SHPRESA DHE ZHGËNJIME

N J E R Ë Z    D H E   K O H R A    

 GJASHTËDHJETË  VITE  LARG  ATDHEUT – SHPRESA DHE ZHGËNJIME.

                                                                                 Nga KRISTO  ZHARKALLIU                               

                     H   Y  R  J  E   (DISA SHPJEGIME TË DHIMBËSHME PËR NJERËZ MËNDJESHKURTËR)

   Ndoshta nuk do të mirrja mundimin të shkruaja  këtë “punim-rrëfimi” sikur të mos isha ndeshur shpesh me sulme barbare nga disa njerëz “të vegjël” që nuk më njohën aspak nga afër.  Qëkurse u  shthur gardhi me tela me gjëmba dhe shqiptarët kaluan kufijt, u bë një çudi mitologjike: të gjithë sikur pine ujë nga burimi i harresës,dhe nga një çast në tjetrin sikur truri i tyre pësoi një transformim të pabesueshme. Por ata që  pësuan një  ndryshim fatal ishin të ashtuquajturit intelektualë-“të vërtetët dhe të rremët”.Cilësojmë intelektualë të vërtetë ata që më pare shkruanin nga ndonjë artikull në gazetat komuniste se si realizohej e e tejkalojhej plani i prodhimit të misrit…se të parët (të rremët) zbuluan se na qenkeshin “intelektualë” sapo kapërxyen kufirin ndonse më pare nuk kishin kapur laps me dorë. Sigurisht zbuluan një botë që nuk e kishin imagjinuar por më e keqja ishte se imagjinata e tyre kapërxeu edhe këtu realitetin dhe i shikonin gjërat ashtu si u pëlqente të ishin. Disa zbuluan se në “botën e lire” gjithçka lejohej dhe gjithsecili mund të bënte ç’t’i donte qejfi gjë që u praktikua dhe në atdheun e tyre duke e katandisur si mos më keq. U zbulua se vjedhja  nuk ndalohet as ndëshkohet-sipas tyre- të bësh tregëti drogë është fitimprurëse dhe nuk duhet të ndiqet ashtu si ”kuptuan” se prostitucioni është  një “profesion” i dobishëm dhe nuk ishte turp të nxirnin në trotuarë ose hotele të fëlliqura,grate, dashnoret akoma dhe motrat e tyre. Kjo dukuri nuk ishte pronë vetëm e shqiptarëve por të të gjitha vendeve ish “socialiste” (ndonse së shumë nga këto vende  prostitucioni ishte i njohur që në kohën komuniste) Shqiptarët ama-si njerëz të zgjuar që janë- zbuluan se na qënkeshin patriotë të flaktë dhe se ishin bërë shtrrëmbërime dhe pasaktësi historike nga diktatori prandaj shumë “fakte” që më pare nuk i lejonte diktatura t’i trajtonin,duheshin patjetër të korrigjoheshin, studjoheshin dhe të vihej e vërteta “shqiptare” në vendin e caktuar nga historia (e tyre) Prandaj nuk ishte çudi bqë disa prej tyre “zbuluan” dhe arritën të thoshin se edhe çështja e Kosovës ishte ndaluar nga diktatura për arsye, si  thoshin paturpësisht dhe plotgoje se Enver Hoxha pati shitur Kosovën e Metohinë tek Titoja  “kur dihej se këto treva shqiptare ja kishin dhuruar Shqipërisë “nacionalistët” e famëshëm bashkë me nazifashistët italo gjermanë”(!!!)të cilët kishin krijuar “Shqipërinë e madhe!” Dihej, sipas tyre, se Hoxha i kishte në dorë këto troje dhe si pa të keq ja fali Titos-si kishte bërë Zogu me Vermoshin e Shën Naumin. Ata që u gjenden në Greqi që e dinin se duhej patjetër të shahej diktatura për çdo prapësi kombëtare dhe ja pra ku zbuluan dhe…arvanitasit të cilët-edhe këta- Enveri i pati braktisur…Për fat të mire erdhën gazetarët dhe kalemxhinjtë e shumtë shqiptarë që ta nxjerrin dhe këtë çështje në dritë me qëllim të …shpëtohen arvanitasit nga asimilimi i plotë nga grekët.(TË NJËJTËN GJË DONIN TË BËNIN DHE ME VLLEHËT POR KËTYRE GREKU U A VURI SINORIN TEK THANA!) Sigurisht nuk më bëhet vonë në se shahet diktatori,(ai ka kaq mëkata e faje për ta share sa nuk i duhen arvanitasit) por disa pseudogazetarë dhe pseudohistorianë papritur gjetën dhe një nga shkaktarët kryesorë e shuarjes së gjuhës dhe çështje arvanitase! Dhe kush ishte ky armik që pengoi shpëtimin e arvanitasve? Sigurisht unë. Kush tjetër?(këtu shpëtoi diktatori…) Unë isha armiku dhe o burra ta shfarosim se ky paska qënë shërbëtori i asfalisë greke që pengoi këtë “çështje shqiptare” duke…marrë pjesë dhe në “vrasjen” (deri atje arritën!) e Jorgo Marungës dhe të Aristidh Kolës (dhe kush e di sa të tjerë) Duket se këta kalemxhinj na qënkan të sigurtë se këta të dy-dhe të tjerë- i helmoi në mënyrë të pabesë ASFALIA greke!  Dhe kush bashkëpunoi me  grekët? Sigurisht unë,kush tjetër!!! Fatmirisht për kombin shqiptar këta zbuluan me kohë veprimtarinë time antikombëtare qëkurse unë pata arrogancën të shkruaja se arvanitasit nuk qënkan shqiptarë por grekë me prejardhje shqiptare!

  Duke pasur lexuar lloj lloj marrëzirash për arvanitasit dhe manipulimi që i ishte bërë në mënyrë të veçantë  Aristidh Kolës, shkrojta dhe unë një shkrim ku paraqisja të vërtetën të cilën e pata njohur shumë mire si kisha njohur dhe Aristidh Kolën dhe të paharruarin Jorgo Marungën me të cilët kisha bashkëpunuar vite më radhë madje para se të shëmbej diktatura.Kolën shumë prej tyre e njohën nga unë.Arsyeja e shkrimit tim ishte se familjet e këtyre dy aktivistëve të shquar arvanitase,nuk dëshironin të vazhdohej zhurma rreth tyre ashtu si nuk dëshironin asnjë vlerësim të veçantë nga shteti shqiptar. Kjo se disa mëndjendritur shqiptarë kërkonin t’u jipej titulli ”Nderi i Kombit”nga…Nishani kur dihej se ata të familjeve kishin refuzuar të shkonin dhe në Prishtinë ku ishin ftuar. Çfarë thashë unë? “I lini familjet të qetë!” Kjo u quajt tradhëti…Në fillim m’u sul njëfarë Traboini i cili si më shante për shumë gjëra duke arritur në përfundim se unë qënkesha bashkëpunëtor i asfalisë në…vrasjen e Marungës dhe të Aristidh Kolës(!!!)…se këta ishin vrarë pabesisht nga grekët nuk dyshohet aspak sipas tij,por tashmë pati gjetur dhe dorën kriminale që kishte kryer këtë krim të shëmtuar “antishqiptar” dhe ky nuk ishte tjetër veçse unë(!!!). Unë i isha përgjigjur në mënyrë të pastër këtij maskarait dhe shpifësit-që thoshte se gjoja hante e pinte në shtëpinë e Aristidh Kolës para se t’u a mbathte për në Amerikë duke mos përtuar të sulmonte në mënyrë të pahijëshëm dhe Tito Johallasin për veprimtari “antishqiptare” kur dihej se Johallasi ishte një albanolog i shquar që kishte dhënë një kontribut të madh ndaj gjuhës shqipe,madje kishte mbyllur gojën atyre që pretendonin se suliotët nuk ishin shqiptarë duke nxjerrë në dritë fjalorin e famëshëm të Marko Boçarit. Besoja se i kisha larë hesapet me këtë pseudohistorian,pseudostudjues dhe pseudoshkrimtar dhe për shumë kohë nuk kisha pasur parasysh sulmin që më bënte një pseudohistorian tjetër se nuk kisha lexuar shkrimin e tij,i cili si hëngri bukën e grekut disa vite, u a mbathi npër në Tetovë-atje gjeti duket më shumë syleshë që të kapardiset- veçse nuk kam lexuar prej tij asnjë fjalë kundër sllavëve…Për çdo gjë fajin  e kanë pasur grekët dhe ai është bërë specialist në zbulimin e zullumeve greke si zbuloi se gjysma e popullsisë greke ka prejardhje shqiptare- që të mos themi janë shqiptarë,ka ndjekur këmba këmbës-nga larg,nga Tetova-të gjithë priftërinjtë dhe shovinistët antishqiptarë dhe,së fundi, zbulimin policesk se unë qënkam vrasësi i Marungës dhe të Kolës…Nuk ka dyshim se shovinistët grekë kanë bërë shumë zullume,por ky duket se ka burime special nga ku meson se si veprojnë dhe sot grekët kundër Shqipërisë, e njeh me rrënjë Janullaton dhe Dulen dhe këtë e bën nga larg, nga Tetova ku kujdeset shumë të mos lëndojë sllavët që ngahera paskan qënë dashamirës të shqiptarëve! Është njohës i shumë gjërash -njeh një vëllaun tim,njeh miqësinë që ka pasur familja jonë me agallarët e Konispolit dhe arrin të na mohojë vendbanimin tone, Voskopojën veç për këtë askush nuk çan kokën…Ky maskara që vetquhet historian dhe shkruan fantazira të marra, quhet Arben Llalla- që të mos hidhërohet se nuk i paskam përmendur emrin për një telefonatë të së kaluarës. Por ja ku erdhi koha t’i përmend emrin dhe t’ja nxjerr petët lakrorit edhe këtij shpifësit ordiner. Ai jetoi disa vite në Greqi-Selanik më duket- dhe shkruante edhe atëhere lirisht fallsifikimet e tij pa e ngacmuar askush- që të mos na paraqitet dhe ky i përndjekur nga…grekët. Por ky nuk gënjen vetëm për mua-ja kam dhënë përgjigjen për kërkesën e tij rreth  Marungës-por thotë se komunikonte dhe me të shoqen-të venë e Marungës ndhe se kjo i kishte thënë se kishte frikë nga…asfalia! Shpifësit dhe fallsifikatorët nuk njohin kufi  dhe kur fillojnë nuk pëmbahen nga asnjë lloj morali. Kur komunikoi me familjen Marunga dhe si? Nga e ka nxjerrë ky këtë përfundim se Marungën (si dhe Kolën) e vrau asfalia greke? Këtu duket injornaca e tij se nuk e di se ç’ishte Jorgo Marunga dhe se kush mund të guxonte ta prekte…Por (pa dashur të tregoj se po përgjigjem këtij dallkaukut) duhet t’ju them se përjetova me dhimbje gjithë periudhën e sëmundjes të mikut tim që e kisha dhe më kishte si vëlla. Qëndrova pranë tij gjatë gjithë kohës që ishte shtruar në spital-fillimisht në Metaksa të Pireut dhe pastaj në Hipokratio të Athinës. Bashkë me mua ishte dhëndërri i tij  Periklis Papapteros- prefekt i Elefsinës aso kohe si dhe dy motrat ndërsa deputetët dhe ministrat e PASOK-ut hynin e dilnin. Kishin ngarkuar mjekët më të mire të Athinës që ta mjekonin por mjerisht kanceri i shkriu mëlçinë dhe mushkëritë dhe nuk kishte shpëtim. Si rrjedhojë nuk kishte burrë që mund t’i bënte keq Jorgos dhe jo ta…vriste si pretendojnë këta maskarenj që gjoja na qënkan patriotë dhe mbrojnë…të drejtat e arvanitasve. Aristidh Kolën nuk munda ta vizitoj kur ishte shtruar në spital se vetë ai kishte shprehur dëshirën të mos pranoheshin vizitorët. Por jam i bindur se edhe atë nuk e…vrau asfalia si  çirren këta pseudopatriotët që me fanatizmin e tyre ultranaciionalist,nuk janë më të mirë se shovinistët e vendeve të tjera,shi fqinjëve të Shqipërisë. (Për vdekjen e Marungës pata shkruar e botuar një shkrim të gjatë në gazetën “Liria” e Bostonit fill pas vdekjes së tij)

Shënim: nëqoftëse drejtësia i kapte këta shpifës ordinerë në Shqipëri (me atë drejtësi të korruptuar që ka) dhe në Greqi të jenë të sigurtë se do t’i kisha denoncuar duke i paditur për shpifës ordinerë që të paguanin dëmin moral që më kanë bërë. Mjerisht njëri (Arben Llalla) është fshehur në Tetovë ku mbrohet nga sllavomaqedonët,të cilëve u shërben me besnikëri (për këtë paguhet) dhe tjetri (Kolec Traboini) kushedi ku është strukur diku në Amerikë nga ku leh si çdo zagar që nuk kafshon dot. Nuk mund të shpresoj të më bien në dorë dikur se atëhere do ta shikojnë se sa u vlen lëkura këtyre këlyshëve pa dhëmbë!

