe reflektimin në lidhje me realitetin tonë të përbashkët.

Ky poet, duke shfrytëzuar një gjuhë dhe një formë poetike që janë të lira dhe të hapura, na ofron mundësinë të mendojmë dhe të dëgjojmë më shumë dhe më thellë, duke e bërë leximin e vëllimit poetik një përjetim aktiv dhe kreativ.

Një aspekt tjetër i rëndësishëm i poezisë së Terziut është vitaliteti dhe pjekuria e saj, të cilat mund të shihen si një dëshmi e fuqisë dhe e freskisë së poezisë bashkëkohore. Ky poet, duke qenë i pjekur dhe i matur, por edhe i hapur dhe i gatshëm për të eksperimentuar dhe për të inovatuar, na tregon se si poezia mund të jetë një mjet i fuqishëm dhe i ndryshueshëm për të marrë dhe për të shprehuar përjetimet dhe ndjenjat e njeriut.

Shembull i poezisë bashkëkohore

Vëllimi poetik "Ecje në qelq" i Fatmir Terziut, duke qenë një shembull i poezisë bashkëkohore, na paraqet një botë të pasur dhe të shumëfishtë, të ngarkuar me vlera dhe me ngarkesa të ndryshme. Kjo poezi, duke

shfrytëzuar një strukturë dhe mjete shprehëse të veçanta, na fton të mendojmë dhe të reflektojmë mbi jetën dhe Kosmosin individual, duke na mundësuar një përjetim unik dhe një reflektim të thellë. Me vitalitetin dhe pjekurinë e saj, kjo poezi na shfaq një botë të re dhe të freskët, e cila mund të na bëjë të ndjehemi më të lidhur dhe më të vetëdijshëm për përjetimet dhe çuditërat e jetë.

Poezia e Fatmir Terziut, me theks të veçantë në vëllimin "Ecje në qelq", është një dëshmi e fuqishme e jetës dhe përvojës shqiptare gjatë një periudhe të gjatë historike. Poeti përdor elemente moderne, duke u bërë kështu një pjesë e rëndësishme e letërsisë moderne shqiptare, duke iu dhënë lexuesve një mundësi për të reflektuar mbi popullin dhe identitetin e tij nëpërmjet një perspektive të thellë dhe të ndjeshme Për studentët e degës së kritikës do të nënvizoja se ka shumë punë kërkimore për t’u bërë, Metodologjia e studimit të përmbledhjes poetike të Fatmir Terziut duhet realizuar përmes një qasjeje analitike dhe interpretative, duke iu referuar disa aspekteve kryesore që karakterizojnë krijimtarinë e tij:

1.         Konteksti Biografik dhe Krijues

Për të kuptuar më mirë poezinë e Fatmir Terziut, është e rëndësishme të analizohet jeta dhe karriera e tij. Kjo ndihmon për të kuptuar ndikimet biografike dhe historike në veprat e tij. Shumë herë, përvoja e shkrimtarit dhe konteksti i kohës mund të ofrojnë një pasqyrë të rëndësishme për temat dhe motivet e përdorura në poezi.

2.         Analiza Tematike dhe Motiveve

Studimi i temave dhe motiveve që përsëriten në përmbledhjen poetike është një aspekt kyç. Disa nga temat që mund të studiohen përfshijnë:

•           Liria dhe betejat e individit.

•           Marrëdhënia e njeriut me natyrën, shoqërinë dhe historinë.

•           Trishtimi dhe melankolia si pasqyrë e realitetit shoqëror dhe politik.

•           Identiteti kombëtar dhe personal.

Për çdo temë dhe motiv, mund të shqyrtohen teknikë poetike dhe struktura e përdorur për të shprehur ato.

3.         Stili dhe Figura letrare

Një aspekt tjetër i rëndësishëm është analiza e stilit të poetit. Ajo mund të përfshijë:

•           Përdorimi i figurave letrare si metafora, simbole, aliteracione, etj.

•           Përdorimi i ritmit, rrokjes dhe strukturës së vargut.

•           Gjuha poetike, tingulli dhe imazhet vizuale.

•           Ndërthurja e modernitetit dhe traditës letrare në poezinë e tij.

4.         Konteksti Kultural dhe Historik

Poezia e Fatmir Terziut mund të analizohen gjithashtu në dritën e zhvillimeve kulturore dhe historike të periudhës kur ka shkruar. Çështjet politike dhe sociale, si dhe ndikimi i atyre kohëve në letërsi dhe art, mund të ofrojnë një pasqyrë të thellë për krijimtarinë e tij.

5.         Teknika e Studimit të Krahasimit

Një metodë e efektshme është krahasimi i poezisë së Fatmir Terziut me poetë të tjerë shqiptarë dhe të huaj. Kjo ndihmon në vlerësimin e ndikimeve dhe origjinalitetit të tij. Krahasimi mund të bëhet me poetë të ngjashëm të periudhave të ndryshme, si dhe me poetë të tjerë të letërsisë moderne.

6.         Qasja Estetike dhe Filozofike

Poezia e Fatmir Terziut mund të analizohet edhe përmes një prizmi estetik dhe filozofik, duke u fokusuar në mesazhet më të thella që ai mund të përçojë. Kjo mund të ndihmojë në shpalosjen e tensioneve midis të kaluarës dhe të tashmes, të vërtetës dhe gënjeshtrës, dhe të individualitetit dhe kolektivitetit.

7.         Interpretimi dhe Analiza Subjektive

Çdo poezi mund të ofrojë mundësi të ndryshme interpretimi, kështu që është e rëndësishme të bëhet një analizë subjektive përmes reflektimit të ndjeshmërive të lexuesit. Kjo mund të përfshijë pyetje rreth asaj çfarë përjeton lexuesi kur ndeshet me vargjet, ndjesitë që zgjon dhe ndikimi i poezisë në nivelin emocional.

8.         Shqyrtimi i Marrëdhënieve me Letërsinë e Diasporës.

Në vend të konkluzionit

Nëse përmbledhja poetike e Fatmir Terziut është pjesë e një periudhe më të gjerë letrare (p.sh., postmodernizmi, modernizmi, etj.), mund të shqyrtohen ndikimet që kjo periudhë ka në poezinë e tij. Analiza mund të fokusohet gjithashtu në marrëdhëniet mes letërsisë dhe realitetit shoqëror dhe politik të kohës.

Në përfundim, metodologjia e studimit të përmbledhjes poetike të Fatmir Terziut duhet të jetë multidimensionale dhe e hollësishme, duke përfshirë analiza strukturore, stilistike, tematike dhe filozofike, ndërsa vlerëson ndikimin e konteksteve historike dhe kulturore.

Teuta Sadiku, Tiranë, Shkurt, 2025