Tek Lipi, Elbasani shkon më tej në dritën e errësirës së ndriçuar
Fatmir Terziu
Kuptimi i rrjedhës së Shkumbinit, pemëve dhe frutave në gurët e varreve kanë një lidhje të hershme në zonën e Elbasanit. Këngët dhe trashëgimet gojore e kanë dhënë këtë në forma të ndryshme. Sakaq tekstet e këngëtarëve popullorë në vite, sikurse Filip Papajani (LIPI) na japin më shumë kuptim dhe pikëmbështetje mes kërkesës në tekstin e tyre:
„…Kur të vdes, shokë, t'më shtini
n'Elbasan afër Shkumbinit,
n'hije t'arrës vend t'më gjini,
pranë t'jetë druja e ullinit.“
Kjo ndodh jo më shumti, por kur ndjen tekstin dhe kur viziton varrezat e Elbasanit. Ndoshta këtë gjë Gjenealogët që kanë filluar të vizitojnë varrezat për të vazhduar kërkimin e tyre ka të ngjarë të kenë parë disa gjëra të çuditshme. Ndërsa shumica e gurëve të varreve përmbajnë emrin, datën e lindjes dhe datën e vdekjes së të ndjerit, jo të gjithë gurët e varreve ndalojnë këtu. Mund të ketë mbishkrime poetike, ose një portret të personit. Shumë gurë varresh kanë gjithashtu imazhe të gdhendura ose të përshkruara në to. Nuk është shumë e vështirë të merret me mend se një engjëll simbolizon rilindjen, ose një lidhje midis Zotit dhe njeriut. Të gjithë e dinë se kafkat ose skeletet simbolizojnë vdekjen.
Por, po në lidhje me imazhet që janë bimë, lule dhe ngarkesa emocinale me fruta? Rezulton se ato simbole kanë gjithashtu kuptime specifike. Mani simbolizon mikpritjen dhe dashurinë e sinqertë. Një mollë është simboli i mëkatit, sepse i referohet historisë së Adamit dhe Evës në Kopshtin e Edenit. Ullinjtë përfaqësojnë paqen. Shegët janë simbol i pavdekësisë, ringjalljes dhe ushqimit të shpirtit. Nuk mund të mos mendojmë për mitin grek për Persefonin. Luleshtrydhet janë simbol i drejtësisë. Një hardhi me fruta mbi të është simboli i Jezu Krishtit dhe i kishës së krishterë. Unë mendoj se kjo i referohet verës që është pjesë e masave të krishtera, e cila shpesh quhet "gjaku i Krishtit". Po sikur të shihni një grupim të madh frutash në një gur varri? Dhe këtë ta dëgjoni nga një këngë të kënduar më herët nga ju?
„Mani, kumbulla, dhe qershija
përmbi varr t'ma tundin degën,
me kto bashkë t'jet' zerdelia
t'mos harroni ftuen dhe shegën.“
Kjo mori frutash simbolizon që personi do të ketë një përjetësi të bollshme. Një pemë e papërshkrueshme përfaqëson besimin dhe jetën. Mund të simbolizojë gjithashtu Pemën e Jetës, e cila është pjesë e shumë besimeve fetare. Nëse shihni një trung peme që është rrëzuar, ai simbolizon vdekshmërinë. Një pemë lisi është simboli i fuqisë dhe forcës së mbinatyrshme. Palmat, ose gjethet e palmave, simbolizojnë martirizimin ose një fitore shpirtërore mbi vdekjen. Pemët e kedrit simbolizojnë besimin e fortë të të ndjerit. Selvitë simbolizojnë pikëllimin dhe ishin simboli romak i zisë. Bimët me gjelbërim të përhershëm janë simboli i pavdekësisë.
Lulet zakonisht gjenden në shërbimet funerale dhe janë ato që shumica e njerëzve sjellin për të vendosur mbi varrin e një njeriu të dashur. Nëse shihni një lule të gdhendur në një gur varri, ajo simbolizon shkurtësinë e ekzistencës tokësore. Unë mendoj se kjo është për shkak se lulet nuk zgjasin shumë, veçanërisht pasi ato janë mbledhur. Ata shpejt thahen. Nëse lulja në gurin e varrit është thyer, kjo tregon se personi ka vdekur me vdekje të parakohshme. Ndoshta kanë vdekur të rinj, ose kur ishin ende fëmijë. Lulet e lulëkuqes janë simbol i gjumit. Ne shpesh i referohemi vdekjes si një "prehje përfundimtare", kështu që është e kuptueshme që lulet e lulekuqes simbolizojnë gjithashtu vdekjen. Një trëndafil Tudor do të thotë se i ndjeri ishte me origjinë angleze, dhe një gjembaç do të thotë se personi ishte me origjinë skoceze. Gjemba gjithashtu përfaqëson pashmangshmërinë e vdekjes dhe kujtimit. Trëndafilat, në përgjithësi, janë simboli i pikëllimit dhe ngushëllimit.
Tek Lipi, Elbasani shkon më tej në dritën e errësirës së ndriçuar, aty pranë selvive dhe rrjedhës së Shkumbinit ku janë dhe sot varrezat e Elbasanit, kur ai shkruan:
„Kush e di, i vdekjes gjumi
s'do t'më duket fort i randë,
kur t'këndoj pran meje lumi
dhe kur t'kemi pemët pranë…“
Kështu dhe liria e shpirtit i përket asaj që Njeriu i gjallë e ka në ndjesinë e tij në këtë begati që pason jeta dhe ikja, në këtë dritë në thellësi të errësirës, kur ai, pra autori kërkon:
„Përmbi vorr t'mos vini rrasë,
Gurë t'randë të Elbasanit,
Veçse shkrueni n'i dërrasë:
„Ktu fle Lipi i Papajanit“.
Comments