SHËNIM 2.Sot,28 shkurt 2017,lexova një intervistë të gazetarit dhe intelektualit të njohur shqiptar në Athinë, Robert Goros dhënë në shtypin e Tiranës dhe sinqerisht u gëzova se akoma kemi njerëz me vlera të tilla në emigracion. Ai u a preu hovin shpifësve, mashtruesve dhe gënjeshtarëve profesionistë rreth vdekjes parakohëshme të aktivistit arvanitas Aristidh Kola dhe dihet se ai, Robert Goro-pas meje- ishte njeriu më i afërt nga Shqipëria për Kolën. Të gjithë të tjerët-sidomos shpifësit e  lartpërmendur- vetëm e kishin dëgjuar të paharruarin Kola, ose e kishin pare nga larg. Patriotizmi nuk bëhet me mashtrime dhe gënjeshtra (KAQ)

 1.      NDËRROJMË TEMË: HERONJTË E DHJETORIT S’KANË TË MBARUAR…

  Historikisht popujt janë drejtuar nga disa njerëz që duan t’i quajnë “Udhëheqës”. Ngahera ose në përgjithësi popujt,ose “turma” si do ta quanin arrogantët,kanë pasur dhe kanë besim të tepruar-që të mos themi të verbër- ndaj disa figurave që janë shkëputur nga turma duke bërë historinë, duke lënë gjurmat e tyre dhe shumë here flitet në histori për epokën e filanit, ose tjetrit pa marrë parasysh askurrë se në fakt ata që e bënë atë figure të njohur historikisht,ishin ata,njerëzit e thjeshtë që shumë here derdhën gjakun e tyre lumë që të shquhej “udhëheqësi”. E keqja më  e madhe është se shumë rrallë njerëzit e thjeshtë kanë menduar se mos dhe “udhëheqësi” ishte një njeri si ata, me të meta dhe aftësi  si dhe dobësi njerëzore. Jo,kanë besuar se këta kanë qënë njerëz të veçantë dhe kjo nuk mund të përgënjeshtrohet as të mohohet plotësisht.

     Arsyeja që më nxiti të rifilloj të shkruaj disa nga kujtimet e mia-ose më mire-për disa figura ishte lajmi se si një i njohuri im i vjetër kohët e fundit u fut në një  parti intelektualësh,madje dhe emri i partisë ka të bëjë me njerëzit e shkrimeve, madje  ky  “ i njohuri im i vjetër” është pjestar aktiv  i kësaj partie dhe se po përgatitet të futet në kuvënd që edhe ai të “shpëtojë” Shqipërinë. Në këtë kuadër nuk harron t’i veshë vetes dafina lavdie për të kaluarën “heroike” duke filluar nga koha e dhjetorit të njohur-duket se ky dhjetor nxori shumë ”heronj” që Shqipëria s’i kishte nxjerrë për gjysmë shekulli-(edhe ai e quan vetn “dhjetorist” si shumë të tjerë!) dhe nuk harron kohën që ka qënë në emigracion, ku, si thotë ka qënë kryeredaktor i “gazetës më të madhe të Athinës” dhe se rrezikohej së tepërmi nga grekët për shkrimet e tij të guximëshme në mbrojtje të emigrantëve shqiptarë dhe, domosdo kundër grekëve!!! Ndoshta nuk do të brengosesha dhe shumë për marrëzirat që lexoj përditë nga njerëz që unë i pata njohur, sikur këta të mos gënjenin paturpësisht duke mashtruar lexuesit dhe të njohurit e tyre që nuk njohin të kaluarën e tyre “të lavdishme”. Dihet se të ashtuquajturit “dhjetoristë” nuk bënë dhe ndonjë heroizëm të madhe- u mblodhën gjoja të demostronin kundër diktaturës, (shumë prej të cilëve  e bënin ndershmërisht se besonin në një botë dhe jetë më të mire,por këta mbetën të panjohur) kurse organizatorët që drejtoheshin nga selia e PPSH-së pas ca kohë morën pushtetin në duart e tyre si rrëmbyen dhe të gjithë pasurinë e vendit duke i dhënë popullit “lirinë” të braktiste atdheun dhe të bëhej shërbëtor i të huajve në emigracion. Nuk do mend se shumë nga ata që braktisën vendin kishin marrë pjesë në lëvizjen, ose demostratat e dhjetorit,por që nuk përfituan kurrgjë përveç kalimin e kufirit në mënyrë ilegale dhe duke punuar në vendet e huaja në mënyrë ta paligjëshëme-gjë që u dha të drejtë të huajve (padronëve) t’i shfrytëzonin,poshtëronin madje dhe t’i kërcënonin me jetë.

   Njëri nga këta pra ishte dhe “politikani” i sipërpërmendur,por ky nuk përballoi në Athinë kurrfarë rreziku se mbulohej me statusin e gazetarit. Se kushdo nga emigrantët e paligjëshëm përballonte një rrezik të përditëshëm jo vetëm se shfrytëzohej pa mëshirë nga vendasit por rrezikohej të dëbohej nga vendi dhe nga puna pa e paguar e pa e shpërblyer kush, nuk e mohon askush,por besoj se politikani i rishfaqur që e paraqet në beografinë e tij rrezikun që gjoja përballonte për arsye të profesionit të gazetarit,është krejt i pavërtetë. Por nuk është as i pari as i fundit që paraqitet si viktimë jo vetëm e komunizmit por edhe të emigracionit. Për të parën nuk e vë dorën në zjarr se përderisa ishte “student dhjetorist” nuk duket të ketë qënë nga të përndjekurit e diktaturës, ashtu si nuk ishte shumica e atyre që gjoja u ngritën kundër diktaturës-kur diktaturën ata e kishin mbajtur më këmbë…Por edhe një pyetje më mbren nga brënda: kur dihet se këta “dhjetoristët” morën pushtetin duke “shëmbur” jo vetëm komunizmin (i cili u vetëshëmb) por edhe çdo gjë që ishte më këmbë në vend (kujtoni çekun e bardhë…)pse ky mori arratinë që të bëhej gazetar dhe puntor krahu në një vend si Greqia që nuk ishte aspak miqësor ndaj shqiptarëve “të paligjëshëm”,aso kohe? Kjo histotria e “dhjetoristëve” dhe heroizmat e tyre të rreme më kujtojnë raste të tjera. Kur vendi është i pushtuar nga të huajt shumë vendas bashkëpunojnë me pushtuesi por kur i huaji largohet ose dëbohet, të gjithë na dalin patriotë dhe “luftëtarë të rezistencës kundër pushtuesit…” Një rast  tipik ishte koha shtatvjeçare e jundës fashiste në Greqi. Dihet se borgjezia-klasa e mesme si quhet- uli zverkun dhe urtë e butë jo vetëm pranoi në kurriz të popullit kolonelët e zinj,por dhe bashkëpunoi për bukuri atje ku i leverdiste politika e egër fashiste. Kur junda u vetëshëmb,(paçka se disa na thane se ata e kishin shëmbur…) na doli se i gjithë populli,i madh dhe i vogël, i pasur dhe i varfër,të gjithë pa përjashtim, kishin vuajtur e kishin bërë “rezistencë” antifashiste…  Për fat të keq të mashtruesve një gazetë (Elefterotipia e asaj kohe) bëri një bilanc duke numëruar një nga një të gjithata që kishin  rezistuar e ndëshkuar nga fashistët dhe na doli se numëri i tyre nuk  i kalonte të shtatë mijë e pesqind vetë (7.500) një numër krejt i papërfillëshëm për një popullsi rreth dhjetë milionë banorë. Kështu nuk bëhet nga hera në histori? Pakica ngrihet gjithmonë, ajo sakrifikohet! Çdo kryengritje, çdo rezistencë kundër çdo tiranit,bëhet nga një pakicë e guximëshme paçka se gjatë rrugës bashkohen me ta masa të gjëra popullore…Ku mund të hyjnë këtu “dhjetoristët” tanë? Asgjëkundi… Prandaj rrëfimet dhe kapardisjet e tyre nuk i merr më askush seriozisht… si ngjet dhe me “politikanin” e ri që është paisur me…heroizmat e dhjetorit. Dhe të mos harrojmë katastrofën dhe tragjedinë e popullit shqiptar për shkak të “heroizmave” të dhjetoristave të mallkuar.

                                          2.NJERËZ DHE KOHRA: ISHTE NOLI YNË ATEIST?                    

         Kohët e fundit lexojmë disa shkrime që na çudisin pak, për Nolin tone të madh dhe kjo,se po diskutohet në se ai ka qënë ateist apo fetar. Sinqerisht ju them se më brengosi fakti që në këtë diskutim mori pjesë shkrimtari dhe  “historian” i njohur Nasho Jorgaqi i cili paraqitet-dhe dua të besoj se është-  studjues i mire i figures së Fan Nolit. Dikush shkrojti-duke “zbuluar” një “letër të një greku”ku thoshte se Nolin a qënkej ateist (zbulim i madh ky! Grekët nuk kanë lënë akuzë dhe epitete pa thënë kundër Fan Nolit,këtu do të ngurronin?) Për riprodhuesin e letrës greke, dukej se kjo ishte një akuzë  dhe “njollë” në historinë e Nolit. Nasho Jorgaqi (i cili si thotë e njeh mire jetën e shqiptarit të madh) i u kundërvu duke u përpjekur të kundërshtojë “akuzën” e ateizmit dhe duke na “faktuar” se Noli jo vetëm nuk ishte ateist por besimtar i madh i krishterë! Dhe ku i bazon këto studjuesi dhe shkrimtari i njohur Nasho Jorgaqi? Se diçka i kishte thënë dikur nëna at Liolit, zonja Helena. Nuk do të kundërshtoj burimet e tij pa ujë,por jam i detyruar të bëj një pyetje:  Pse qënka akuzë që Noli ynë të ketë qënë ateist? Qëkur është turp që dikush të jetë ateist? Ishte turp që një ateist t’i shërbente Atdheut të tij me çdo mënyrë akoma dhe duke përdorur fenë ortodokse që deri atëhere ishte në duart e grekëve? Nasho Jorgaqi kujton se e mbron Nolin kur përpiqet ta paraqesë si besimtar i devotëshëm kristian? Si studjues i Nolit ai duhej të dinte dhe akuza të tjera që grekët kanë shkrojtur, madje dikur e dëbuan nga vendi i tyre se Noli bënte propaganda në favor të shqiptarëve. Për dëbimin ose arratisja e tij në Egjipt,kanë përdorur dhe akuza të tjera banale.. Të gjitha këto  Jorgaqi i ka shkrojtur vetë . Me këtë rast dua t’ju tregoj një ngjarje të cilën deri sot nuk e kam publikuar dhe që ka lidhje me Nolin dhe Nasho Jorgaqin, megjithëse disa shokë më kanë nxitur të “kërkoja të drejtën time”.

   Qëkurse u gjenda në Greqi, dëshira ime e madhe ishte të mundja të takoja Nolin e madh. Mjerisht nuk kisha as mjetet as mundësinë të udhëtoja në Amerikë se nuk kisha dokumentat e duhura dhe për mua atëhere nuk u gjend asnjë shqiptar të më bënte një ftesë dhe të jipte garanci si bëhej në atë kohë me shqiptarët e arratisur që dëshironin të kalonin Atllantikun. Megjithatë askurrë nuk pushova të ëndërroja një takim me shqiptarin e madh. Mjerisht pas tre katër viteve Noli vdiq  dhe ëndrra ime mbeti ëndërr e parealizuar. Megjithatë askurrë nuk pushova të gërmoj në arkivat greke ku gjendeshin materiale të shumta që kishin lidhje me figurën e  Nolit. Sigurisht kudo akuzohej si armik i betuar i helenizmit. Duke e shikuar nga këndvështrimi i grekëve,mund t’u jipje të drejtë se Noli u kishte bërë dëme dhe pabesi të mëdha shovinistëve dhe nacionalistëve të “Megalis Ideas”. Ata e paraqisnin si një grek:-(zakon i njohur i shovinistëve që kanë pretenduar ngahera se të gjithë ortodoksët shqiptarë na qënkeshin grekë): ishte lindur në Trakë,ishte i krishterë,kishte mbaruar Universitetin e Athinës, kishte punuar në Athinë dhe kishte botuar shkrimet e para të tij në gjuhën greke me emrin MAVROMATIS (SYZIU!). Nga të gjitha këto mua m’u ngulit dëshira të gjeja shkrimet e tija të para në shtypin grek,po në gjuhën greke. Me ndihmën e historianit shqiptar (Kosovar) Shkëlzen Raça, më në fund aty nga vitet tetëdhjetë të shekullit të kaluar zbuluam katër shkrimet e tij të para. Ishin botuar në revistën “NUMAS” (ky ishte zbulimi im që më vonë e shfrytëzoi dhe Raça). Historiani nga Prishtina pra mundi të fotokopjonte shkrimet e Nolit dhe m’i dha mua që t’i përkthjeja shqip. Ai aso kohe dinte shumë pak greqisht dhe mezi komunikonte në këtë gjuhë dhe në se e lane të hynte në disa arkiva që qëndronin të mbyllura, u bë e mundur se ishte “jugosllav”kishte pasaporto jugosllave dhe me “garancinë” e profesorit të tij,albanologu i mirënjohur, Tito Johallas. Unë i përktheva me zell shkrimet e Nolit i cili dukej që në rini të herëshme se kishte ide përparimare për kohën që flasim-ishte fillimi i shekullit njizetë. Ajo që vihej re ishte guximi i tij që, akoma student në universitet,shprehte  mendime tejet radikale. Shkrimet e përkthyera pra i mori Shkëlzen Raça me qëllim t’i shfrytëzonte në Prishtinë ku deri atëhere ishin shkrojtur mjaft studime për “Nolin tone” si e quanin kosovarët. Sigurisht mbajta për vete një kopje dhe origjinalin në gjuhën greke. Pas ngjarje të vitit 1981 me demostratat  e studentëve në Prishtinë dhe me politikën famëkeqe të “diferencimeve” botimet në Prishtinë pësuan një rënie dhe besoj se për këtë arsye nuk u botuan dhe shkrimet e herëshme të Nolit. Por…për habinë time këto shkrime i shfrytëzoi shkrimtari dhe studjuesi shqiptar Nasho Jorgaqi!!! Ai i botoi si i kisha përkthyer unë-nuk e di se si i kishte dërguar në Tiranë Shkëlzen Raça- por përderisa kam akoma kopjet e përkthimit mund ta faktoj këtë ashtu si është fakt i pabesueshëm që Jorgaqi nuk përmend asgjëkundi burimet e tij dhe sigurisht kurrkund emrin i…përkthyesit!!!  (Për emrin tim e justifikoj se “atëhere”ishte i ndaluar në Shqipëri)

    Nuk do të përmendja kurrë këtë ngjarje megjithse disa miq që njihnin të vërtetën më nxisnin të shkruaja dhe të “zbuloja” të vërtetën nëqoftëse nuk do të bëhej zhurma e fundit për Nolin thua se ishte turp që ai të ishte ateist (që në fakt ishte). Mos zoti Jorgaqi beson se të gjithë klerikët e kishës kanë qënë besimtarë të devotëshëm? Nuk e di ai-historian është deridiku- se feja nga vetë natyra e saj, është një mashtrim i madh? Nuk e di ai se hipokrizia dhe mashtrimi i injorantëve është mjeshtëri e klerikëve  dinakë dhe të zgjuar? Në radhë të pare duhej ta dinte se “themeluesi” ose ai që bëri të ligjëshme krishtërimin në Perandorinë romake ishte perandori me prejardhje ilire-paraardhësit e shqiptarëve- i ashtuquajturi Konstandini i Madh ose dhe Shën Konstandini prej të cilit mori dhe emrin kryeqyteti Lindor I Pefrandorisë,Konstandinopoja.  Është e njohur historikisht se Konstandini vet nuk u bë kurrë i krishterë,si rrjedhojë konsiderohej “ateist”! Megjithë përpjekjet e klerikëve të lartë dhe të nënës së tij (një figure e dyshimtë dhe kriminale) që dihet kudo si Shën Elena që gjoja zbuloi vendin e varrimit të Krishtit,ai nuk u pagëzua kurrë si i kërkonin klerikët. Por klerikët dinakë-ndërmjet tyre dhe patriku- që e rrethonin në krevatin ku lëngonte,thane se …pranoi të bëhej i krishterë para se të jipte shpirt! Kjo nuk mund të vertetohet kursesi por kush guxonte atëhere të vinte në dyshim deklaratat e klerikëve të…shënjtë? Me pak fjalë: feja-të gjithë fetë-nuk janë veçse një mashtrim që kanë shfrytëzuar dhe shfrytëzojnë injorancës- dhe është e mundur që Noli ynë të pranonte një besim të tillë? Besoj se kushdo që don të nderojë Nolin ashtu si ishte me madhështinë dhe kulturën e tij të gjithanëshme, duhet të pushojë të manipulojë për gjëra që nuk i njeh.  Shumë pak janë ata klerikë që janë besimtarë të vërtetë dhe këta janë ata që janë më injorantët dhe fanatikët mendjeshkurtër.

                          3. NË EMIGRACION PARA SHËMBJES SË DIKTATURËS         

   Një shkrimtar i njohur më thoshte dikur: “Në Greqi mund të jesh ashtu si deklaron vetë. P.sh.një druvar mund të të paraqitet si shkrimtar dhe ti nuk ke veçse ta pranosh… ashtu dhe një tradhëtar e mban veten si mëmëdhetar i shkëlqyer. Kam takuar në jetën tim ish bashkëpuntorë më të zellëshëm të nazifshistëve që shtiren si  luftëtarë për liri dhe demokraci…” Sigurisht kjo nuk është meritë vetëm e grekëve. Kur shqiptarët vërshuan në  të ashtuquajturat vëndet e lira,të gjithë paraqiteshin për intelektualë ashtu si paraqiteshin si të  përndjekur dhe viktima e diktaturës. Para se të ngjiste kjo,në emigracion kishte pak shqiptarë të shpërndarë në të katër anët e globit tokësor. Gjeje pak të tillë në Australi,në Madagaskar, në Afrikë domosdo në Europë dhe kryesisht në Amerikë ,sidomos në SHBA dhe Kanada . Është e njohur ëndrra e shqipatëve për Amerikën-jo më kot një italian xhiroi filmin e tmerrëshëm “l’Amerika” kur shqiptarët braktisninn vatrat e tyre me ëndrrën e vetme të shkonin në Amerikë. Çuditërisht unë asnjëherë nuk ëndërrova të kapërcej Atllantikun ndonse jo njëherë m’u dha rasti nga njerëz  që interesoheshin për mua, sidomos vitet e fundit se deri në vitet tetëdhjetë nuk kisha as mundësi financiare as edhe dokumentat e nevojëshme udhëtimi. Më mjaftonte dhe më tepronte Europa ku edhe këtu nuk mund të udhëtoja lirisht deri në fillim të viteve tetëdhjetë kur më në fund u paisa me dokumenta udhëtimi “lasse-passe” të emigrantit politik (kisha kërkuar strehim politik) por edhe me këto nuk mund të udhëtoja lirisht. Kërkohej për kudo vizë. Sigurisht me marifete dhe ndërhyrje të ndryshme miqsh(kisha mjaft miq pas rënies se jundës të cilët ishin ngjitur  në piramidën ne pushtetit) mirrja  vizë,por kjo patjetër ishte e lodhëshme dhe e kushtueshme për kuletën time. Megjithatë lidhjet e mia me emigrantët,sidomos në Amerikë e Kanada kishte filluar që në vitet gjashtëdhjetë nëpërmjet mikut Kamber Merdinit i cili kishte shkuar në Kanada më herët. Ai më njohu me shtypin dhe me grupet shqiptare. Më dërgoi gazetat  “Liria”“Dielli” “Kombi” “Iliria” e mjaft të tjera që qarkullonin aso kohe dhe ishtem menjimënd ne habitëshme se si qarkullonin ato gazeta me kaq pak lexues. Sigurisht shqiptarët nuk kishin harruar zakonin e tyre: ishin grumbulluar nga pak veta në disa parti kështu kishim partitë “Legaliteti” “Balli Kombëtar” “Bashkimi Demokrat”(Itali) Partia Agrare dhe kështu me radhë. Këta përveç antikomunizmit,nuk harronin të shanin dhe njeri tjetrin duke mbetur thellësisht të përçarë… Kësisoj bëra mjaft miq, pa i takuar asnjëhere, si ishin Hasan Risilia (ishte sekretar i Legalitetit në Amerikë ku nxirrnin gazetën Kombi),  Mitat Vranica që paraqitej si “Kryetar i Republikës së Kosovës (!), Esad Bilalin, Peter Priftin (atëhere nuk e dija se kishte lidhje farefisnore me shkrimtarin e mirënjohur komunist Naum Priftin) dhe mjaft të tjerë në Europë,kryesisht në Itali dhe Francë. Për kohën që bëjmë fjalë nuk ishte e lehtë të komunikoje jashtë vendit: komunikimi bëhej në përgjithësi nëpërmjet shtypit të rrallë, të letërkëmbimi se për komunikim telefonik as që mund të bëhej fjalë. Nga të gjithë këta miku im më i ngushtë u bë Hasan Risilia i cili, pa më takuar kurrë më mbrojti madje ai u grind egër dhe me Arshi Pipën për shkakun tim. Ky njeri fisnik,megjithse e dinte se nuk isha monarkist më nderoi me miqësinë e tij dhe për këtë do të flasim pak më poshtë. Sigurisht pata miqësinë e Isa Ndreut dhe të Lec Shllakut të cilët nga hera i kujtoj me nostalgji dhe mirënjohje .E keqja ishte se me shkrimet e mia jo njëherë krijova tension në marrëdhëniet tona dhe një nga këta që u përpoq të hakmerrej kundër meje ishte Arshi Pipa! Nuk më vinte keq- akoma dhe sot- as do të zëmërohesha kurrë për kritikat që do të më bënin për shkrimet e mia-e dija fort mire se në demokraci nuk mund të ketë mendime të njëjta as mund të detyrohen  të pajtohen mendimet e njeri tjetrit. Shumë here më kanë kritikuar-akoma më kanë share madje dhe në anonimitet,por kjo nuk më ka brengosur madje shumë rrallë u jam përgjigjur sharjeve dhe akuzave të pa drejta që më janë bërë.Përderisa merr penën-ose kompjuterin tani- e shkruan për të tjerët duhet të presësh që edhe të të përgjigjen akoma dhe të të shajnë… Sigurisht nuk e prisja një gjë të tillë nga një professor që kishte bërë fame akoma dhe në Amerikë…Por për këtë do të flasim më poshtë ashtu si do të flasim për Sadik Premtja dhe mjaft të tjerë. Por fillimisht do të përqëndrohemi tek miqt e mi në Greqi…

  Në Greqi më përqafuan me ngrohtësi shumë intelektualë grekë megjithse unë kurrsesi nuk mund të paraqitesha si i tillë. Në Kipseli ku banoja në atë kohë jetonin shumë intelektualë grekë, madje konsiderohej si lagjia më e privegjiluar për poetët, gazetarët dhe kryesisht të aktorëve më të njohur të kohës. Njeriu i pare që m’u afrua-pa ja kërkuar- ishte Profesori Aristotelis Tamassoklis,i cili në atë kohë ishte mësimdhënësi privat i trrashëgimtarit të fronit mbretëror, (mbretit të mëvonëshëm) Konastandin si dhe professor në shkollën ushtarake “Evelpidhes” nga ku dilnin dhe dalin oficerët e ushtrisë greke. Ai më njohu dhe me diktatorin e ardhëshëm të Libisë, Muamar Khadafin i cili ishte student në shkollën e oficerëve të Athinë me bursë të…mbretit Idriz. Profesor Tamasoklis përveç miqësisë së tij-duke marrë përsipër të më mësonte greqisht dhe anglisht në të njëjtën kohë,më futi në një rreth të gjërë intelektualësh, sidomos  gazetarë dhe shkrimtarë. Vetë ai ishte gjuhëtar dhe, si  më kishte thënë më vonë,  kishte pas qënë bashkëstudent me Eqrem Çabeun në Grac të Austrisë…  Dhjetvjeçari i gjashtëdhjetë (konkretisht  nga viti 1961 kur kalova në Greqi derisa kolonelët e zinj shpallën jundën ushtarake  më 1967 u përfshiva në një veprimtari intensive si në lëvizjen demokratike ashtu dhe në rrethet kulturore të Athinës, ndonse isha në hapat e para të mësimit të gjuhës greke) gjëndja në Greqi ishte tepër e tensionuar dhe partitë politike grindeshin shumë ashpër ndërmjet tyre.Shqiptarë nuk gjeje aso kohe në Athinë se sapo kalonin kufirin kërkonin të largoheshin për gjetkë, sidomos për në Amerikë ku shumica e tyre kishte njerëz të njohur dhe të afërm prej të cilëve u sigurohej ftesa, shpenzimet e udhëtimit dhe garancia e banimit në demokracinë e madhe amerikane. Të tjerët fshiheshin, ose deklaronin se ishin safi grekë,hynin në organizata të ndryshme shoviniste dhe vazhdonin gjoja veprimtarinë antikomuniste që në fakt ishte antishqiptare.(Këta në kohën e demokracisë shqiptare do të dekoroheshin si demokratë të kulluar për veprimtarinë e tyre antikomuniste!) Unë duke pasur miq si Profesor Tamasoklis, qëndroja larg këtyre organizatave sepse isha pranuar në shoqërinë intelektuale si njeri “përparimtar me koncepte demokratike”kurse organizatat e lartpërmendur konsideroheshin shoviniste-fashiste-reaksionare.Qëkurse shkela në Athinë i pari që më këshilloi të qëndroja larg këtyre grupime (në atë kohë nuk kishte më grupe shqiptarësh që stërviteshin për akte diversioni në Shqipërinë komuniste) ishte një officer madhor amerikan i cili  më kishte paralajmëruar për rrezikun që përballoja duke u përfshirë në grupimet (sillogjet)nacionali4ste shoviniste që nuk ishin aspak të pëlqyer nga Uashingtoni; gjithashtu dhe profesori i cili kishte  prejardhje qipriote (kështu shpjegohej dhe mbiemri i tij Tamasoklis-nga Tamaso i Qipros) më kishte thënë se ato sillogje nuk kishin aspak parasysh patriotizmin por fitimin se duke bërë një “sillog vorioepirot” shteti grek i shpërblente dorëlëshuar me kompesime nga fondet sekrete të Ministrisë së jashtëme që nuk kontrolloheshin prej askujt. Unë si i ri që isha dhe krejt papërvojë politike, u habita në fillim por me kohë i mësova këto si jo më mire. Prandaj u inkuadrova në lëvizjen intensive për demokraci të atij dhjetvjeçarit të habitëshëm dhe shumë shpejt u njoha me udhëheqesit e këtyre organizatave- që nga Miki Theodhoraqis si udhëheqësi I Llambraqëve dhe më tej me Glezon, Pangallon, Melina Merkuri e të tjerë…

                                     4.  TAKIMI IM I PARË ME ARRVANITASIT E GREQISË          

   Nuk e dija se ekzistonin arvanitasit deri atëhere. Një ditë ku po pinim kafe në një lokal të një  shqiptarit që quhej Prokos-një shqiptar i greqëzuar nga Permeti, dëgjova se si disa të panjohur pranë flisnin një shqipe të çuditëshme. Pyeta përmetarin se si ishte e mundur që këta njerëz flisnin një shqipe të tillë. “Ata janë arvanitas-më tha- dhe kanë ndialektin e tyre që është ngatërruar shumë me greqishten. Rreth Athinës të gjitha fshatrat janë arvanitase” Nuk i zura shumë besë. Si ishte e mundur? mendova. Disa ditë më vonë vajtëm mëngjes herët në tregun e zarzavateve që  aso kohe ishte në rrugën e Pireut ku më priti një befasi tjetër: shumë tregëtarë flisnin ndërmjet tyre “ARVANITS” që të mos themi shqip. Dalngadalë mësoja se kudo në Greqi kishte arvanitas por ajo që më brengosi  dhe më habiti ishte se këta nuk e quanin veten shqiptarë, madje thoshin se  ai “është alvanos nga Alvania” dhe s’kishte asnjë lidhje me “arvanitasit e Greqisë së ishin safi….helenë!” Propaganda njëshekullore kishte bërë për bukuri punën e saj…por atëhere nuk mund ta imagjinoja se edhe arvanitasit dhe gjuha e tyre do të shuheshin brënda shekullit të kaluar me ndryshimet e vrullëshme të shoqërisë dhe të shkencës. Sidoqoftë unë u befasova ashtu si u befasuan dhe  gazetarët shqiptarë pas ikjes masive nga Atdheu megjithse ata gjetën mbeturinat arvanitase mbasi  brezi i ri nuk e përdorte më gjuhën e të pareve të tyre.

    Arvanitasit e pare që unë takova ishin njerëz të njohur në Greqi që të mos themi të famëshëm. P.sh. takimi i im me aktoren e njohur Eli Lambeti (mbiemri i vërtetë i saj ishte Lluku)  ishte një befasi e papërshkruar . Shkova rastësisht në shtëpinë e saj me disa sende që kishte porositur në dyqanin ku punoja dhe ajo më priti në fillim pak ftohtë,por kur konstatoi se unë mezi bëlbëzoja akoma, disa fjalë greqisht, më pyeti nga isha. I thashë se isha nga Shqipëria! Ajo buzëqeshi dhe më pyeti :”Di arvanite ti?” “Di shqip..”I u përgjigja me ndrojtje…”Mirë,mund të kuptohemi…ne jena arvanitase jo nga Alvania…” Që atë ditë  flisnim vazhdimisht gjuhën arvanitase gjë që e bënte Elin të shqyhej së qeshuri…”Na në shpi llafosemi mono arvanitshe…Mëma ime di pak elinisht..” më thoshte. Megjithatë nuk tregote se e lidhte gjë me shqiptarët e Shqipërisë, si do të bënte dhe aktorja tjetër e njohur dhe partnere e Bekim Fehmiut, Irini Papas,ndonse kjo e fliste gjuhën më pastër. Ndarja e tyre nga trungu mëmë e Arbërisë, inkuadrimi i plotë në jetën e vendit, ishte diçka që nuk diskutohej. Kjo ndikoi jo vetëm falë propagandës dhe fesë (shqiptarët konsideroheshin myslimanë-turkallvani) por edhe për arsye se shteti shqiptar u vonua shumë të krijohej dhe antiturkizmi i kishte bërë arvanitasit tanë jo vetëm ta ndienin veten grekë por ishin faktori kryesor në luftën kundër turqëve,kryesisht për arsye të besimit fetar ortodoks. Nga ana tjetët ekzistenca e pashallarëve shqiptarë në shërbim të perandorisë otomane,imponimi i fesë muslimane në shumicën dërmuese e popullit shqiptar i bëri arvanitassit armiqtë dhe luftëtarët më të rreptë kundër Turqisë. Ata, pamvarësisht propagandës helmuese, e dinin se Ali Pasha Tepelena ishte shqiptar (turkallvanos) gjithashtu dhe pashallarët e tjerë që mbizotëronin në Ballkan dhe në Lindjen e Mesme kishin origjinë shqiptare. Propaganda i kishte bindur se Ibrahim Pashai ( i biri i Muhamet Aliut,themelues i Egjiptit bashkëkohor) ishte shqiptar dhe me shqiptarët e tij gati sa nuk shojtën Revolucionin e 21-së ku dihet se në krye të këtij Revolucionit faktori arvanitas (shqiptar) ishte vendimtar. Suliotët, hidriotët, speciotët,fshatrat e Atikës dhe të Biotisë, të gjithë ishin me origjinë shqiptare.Ashtu si ishin në Korinth, Pelloponez e gjetkë,kudo. Jo më kot  i paharruari Jorgos Marungas kishte thënë :”Revolucioni grek të 1821 ishte një luftë civile ndërmjet shqiptarëve: nga njëra anë të krishterët e helenizmit dhe nga ana tjetër myslimanët që ishin në shërbim të sulltanit!” Por këtu nuk duam të bëjmë histori veçse duam të faktojmë e ishte e kotë entusiazmi i disa gazetarëve dhe intelektualëve shqiptarë që sapo u ndeshën me elementin arvanitas kujtuan se kishin zbuluar Amerikën. Sidoqoftë kontaktet e mia të para me arvanitasit ishin të mira,megjithse shumë pak u interesonte Shqipëria. Qe të ilustrojmë këtë fakt do të paraqesim një ngjarje tipike. Një shoqatë arvanitësh do të bënte një darkë kulturore diku afër Elefsinës. Në këtë darkë isha ftuar dhe unë nga Marunga. Aty kishte shumë arvanitas të njohur  të kulturës dhe politikës  greke.Ishte Pangallos, Melina,Jeros Stathis,Liapis,Pandeleoni dhe të tjerë.Nuk më kujtohet në se ishte i pranishëm Aristidh Kola,por atëhere ai ishte i panjohur akoma. Më vonë do të botonte një libër për arvanitasit që u kritikua ashpër për pasaktësi historike. Që të tregonin se sa e rëndësishme ishte kjo mbrëmje, si paraqitës kishin ftuar folkloristin më i njohur grek të asaj kohe, Simon Karas. Ky do të paraqiste programin dhe sidomos këngët folklorike arvanitase. . Si hyrje Karas tha këto fjalë: “ Duhet ta kemi të qartë se arvanitasit tanë nuk kanë asnjë lidhje gjaku me  shqiptarët myslimanë e Shqipërisë…” Kjo gjë na indinjoi mua dhe Marungën dhe kërkuam  që të bëhet sqarimin e duhur. Sigurisht nuk na u dha fjala, veçse organizatori tha këto fjalë: “Këtu nuk bëjmë as histori as studime nacionaliste. Kushdo mban përgjegjësine e fjalës dhe konsiderohet mendim vetiak..”

      Si rrjedhojë që në fillim kisha kuptuar se arvanitasit në fakt as i lidhte gjë as e donin të kishin lidhje me shqiptarët e Shqipërisë. Nuk ishte rastësi që kurrë nuk e quanin veten shqiptarë as edhe gjuhën që flisnin shqip. Ishin arvanitas dhe flisnin gluhën arvanitase. Prandaj gjatë asaj kohe nuk isha interesuar kaq shumë për ta ashtu si nuk isha interesuar për kosovarët dhe shqiptarët e tjerë jashkufijve,për të cilët isha krejt i painformuar. Ishte e çuditëshme por m’u desh të gjendem në mërgim që të njihem me të gjitha këto, ashtu si u njoha me prejardhjen shqiptare të Qemal Ataturkut dhe të Muhamet Aliut. Për kosovarët më bëri të interesohem një vizitë në Llavër,në kampin e refugjatëve shqiptarë të asaj kohe. Vajta të takoja një bashkatdhetarin tim që sapo kishte ardhur dhe që kishte lajme-si thoshte- nga familja jonë e internuar në Grabjan. Atje rastësisht vizitova një familje kosovare që sapo kishte ardhur në Greqi. Menjëherë më hynë në zëmër ata njerëz fisnikë. Nuk ka trëndësi se më vonë pata probleme me asfalinë greke për këtë vizitë pa marrë leje nga organet kopetente. Më kishte denoncuar vetë shqiptari të cilin kisha vajtur ta takoja! Fatmirisht atëhere punoja në shtypshkronjën e Joanidhit në një bodrum të Psirisë dhe pata përkrahjen e tij, ashtu si do të ndodhte kur më kërkuan të më punësonin në gazetën më të fuqishme të kohës “Kathimetrini”…Por edhe atje u gjëndën dy gazetarë shumë të njohur si atëhere ashtu dhe më vonë që do të më denonconin dhe do të më dëbonin nga Kathimerini se sindikata e tipografëve nuk pranonte të huaj në gjirin e saj dhe unë, përderisa nuk kisha shtetësinë greke, isha i huaj. Megjithatë, si në shtypshkronjën e Joanidhit ashtu dhe në Kathimerini u njoha me shumë intelektualë-sidomos gazetarë dhe shkrimtarë. 

   Kisha dëgjuar se të majtët-komunistët- ishin njerëz përparimtarë, internacionalistë dhe kundër çdo shovinizmit dhe fesë. Sigurisht isha i gabuar. Ashtu si Revolucioni frëng i la trrashëgimi njerëzimit krijimin e shteteve-komb, edhe komunistët do të tregoheshin më nacionalistë nga ata që kishin këtë emër. Vetadministrimi,vetpërcaktimi njerëzor dhe,kryesisht të drejtat e njeriut dhe barazia u shkelën më egërsisht nga komunistët duke  imituar në mënyrë të rrafinuar fashistët. Por këto janë historikisht të njohura tani dhe nuk është nevoja të mirremi me hollësi. Në kohën kur bëjmë fjalë-dhjetvjeçari i gjashtëdhjetës ishte menjimënd një periudhë tepër interesante. Në Greqi kishte një antishqiptarizëm të përgjithëshme dhe ajo që më brengosi së tepërmi dhe të më bëjnë të njoh më mire fytyrën e të ashtuquajturën vllazërimin e popujve dhe të “internacionalizmit” që kishin predikuar teoricentët komunistë, ishte armiqësia e “të majtëve”kundër Shqipërisë “socialiste’! Nuk ishte vështirë të kuptoja. E majta greke ishte shumë e lidhur me Bashkimin Sovietik ashtu si ishin forcat reaksionare fetare të lidhur me Rusinë për shkak se dhe rusët na qënkeshin të krishterë ortodoksë.

                                      5. ARMIQËSIA NDAJ MEJE DHE SHQIPTARËVE NË  GREQI.

   Thamë më lart se  në Athinë gjeta një ngrohtësi të madhe nga shumë intelektualë dhe njerëz të thjeshtë që përpiqeshin të më ndihmonin në çdo mënyrë se isha i huaj në mes tyre. Shumë njerëz më hapën shtëpinë,më lane të lire të mirrja librat që doja nga bibliotekat e tyre por edhe këtu pata një incident të dhimbëshëm. Një ditë kisha shkuar në shtëpinë e një poeteshe të re-më vonë do të bëhej shumë e njohur madje dhe akademike- dhe kur pashë një bibliotekë shumë të pasur u hutova dhe nisa të shikoja titujt e librave-më mire emrat e shkrimtarëve me aq sa kuptoja greqisht. Kisha ngahera probleme me sytë dhe që të mundja të regjistroja në mendje atë që shikoja e vështroja pak me ngulm dhe nga sa më afër kisha mundësi-gjë që keqkuptohej nga njerëzit që nuk e dinin problemin tim. Gruaja e re-ishte pak më e madhe se unë ma merr mendja,më pyeti pak brutalisht: “Çfarë shikon kështu?” “Ja,bëlbëzova unë si i zënë në faj, po shikoj librat tuaja…” Dhje ajo më tha këto fjalë që më prekën dhe më pikëlluan së tepërmi: “Qëkur shqiptarët dine dhe interesohen për libra?” Ika pa e përshëndetur i pikëlluar më shumë se ajo grua e re ishte poete.Megjithse e shikoja përditë në rrugë nuk i fola më kurrë. Madje dhe kur vinte në dyqan ku punoja ndonjëherë, unë largohesha që të mos i shërbeja ose t’i flisja. Profesori im i dashur u përpoq të zbuste dëshpërimin tim duke më thënë “Mos e shikoje me ngulm dhe ajo keqkuptoi vështrtimin tend? Grua e re është Kiki! Dhe ti je djal i bukur! Që nesër do të të dërgoj në një okulist që të të shikojë sytë…!” Dhe më dërgoi tek  Kosta Korilla,një mjek dhe njeri i mrekullueshën që kurrë nuk e harroj… Shumë shpejt do të ndeshesha me armiqësinë e të majtëve-aso kohë ndalohej në Greqi të quheshin komunistë. Arsyeja ishte e thjeshtë: pse Shqipëria u prrish me BS dhe përçau kampin socialist…Kudo që më takonin dhe mësonin se isha nga Shqipëria,pyetja e pare ishte: “Pse Enver Hoxha tradhëtoi socializmin dhe hyri në shërbim të imperializmit?”  duke më trajtuar mua si përfaqësues të Enver Hoxhës, madje dhe përgjegjës për përçarjen komuniste! Më kot përpiqesha t’u shpjegoja se edhe unë isha viktimë e Enverit dhe të komunizmit të tyre,për ata isha…përfaqësues i shqiptarëve në Athinë dhe përderisa mirrja pjesë në lëvizjen për demokraci në Greqi duhej të mbaja dhe përgjegjësinë e tradhëtisë shqiptare. Një episod tjetër që do të më mbetet i paharruar ishte takimi në ishullin e internimit Jaro me poetin e njohur Jani Riços. I u afruam, atje ku rrinte në vetmi mbi një shkëmb, bashkë me Manolis Glezon dhe si e përshëndetëm Glezoja i tha se isha nga Shqipëria dhe..”se është nder për rezistencën greke që kishte në radhët e saj dhe një shqiptar” kur Riçosi sikur u zgjua nga një ëndërrim poetik tha: “Është nder të kemi në radhët tona një shqiptar?  Atëhere më thuaj pse Enver Hoxha u prrish me Bashkimin Sovjetik duke përçarë kampin socialist?” Duke dashur të zbus pak gjakrat i thashë se nuk isha unë përgjegjës për përçarjen as përfaqësoja Enver Hoxhën…Por-shtova i pizmosur se isha tepër i ri atëhere- ashtu si sillej Hrushovi me Shqipërinë mire bëri që ai u nda nga kampi socialist”. Dhe me këto fjalë u largova ndërsa ai na kishte kthyer shpinën. Unë atëhere kisha parasysh premtimet që i kishte dhënë Sofokli Venizellosit  Hrushovi në lidhje me Shqipërinë e Jugut që atëhere kishin bërë bujë në shtypin e Athinës. 

  Por papritur nisën të shfaqen dhe organizata …enveriste! Këto sigurisht pasi ishte shëmbur junda fashiste se më pare askush nuk guxonte. E majta komuniste kishte gjetur dhe një arsye tjetër të sulmonte egër renegatin Hoxha: kishte guxuar të rivendoste marrëdhënie ndiplomatike me Greqinë në kohën e jundës fashiste. Por këta-demokratët- nuk guxonin të shpjegonin pse qeveritë greke të ashtuquajtura demokratike të pas luftës nuk kishin vendosur marrëdhënie diplomatike me Shqipërinë, duke ngritur çështje antishqiptare që cënonte akoma dhe tërësinë të shtetit shqiptar? Këtu edhe njëherë u vertetua se e majta ka qënë dhe mbetet më reaksionare akoma dhe nga ultraedjathta! S’do mend se Hoxha-që kaq shumë u sha si ekstremist nga e majta- akoma dhe nga socialdemokratët- u tregua pragmatist dhe normalizoi marrëdhëniet diplomatike me fqiun e tij jugor duke shpresuar se nuk do t’i binte më në qafë…(por duket se i kishte krahët të ngtrohta përderisa Uashingtoni e kishte siguruar se nuk do të cënohej vendi i tij përderisa ishte prrishur me Rusinë sovjetike!)Sigurisht i kishte bërë hesapet pa hanxhinë…përsa u përkiste grekëve. Në këto kushte pra u shfaqën grupet e para maoiste dhe enveriste që nxirrnin dhe gazeta me lajme të marra enkas nga Tirana nëpërmjet radios. Njëra nga këto gazeta, më e përhapur dhe më jetëgjatë ishte Llaikos Dhromos që u kishte hapur luftë impetrialistëve dhe socialimperialistëve të Moskës…Krahas këtyre u shfaqën dhe shtëpi botuese që botonte me radhë veprat e Hoxhës por dhe letërsi shqiptare. Shtëpia më serioze ishte “Poria” e Niko Koçaftis i cili nxori në dritë mjaft libra, sidomos të Kadaresë dhe të Dritëro Agollit.Kuçaftis që kishte dëgjuar për mua nga gazetarë dhe shkrimtarë të ndryshëm,kërkoi ndihmën time për përkthimin e librave shqipe në greqisht- si ishte Kështjella, Gjenerali i ushtrisë së vdekur,Shkëlqimi dhe rënia e shokut Zylo dhe patjetër për veprat e Hoxhës. Pranova kërkesën e tij që ta ndihmoja,duke nkorrigjuar ato pjesë që ishin përkthyer keq ose pasaktësisht, pa shpërblim sepse më vinte mire që libri shqip të bëhej i njohur në Greqi. U pritën me interesim të madh  librat e Hoxhës “Titistët” “Dy popuj miq” dhe në mënyrë të veçantë vëllimi i 19-të ku flitej për prrishjen me sovjetikët. Bënë bujë veprat e Kadaresë Gjenerali i ushtrisë së vdekur dhe Kështjella kurse Zyloja u konsiderua libër “desident” për kushtet e Shqipërisë të atëherëshme. Ironi nuk është? U quajt Agolli desident që nuk u paraqit kurrë i tillë kurse Kadareja nuk u komentua kurrsesi për qëndrim politik por si shkrimtar i mire. Sa kanë ndryshuar kohrat! Dhe njerëzit…se kur ishte ftuar Kadareja të paraqiste një nga librat e tij në Athinë Niko Kuçaftis i tha se e kisha ndihmuar unë në përkthime dhe se dëshiroja ta takoja, ai refuzoi në mënyrë të prerë të takohej ,me mua! Ndoshta me të drejtë. Ndoshta, si thotë tani, kishte frikë të takonte një armik të popullit.(E takova më vonë bashkë me Helenën dhe bënë sikur nuk më kishin dëgjuar!)    

    Është fakt i padiskutueshëm se e majta greke ka qënë gjithnjë armiqësore ndaj Shqipërisë dhe kot kemi akuzuar forcat “monarkofashiste” (jo se këto forca nuk e urrenin Shqipërinë,por kishin motive të tjera shumë here naïve!). E majta greke jo njëherë ka treguar se është më e egër antishqiptare se sa e djathta.Nuk duket e çuditëshme që kjo e majtë që në vitin 1949, e ndjekur këmba këmbës nga “monarkofashistët” për ta shfarosur, gjeti shpëtim tek shqiptarët, në një vend që ishte dhe vetë i varfër dhe i sfilitur? Shqiptarët atëhere ndanë kafshatën e tyre me “demokratët” grekë, spitalet e pakta shqiptare u mbushën me të plagosur dhe të sëmurë “demokratë” grekë,kur vetë vdisnin pa u  u mjekuar dhe pa barna…Për këtë nuk u dëgjua kurrë një fjalë mirenjohje, ashtu si kërkojnë sot nga emigrantët shqiptarë të tregohen mirënjohës ndaj Greqisë që i pranoi dhe u dha bukë-por kjo bukë shqiptarët e kanë fituar dhe e fitojnë me djersën e ballit kurse “demokratët” grekë nuk pranonin të bënoin asnjëfarsoj pune në Shqipërinë “socialiste”. Pas shëmbjes së diktaturës pra edhe vetë komunistët grekë u përçanë në tre pjesë: besnikët e Moskës me PPG. Eurokomunistët me të astuquajturën PPG. e brëndëshme dhe pjesa më e vogël maoistët dhe enveristët që i kishin ngjitur vetes epitetin “marksistë-leninistë”. Por dhe këta të fundit kur Hoxha u prrish me Kinën,i kthyen kurrizit “motrëzës së vogël” të socializmit duke e lënë krejt vetëm, si to të thoshte dhe Kadareja me romanin e tij të famëshëm që mëpastaj do të ndërronte titullin….Kjo armiqësi ndaj shqiptarëve u duk më tepër gjatë luftës në Jugosllavi, sidomos ndaj UÇK-së dhe ndrërhyrjes të NATO- kundër terrorit sërb. E majta greke ngriti më këmbë të gjithë popullin grek kundër shqiptarëve duke përkrahur në mënyrë të zjarrtë Milosheviçin dhe gjenocidin e tij kundër shqiptarëve. As kurrë nuk kam dëgjuar që një popull i tërë- i majtë dhe i djathtë-të përkrahë një politikë dhe luftë kriminale të spastrimit etnik deri në gjenocid duke akuzuar popullin viktimë për fajtor. Ishte një propaganda histerike, e shëmtuar, duke mos harruar të bërtisnin për përkatësinë fetare të ortodoksëve sërbë,çka i bënte vëllezër të grekëve!Nuk do të harroj kurrë kur një “miku i shqiptarëve” ish minister dhe më vonë President i Republikës i cili konsiderohej dhe i majtë, vajti në Beograd ku u prit me salltanete nga Millosheviçi dhe kur doli nga zyra e Sllobodanit deklaroi: “Kryetari Millosheviç më siguroi se shumë shpejt do të ketë larë hesapet me terroristët shqiptarë duke i shporrur jashtë Jugosllavisë…” Domethënë lavdëronte dhe e gëzonte spastrimn etnik (dhe kjo nga një grek që kishte lavdëruar bamirësinë e shqiptarëve që të mos vdiste nga uria në kohën e luftës kur kalonte kufirin dhe mirte miser nga shqiptarët dhe njohës i tragjedisë së spastrimit etnik-Greqia e ka paguar disa here këtë luftë kriminale në kurriz të saj)- lavdëronte aktin kriminal të diktatorit sërb… Ashtu si nuk harrohet pritja madhështore që i u bë Karaxhiçit në Athinë në kohën kur bombardohej Sarajeva dhe kryhej masakra e Srebenicës…Të gjitha këto i përjetova me dhimbje se populli grek për mua është tepër i dashur. Dhe të gjitha këto nuk i bënin ata që dikur quheshin “monarkofashiste” por komunistët dhe të majtët grekë…

*************************************************************************************

                6. ARVANITASIT DHE TË MËRGUARIT SHQIPTARË: QËNDRIMI NDAJ MEJE 

   Ishte një kohë kur padashur isha shpallur pothuajse “përfaqësusei i shqiptarëve” në Athinë. Çdo shqiptar, çdo kosovar që do të kalonte nga Athina do të kërkonte të takohej patjetër me mua. Në fakt unë nuk kisha asnjë lidhje me zhvillimin e ngjarjeve në Shqipëri ose në shqiptarët e jashtkufijve,por mire thonë se më mire të të dale syri se sa emri.   Pas shëmbjes së jundës sidomos pasi ishin normalizuar marrëdhëniet diplomatike, nga ana e ambasadës shqiptare kishte nisur një përgjim të vazhdueshëm ndaj meje dhe familjes sime. Kushdo kalonte nga ambasada, e pyesnin pë ne, ç’bënim, në se udhëtonim në mënyrë të fshehtë dhe të dyshmët drejt Shqipërisë…Ambasadori i pare, Lik Seiti, ishte një diplomat karierë dhe sillej me shumë takt dhe kur e takova nja dy tre here nëpër aktivitetet e ndryshme që organizonin  të ashtuquajturit “miqtë e Shqipërisë” më ishte sjellë ftohtë, por me butësi duke mos dashur të ndërrote shumë fjalë me mua. Sigurisht ata që ishin më agresivë dhe nuk e fshihnin armiqësinë ndaj meje ishin punonjësit e ambasadës të cilët unë nuk i njoha ndonse i kisha takuar në aktivitetet e sipërpërmendura. Por ishin të detyruar të më duronin nëpër këto  aktivitete se isha i ftuar nga organizatorët grekë të cilët të gjithë më kishin njohur, madje deri diku kisha ndikuar unë që të bëheshin miq të Shqipërisë. Ndër të tjerë,më i çuditëshë ishte Janis Manikas i cili paraqitej si…poet ndonse nuk mbahej mënd të kishte botuar poezi të  njohura,përveç dy vjershave të tij për Shqipërinë socialiste,madje njëra kishte të bënte me dy heroinat e ekzekturar nga nazistët në Gjirokastës. Ky kishte mjaft të njohur-çuditëtrisht – erdhi dhe më gjeti dhe mua që ta ndihmoja të organizonte mbrëmjen kushtuar Shqipërisë në një nga sallat më të njohura të Akademisë greke.. Ai, në fjalën e tij, nuk mungoi të përmendte dhe mua duke thënë se e kisha ndihmuar për njohjen e Shqipërisë-gjë që nuk u pëlqeu aspak diplomatëve shqiptarë. Në atë mbrëmje të Manikës mori pjesë dhe Karolos Papulias i njohur si “mik i shqiptarëve” por ajo që më befasoi më shumë ishte prania e akademikut shqiptar Aleks Buda. Mendoja si ishte e mundur ai njeri injorant, Jani Manikas,të kishte bindur Tiranën se na qënkej njeri me rëndësi, madje shkonte e vinte-nga të parët- në Tiranë i ftuar here nga Lidhja e shkrimtarëve dhe here nga vetë Akademia shqiptare? Por ajo që pati rëndësi për mua ishte takimi me Aleks Budën me të cilin patëm një letërkëmbim të shkurtër më vonë. Ashtu dhe me Papuljan që nuk e takoja për here të pare…

   Aktivitete të tilla bëheshin shpesh atëhere dhe kushdo që shkruante në ndonjë gazetë të Athinës lavdërime për sistemin “socialist” të Tiranë e kishte të siguruar ftesën dhe pushimet (vizitën) pesëmbëdhjetë ditësh në qëndrat më të mira shqiptare të asaj kohe, madje hotel Dajti ishte i njohur nga të gjithë këta vizitorë Kësisoj shkuan si miq Vangjel Liapis (e meritonte se ai ishte arvanitas i mire) Dino Kubatis,një maskara i cili mashtroi më vonë paturpësisht poeteshën e re Majlinda Zenelin duke e shtyrë të nxirte një gazetë shqip me premtimin se do t’i paguante ai shpenzimet por në fund ja ktheu fjalën duke e detyruar Majlindën t’i paguante nga kursimet e saja  kësisoj nuk doli numër të dytë. Në këtë çështje u ngatërrova dhe unë se më kërkoi të bëja disa përkthime me premtimin se do të paguhesha gjë që nuk ndodhi kurrë . Ky njeri dikur arriti të ftonte në Athinë Dritëro Agollin, Moikom Zeqon dhe Alfred Uçin,por si mbaroi mbrëmja ja la barren Albert  Zholit që të mirrej me qëndrimin e tyre në Athinë ose në Elefsinë. Sigurisht mua-kisha kryer punën e përkthyesit ku u njoha me Dritëronë dhe me Mojkomin  me të cilët u miqësuam, ndërsa Alfred Uçi u bë…mik me Kristo Jovanin të cilit i shkrojti dhe një libër autobeografik (të Jovanit) dhe më tej i u afrua Aristidh Kolës- si bënin të gjithë- me shpresë se mos i përkthehej ndonjë libër greqisht. Jovani megjithse kishte shtëpi botimi i solli si pengesë përkthimin -ndonse kishte në  shërbim të tij Spiro Xhajin- kurse Kolia me të drejtë nuk kishte mundësi të tillë. Atëhere Uçi m’u drejtua mua si “i vetmi përkthyes” si donin të thoshin për mua sikur donin të më ledhatonin veshin. I thashë se nuk do të mundja ta përktheja librin, jo se nuk doja  porse isha i bindur më se me propagandën e tmerrëshme antishqiptare të asaj kohe, nuk kishte asnjë mundësi që të shitej libri shqiptar në Greqi. Dhe këtë nuk e thoshja si justifikim por si realitet i hidhur në atë kohë për rrethanat e Athinës.Ishte një kohë e tmerrëshme kur sapo ishte shëmbur diktatura komuniste dhe njerëzit e kulturës shqiptare-njerëz menjimënd të mëdhenj,u detyruan të poshtërohen nga disa xhambazë grekë që në fakt besonin se do të pasuroheshin në kurriz të shqiptarëve duke shfrytëzuar naivitetin,nevojat dhe ndershmërinë e tyre. Dhe në fakt shumë prej tyre ja arritën. Kubatis u martua me një grua të re shqiptare dhe tash vonë lexoj për të në shtypin shqiptar lavdërime për punën që gjoja ka bërë. E çuditëshme dhe e tmerrëshmne…                      

   Arvanitasi me aktiv, më i ndershëm dhe më demokrat ishte patjetër Jorgos Marunga. Ai i u vu me mish e me shpirt çështjen e zgjimit të arvanitasve, zbuloi dhe botoi jetëshkrimin e shumë intelektualve dhe politikanë të së kaluarës me origjinë arvanitase. Ai nuk ngurroi kurrë të shkruante të vërtetën. Nga viti 1976 deri sa vdiq në moshë shumë të re në vitin 1985, ai kreu kaq punë sa askush tjetër. Nxori revistën e famëshme Dialogji ku pasqyroi historinë e vërtetë të arvanitasve.Në këtë revistë botuan punimet shumë arvanitas që deri atëhere  nuk guxonin të thoshin origjinën e tyre. Kësisoj bashkëpunuan me të Pangallos, Melina Merkuri dhe shumë ministra të ditëve të para të qeverisë Papandreu.Që të mos flasim për shkrimtarët dhe poetët-si ishin Janis Skarimbas akoma dhe nobelisti Odisea Elitis dhe piktori i famëshëm Haxhikiriakos Gjikas. Por për Marungën dhe Aristidh Kolën, si dhe për njeriun e çuditëshëm, aravanitasi me emrin Pandeli Pandeleon i cili nxori revistën “Nea Alvania” nuk është e mundur të mos bëjmë një punim të veçantë,ndonse nuk kanë munguar shkrime të mia për ta në gazetat e Athinës. Ndoshta duket si vetlavdërim por dua të theksoj se me të gjithë këta bashkëpunova ngushtë dhe unë… Në këtë kohë na u shfaq dhe një njeri tjetër i çuditëshëm, një prift arbëresh. Quhej Antonio Beluçi-ndoshta rron akoma. (thua të ketë pasur lidhje farefisnore me aktoren e bukur dhe e mirënjohur Monika Beluçi e cila ka gjak arbëresh-shqiptar? Pse nuk është folur anjëherë për këtë?) Ai kishte ardhur në Greqi me një makinë van ku punonte hante dhe flinte-duke mos bërë shpenzime të tepërta, dhe shkonte nga fshati në fshat arvanitas ku përpiqej të mblidhte materiale gjuhësore duke bërë krahasime se sa elemente gjuhësore të afërta kishin me gjuhën e arbëreshëve të Kalabriasë dhe të arvaitasve,gjuha e folme shqipe. Ai citonte aty këtu këngën e mirënjohur “Moj e bukura More” gjë që faktonte se shumica e arbëreshëve ishin larguar nga Moreja e Greqisë për në Itali duke mos duruar reprezaljet dhe shtypjen e tiranisë otomane. Antonio Beluçi na solli mjaft materiale nga studimet e tij si tek arvanitasit ashtu dhe të arbëreshëve dhe mund të themi se kishte bërë një punë të lavdërueshme.

  Fillimisht u takua me Marungën mbasi ishte njohur me punimet e tij në revistën Dialogji dhe nuk vonoi të më bënte një vizitë në shtëpi bashkë me Marungën si bëhej zakonisht pothuajse njëherë në javë ku Jorgo Marunga  më kërkonte t’i mësoja shqip ose t’i përktheja ndonjë punim-si u bë me  “Eposi i Kreshnikëve” të Ismail Kadaresë. Prifti (ose pseudoprifti, si e quante Marunga) ishte njeri interesant dhe nëpërmjet tij mësuam shumë gjëra për arbëreshët e Kalabrisë dhe në përgjithësi të Italisë. Madje ai na nxiti të bënim një udhëtim-unë dhe Marunga- në ato vise ku akoma flitej gjuha arbëreshe. Na thoshin se  i kishin rezistuar kohës dhe ndikimit Italian për arsye se ata kishin fenë ortodokse dhe jo katolike si ngjiste me italianët. Sidoqoftë njohja me Beluçin ishte e dobishme dhe duhet theksuar se ai nuk gjeti pengesë asgjëkundi nga organet pëprkatëse greke vetëm se policia e kishte këshilluar të mos flinte në makinë se rrezikohej nga kriminelë dhe kusarë të ndryshme…Ai i kishte kërkuar policies që të kujdesej për të nga larg…dhe vazhdoi të “jetojë” në makinën e tij të cilën e kishte modifikuar si një shtëpi të vogël…Vite më vonë mësova se  kishte udhëtuar dhe në Tiranë-në kohën e diktaturës- ashtu si lexova se kishte shkuar dhe në Prishtinë i ftuar nga Instituti Albanologjik. (Jo, mua nuk më ftoi askush dhe asnjëherë as në Tiranë as në Prishtinë!)

    Pas vdekjes e parakohëshme të Marungës në vitin 1985 në moshën 49 vjeç u duke se la pas një zbrazësirë të madhe në “çështjen arvanitase”. Sigurisht u mbyll dhe revista Dialogji. U përpoq të bënte diçka Pandeli Pandeleu ,por ky nuk kishte njohuri-ishte një autodidakt se s’kishte mbaruar ndonjë shkollë- dhe interesohej më shumë për “Shqipërinë socialiste”  dhe jo për arvanitasit. Kishte një arrogance dhe këmbëngulje të pa përshkrueshme ky njeri. Mua më njohu në ishullin Jaro ku na kishin internuar kolonelët fashistë,dhe m’u afrua kur mësoi-të gjithë e mësuan praninë time në ishullin në fjalë se isha i vetmi i huaj dhe nga…Shqipëria. Ai ishte i organizuar në një grup enverist ilegalisht dhe për këtë kishte ngrënë drurin më të egër kur e kishin kapur. Marunga thoshte duke qeshur se sa dru ka ngrënë Pandeliu nga asfalitët,nuk kanë ngrënë të gjithë gomerët e Greqisë dhe të  Qipros! Pas vdekjes së Marungës Pandeleu u aktivizua së tepërmi duke krijuar shoqatën e miqësisë Greqi- Shqipëri. Për këtë ai kishte marrë firmat e shumë politikanë dhe aktivistë të PASOK-ut kur ishin në prag të fitores. Kështu firmosën si antarë të shoqatës në fjalë Alevras-kryetari i Parlamentit të mëvonëshëm, ministrat Kakllamani, Valiraqis, Melina Merkuri e shumë të tjerë. Sigurisht- e shikoni sa e natyrëshme duket? – për të gjitha vinte e bisedonte me mua më sillte materiale të ndryshme dhe së fundi hapi zyra në qëndër të Athinës dhe…nxori dhe revistën “Nea Alvania” të cilën pothuajse të gjithë e shkruaja unë ose botonim shkrime të përkthyera po nga unë! E kishte mirë me ambasadën- ambassador ishte i rrepti Ksenofon Nushi i cili,pasi kishte pare materialin e revistës, i kishte premtuar se ambasada do të mirte gjashtëdhjetë (60) cope me nga dy dollar copën…Veçse kur e detyruan Pandeleon të pohojë se kush i shkruante ose i përkthente materialet e revistës, dhe dëgjuan emrin tim, i thane të mirte revistën e tij dhe të mos shkelte here tjetër në ambasadë. Ashtu si i u pre udhëtimet falas që bënte çdo vit në Tiranë…

  Pandeliu kishte vizituar disa here Shqipërinë dhe mburrej për këtë duke thënë përralla të pabesueshme për jetën e lumtur të shqiptarëve në socializëm. E dija se thoshte përralla-shkruante përralla—por duke e ditur se kështu “i donte mushka drutë” vazhdova të bashkëpunoja me revistën e tij duke u munduar përherë të pare të paraqisja Rilindasit dhe letërsinë shqiptare.  Nuk ishte diçka e lehtë të shkruaje të vërtetën tragjike për Papa Kristo Negovanin dhe për reprezaljen në Shqipërinë e Jugut fill pas shpalljes së pavarësisë shqiptare,por unë i shkrojta ashtu si paraqitëm vëllezërit Frashëri, Çajupin, Pashko Vashën e shumë rilindas të tjerë, ashtu si përshkruam mjaft mire ndjekja e gjuhës dhe të shkronjave shqipe nga klerikët dhe kryesisht nga Patrikana, në ato katër numëra të revistësm “Nea Alvania”. Duhet ta theksoj se Pandeleu më kishte dhënë liri të plotë të shkruaja çdo gjë për Shqipërinë. Patëm një shqetësim  të vogël nga një organizatë shoviniste,por Pandeliut nuk i dërsinte veshi nga kërcënimet fashste të cilat i njihte mire. Mjerisht revista nuk pati jetë të gjatë se u sabotua e bojkotua nga shumë faktorë dhe kryesisht nga posta greke  që nuk pranonte  të  shpërndante dhe qarkullimin e revistës, ndonse kishte dale dhe botohej në mënyrë të ligjëshme. Kurse  ambasada na kishte vënë sinorin tek thana duke na sabotuar më keq se  shovinistët. Mundëm të shtypim dhe të  qarkullonim vetëm katër numëra.

   7. QËNDRIMI ARMIQËSOR NDAJ MEJE NGA DISA FIGURA TË NJOHURA - MANIPULIMI NDAJ ARVANITASVE  

       “Bojkotimi”ndaj meje ka qënë i herëshëm,para se të binte muri i diktaturës. Njeriu që më sulmoi dhe më bëri një pabesi jo njerëzore ka qënë Arshi Pipa. Ai ja arriti të mirte dhe kryesinë e Vatrës ku drejtonte dhe gazetën Dielli në Boston. Unë kisha bashkëpunuar disa here me gazetën duke përdorur pseudonimin “Voskopojari” madje në asnjë nga shkrimet e mia që dërgoja nuk shkruaja emrin tim. Kisha shkrojtur një “artikull” me zarar për disa çështje kombëtare që në atë kohë nuk ishin aspak të lejueshme dhe të pranueshme në Greqi. Ja dërgova Diellit dhe merrni me mënd habinë time kur poshte dhe në krye të artikullit në fjalë shkruhej me shkronja të mëdha emri im i plotë. E dija se  atë e drejtonte aso kohe Arshi Pipa dhe dukej se nuk harronte mërinë e vjetër kundër meje. Mospajtimi me të ishte për çështjen e gjuhës së njësuar shqipe, të cilin ai e quante ‘enveriste”. Për këtë patëm grindje  madje edhe kur ai erdhi në Athinë ku u takuam, u ndamë pothuajse keq. Nuk kisha pare deri atëhere njeri tjetër kaq mendjemadh, kaq agresiv dhe, së fundi.(po e them!) antishqiptar. Çdo gjë i binte erë enverizëm. Ne kishim në dorë një artikull shumë pozitiv të Nikolla Panos-të cilin e botuam si në Dialogji ashtu dhe në Nea Alvania ,ku demaskoheshin me fakte historike shovinistët dhe na dukej e pabesueshme që një njeri si Arshi Pipa të ishte kaq agresiv jo vetëm me shqiptarët e Shqipërisë por edhe me kosovarët e të tjerët që aso kohe ishin në përbërje të Jugosllavisë. Mua kjo më lëndoi më shumë se ai akuzonte shqiptarët e ish Jugosllavisë,kryesisht intelektualët e Prishtinës se duke  adoptuar gjuhën e njësuar “enveriste” kishin provokuar sërbët të cilët-sipas tij- me të drejtë mirrnin masa shtrënguese kundër tyre!!! Ky qëndrim antishqiptar-antikombëtar të Arshi Pipës ka mbetur në heshtje deri sot gjë që tregon se të gjithata që u shërbyen të huajve, sidomos shovinistëve që rrethojnë kombin shqiptar, nderohen sot nga Tirana dhe nuk do të habitem sikur t’i ngrenë një përmendore Arshi Pipës në Shkodër ndonse ai ishte gjirokastrit, gjë që çuditësrisht e fshihte. “Këtë e bënte-më thoshte një mërgimtar i vjetër dhe njohës i mire i Arshiut- se nuk ishte i pari i qytetit dhe ishte xheloz deri në urrejtje ndaj bashkëqytetarit Enver Hoxha!” Dukej qartë se  profesori në fjalë ishte inatçi dhe hakmarrës. Prandaj dhe futi emrin tim në Dielli. Unë u ankova në gazetë dhe tek miku im  i panjohur nga afër-nuk e takova kurrë- Hasan Risilia. Risilia thirri menjëherë mbledhjen e Vatrës dhe kërkoi shkarkimin e Pipës nga funksioni i kryetarit gjë që u bë aty për aty ndërsa ai ishte duke udhëtuar drejt Tiranës (sapo ishte shëmbur diktatura) si Kryetar i Vatrës  me hanxharin në brez që t’u priste kokën të gjithë shqiptarëve që i kishin shërbyer diktaturës enveriste, duke filluar nga brigadierët e bujqësisë deri tek antarët e byrosë…Mjerisht për të kur zbriti në Tiranë nuk ishte më Kryetar i Vatrës dhe nuk ja vari njeri,megjithë nderet që i bënë demokratët e rinj! (Mua më shkrojti një letër duke më kërkuar ndiesë për “gabimin” që ishte bërë me publikimin e emrit tim dhe më premtonte se në numërin e ardhëshëm do të “ndreqte gabimin” Për mua nuk kishte më asnjë rëndësi)

     Si thamë më sipër emigrantët shqiptarë-sidomos  intelektualët- u befasuan me ekzistencën e arvanitasve dhe nisën të smadhojnë dhe dhe të shtrrëmbëronin realitetin për arsye se nuk e njihnin dhe ,më e keqja, sikur nuk donin të mësonin të vërtetën. Ekzistenca e shoqatës arvanitase,pas vdekjes së Marungës ishte aktivizuar shumë Aristidh Kola i cili kiishte bërë dhe bënte një punë të lavdërueshme Akoma dhe për përkrahjen e shqiptarëve që kishin vërshuar në Greqi. Por aktivitetin më intensive ai do ta bënte për mbrojtjen e luftës së drejtë të shqiptarëve në ish Jugosllavinë. Ishte diçka absurd që dikush të mbante qëndrim armiqësor ndaj Sërbisë dhe të përkrahte shqiptarët në Greqi ku histeria antishqiptare e ushqyer nga shovinistët dhe e organizuar sa më mire nga e majta greke, kishte arritu përmasa të egra madje kushdo që ishte kundër Sërbisë dhe Millosheviçit konsiderohej armik i …Greqisë. Megjithatë Aristidh Kola i kundërshtoi dhe mbrojti shjqiiptarët pa u trembur gjë që bënë dhe disa gazetarë- si ishin Someritis dhe Niku.

   Shumë nga të lartpërmendurit nuk janë më në jetë dhe duket se ky brez-brezi ynë- po shkon drejt fundit të pashmangëshëm të natyrëshëm. Me keqardhje kujtojmë ata që ikën para kohe-(unë si “steist” nuk e kuptoj atë që thonë “ndërroi jetë”, domethënë kur dikush vdes shkon në një jetë tjetër?) si ishte rasti i Marungës dhe të Aristidh Kolës. Duke qënë pra pjestar i këtij brezit që po mbaron vit për vit-nuk kam nevojë të zbukuroj gjërat as të mashtroj për njerëz dhe ngjarje të njohura. Njuk kërkoj as lëvdata as ndonjë shpërblim nga askush. Kam lindur dhe pasur atdhe Shqipërinë ku jetova vetëm afro 22 vjet të mundimëshëm të jetës sime  kurse afro 56 vjet i kam jetuar në “mërgim” në Greqi me të mirat e të këqiat e saj. Por sim und të quhet mërgim kur kemi të bëjmë me një jetë të tërë? Megjithatë asnjëherë nuk u shkëputa nga Atdheu im i herëshëm-nuk i mbajta mëri askujt për mundimin,vuajtjet dhe poshtërimet që përjetova në rininë time. Por dua të theksoj diçka thelbësore: nuk do t’i lejoj askujt që të nxijë të kaluarën time me sharje dhe akuza të imagjinuara. Këta jetojnë në diktaturën e tyre,përdorin metodat kriminale të shpifjeve ndaj njerëzve,sikur po mbrojnë idealet e tyre antinjerëzore. Tipa të tillë nuk i kanë sjellë kurrë mire “atdheut” se në fakt nuk kanë atdhe,kanë vetëm ambicje dhe interesa të vogla personale që besojnë se përfitojnë duke shpifur kundër njerëzve të ndershëm dhe mëmëdhetarë të vërtetë. Ultranacionalizmi i rremë është i rrezikëshëm për çdo vend,për çdo shoqëri. Këta pseudonacionalistë ngahera e kanë shitur vendin e tyre kur u ka leverdisur dhe dihet se sa më shumë bërtasin për patriotizëm,aq më lehtë e shesin Atdheun,kombin dhe nderin e tyre. Prandaj nuk kam bërë as do të bëj kurrë kompromis me ta. Ajo që më ka interesuar dhe më intereson është e vërteta dhe këtë do ta bëj edhe në të ardhmen,përsa kohë do të rroj akoma.

Shkrimi i mësipërm ka pasur si qëllim të bëjë një përmbledhej e shkurtër të një jetë të gjatë. E kuptoj se ka  mjaft dobësi-nuk ka një vijë të drejtë rrëfimi-por jeta askurrë nuk ka mundësi të jetë pa zikzake. 

  9.  PSE NUK U BËRA SHKRIMTAR OSE MË MIRË:PSE NUK KAM BOTUAR ASNJË NGA LIBRAT E MI, OSE SHKRIMET E MIA DERI SOT? ARSYET DHE SHKAQET-KU GJËNDEN SHKRIMET E MIA?

      Për këtë çështje nuk doja të shkruaja,por kur them “deri sot” duhet të kemi parasysh se nuk ka më të nesërme. Për këtë kanë ndikuar mjaft-ose më mire shumë-faktorë. Një nga faktorët kryesorë mund të themi se ka qënë “bllokada” kundër meje që është krijuar që në kohën e komunizmit  për shkrimet e mia. Shëmbull tipik për kohën e diktaturës është rrëfimi i Foto Malos(i cili kërkoi të takohej me mua sapo shkeli në Athinë) që në kohën e diktaturës ishte drejtor i Shtëpisë Botuese (ose diçka të përafërt) .Kur në Greqi ishte vendosur diktatura fashiste mundoheshim të rezistonim në çdo mënyrë. NJëra nga këto ishte dërgimi i shkrimeve tona jashtë Greqisë në mënyrë ilegale që të mësohej e vërteta për çka ngjiste në Greqinë fashiste.. Demokratët antifashistë grekë që burgoseshin e internoheshin-ndër të cilët edhe shkruesi i këtyre radhëve besonin dhe shpresonin se ndihma nga vendet “socialiste” ishte vendimtare. Sigurisht në këto vende “demokratike” përfshihej edhe Shqipëria e Hoxhës. Kësisoj më nxitën të shkruaja n një shkrim-libër- kundër jundës fashiste dhe ta dërgoja në rrugë ilegale në Tiranë ku do botohej-sipas tyre- që të demaskohej edhe nga Shqipëria regjimi fashist i koloneëve të zinj. Për ditë javë dhe muaj të tërë shkruaja natën me një makinë shkrimi që më kishte sjellë miku Kamber Merdini nga Kanadaja,duke u munduar të mos bëja zhurmë se mos më dëgjonin spiunët nga jashtë Kësisoj u shkrojt vëllimi i pare i “trilogjisë” “Odos Esqillu”. Në Athinë erdhi për vizitë e motra e Profesorit, “anglezja” Antigoni Ibbison dhe ditën që do të largohej për në Londër i dhashë shkrimet e mia duke e porositur t’i dërgonte në Tiranë.  Ajo- duke i ditur kushtet tona- i fshehu mire dhe mundi t’i nxirte nga Greqia dhe me të mbrritur në Londër i postoi për në Shqipëri. Që atë ditë unë humba çdo kontakt me shkrimet e mia dhe megjithëse  zonja fisnike Ibbison më kishte siguruar se shkrimet ishin postuar rekomande për në Tiranë, më mbrente dyshimi. U deshën shumë vite- kur diktatura në Shqipëri ishte shëmbur dhe Foto Malon e takova si emigrant ekonomik në Athinë që të mësoja të vërtetën. (Ja si u shpjegua pse Dritëro Agolli kërkoi të takohej me mua sapo arriti në Athinë…)

“Libri yt u pëlqye shumë dhe ne në redaksi kishim vendosur ta botonim-më tha Foto Malo- madje u konsiderua libri më i mire dhe më origjinal për atë vit dhe u propozua për çmimin e pare…Veçse na erdhi urdhëri “nga lart” se shkrimtatari i librit na qënka armik i popullit dhe i arratisur dhe nuk lejohej në asnjë mënyrë botimin e librit ose ndonjë shkrimit tjetër të autorit…”  Fati i librit tim nuk u mësua veçse kur u takova me Dritëro Agollin i cili më tha se kishte ruajtur në kasafortën e tij një shkrimin tim. Sigurisht për kohën e diktaturës kjo ishte “normale”,por ç’u bë pasi diktatura u shëmb? Këtu ka …qyfyre të mëdha! Foto Malo e faktoi këtë duke shkrojtur punimin e tij “13 PENA TË ARGJËNTA SHQIPTARE…” ku përfshihej dhe emri im-një nga të trembëshjetët-dhe ku rrëfehej e vërteta rreth shkrimeve të mia. Nuk e di në se ky shkrim u botua diku në Shqipëri sepse qëkurse Foto Malo u largua nga Greqiia i zhgënjyer dhe i indinjuar nuk ktheu më kokën prapa. Më sa kam dëgjuar ai jeton në qytetin e tij të dashur, në Gjirokastër… 

     Pas shëmbjes së diktaturës në Shqipëri u krijua një atmosferë pothuajse qesharake me shkrimet e mia. Gënjeshtrat dhe lajkat ishin të panumërta jo vetëm nga gazetarë,shkrimtarë, shtëpi botuese por edhe nga diplomatë-domethënë ambasadorë. Kjo “shaka” filloi nga ambasadori i pare demokrat Hysen Çabeun të cilin unë e simpatizova shumë dhe e kujtoj me respekt akoma. Hysen Çabej lexoi një shkrimin tim ku mbroja gjuhëtarin e shquar Eqrem Çabej duke i u kundërvënë Arshi Pipës i cili e akuzonte pse kishte pranuar dhe firmosur vendimin për gjuhën e njësuar letrare shqipe. Kushdo që pranonte gjuhën e njësuar (enveriste e cilësonte ai) ishte ose komunist, armik, ose frikacak, sipas Arshi Pipës. Për këtë çështje u armiqësua dhe me mua dhe u përpoq të…hakmerret! Por le ta kthehemi tek miqësia ime me ambasadorin Hysen Çabej. Ishte hera e pare që për mua ambasada ishte hapur dhe ngahera isha i mirëpritur nga vetë ambasadori. Më pare kisha pasur një lidhje të shkurtër e ambasadorin e pare, Qazim Tepshin por miqësia me të kishte mbaruar “pa lavdi”. Në kohën e Çabeut ishte periudha më e vështirë për shqiptarët dhe ,sigurisht për ambasadën në Athinë. Ambasadori u qëndrontë më këmbë duke u shërbyer shumë here vetë emigrantëve hallexhinj që dyndeshin me qindar e mijra përditë tek dera e Ambasadës,Karahristos 1,ku ishte aso kohe. Unë e pashë të nevojëshme të shkruaja diçka për atë atmosferë tragjike dhe përveç artikujve të përditëshëm në gazetat e Athinës, i u vura punës të shkruaja romanin “FSHESA” duke pasur parasysh fshesat e njëpasnjëshme të grekëve kundër emigrantëve “të paligjëshëm” shqiptarë. Paralelisht i isha vënë punës të përshkruaja në një “libër” tjetër tragjeditë e përditëshme shqipare  të cilën e quajta “Qoshka e demokracisë shqiptare”. Këtë shkrim ja besova-përveç të tjerëve- gazetarit Frano Caka io cili botoi shumë pjesë në një gazetë të përditëshme shqiptare…pa më pyetur e pa më lajmëruar asnjëherë se si i shkëpuste pjesët e librit tim që më vonë u zhduk nga…tregu.Ndërkohë mbarova FSHESËN dhe një mbasdite ja paraqita ambasadorit Çabej.. Pas dy ditëve më mori telefon i entusiazmuar duke më përgëzuar për atë libër aktual që i duhej kaq shumë Shqipërisë. Madje më theksoi se dorëshkrimin ishte duke e lexuar zonja Vjollca- e shoqja e cila ishte filologe dhe njohëse e mirë e letërsisë. Si e lexoi dhe ajo-mbeti shumë e kënaqur si më thane- vendosën ta dërgonin në Tiranë në një shtëpi botuese të familje që të qarkullohej libri. Unë i thashë se nuk kisha asnjë pretendim dhe se do të isha i kënaqur që libri im të lexohej nga shqiptarët. Ç’u bë më tej? Kurrgjë…pata disa premtime me sot e me nesër,pastaj u harrua si u largua dhe ai nga Athina,madje nuk dëgjova më asnjë fjalë për të dhe për librin tim të…famëshëm. Por FSHESA pati një rrugë të gjatë të çuditëshme,veçse asnjëherë nuk pa dritën e botimit:duhet ta kenë në arkiva disa intelektualë dhe shtëpi botimi shqiptare,njëri nga këta ishte dhe arkivi i Dritëro Agollit.Në arkivat e tyre e kanë dhe gazetari Abdurahim Ashiku dhe shkrimtari Thanas Medi. Premtime të bujëshme pata pa kursim..Qo të mos keqkuptohemi dua të bëj një sqarim të sinqertë: Nuk them se kam shkruar kryevepra. Ka mundësi që shkrimet e mia të mos kenë vlera letrare shoqërore. Këtë do ta pranoja në se do të ma thoshin ata që i lexonin: Shkrimtarët, gazetarët, kritikët letrarë, specialistët e letërsisë. Të gjithata që i lexuan i lavdëruan dhe më nxitën t’i botoja. A nuk do të ishte më e ndershme të më thoshin troç se shkrimet e mia ishin pa vlerë? Jo, askush nuk tha një gjë të tillë. Të gjithë i lavdëruan dhe më përgëzuan duke më premtuar … T’I BOTONIN! PSE VALLË?!!!Askush nuk u kërkoi të më bënin qejfin!

       Ajo që më brengos më shumë ështe qëndrimi i kosovarëve ndaj meje-ose më mire ndaj shkrimeve të mia. Pas ngjarjeve të vitit 1981 në Prishtinë përveç veprimtarive të tjera për Kosovën, me shkrimet e mia po mirresha potthuajse vetëm me ngjarjet për Kosovën. Fillimisht shkrojta disa shkrime satirike me titullin “Motive nga Kosova” ku satirizoja sërbomëdhenjtë, të cilat u botuan në “Koha jonë” e Isa Ndreut dhe të Lec Shllakut. Këto shkrime i nervozoi udbistët serbe dhe dërguan nga Beogradi një agjent që të mësonte se kush fshihet prapa pseudonimit Voskopojari. (më vonë do ta mësonin nga “patrioti” Arshi Pipa se kosovarët në këto rrethana më mbrojtën dhe agjenti u kthye në Beograd duarthatë). Pas shëmbjes së diktaturës i dërgova këto shkrime në Prishtinë- madje i ridërgova pasi ishte çliruar Kosova nga sërbomëdhenjtë. Nuk mund të ankohem! Më dhanë premtime…veçse me gurë në trastë. Ajo që brengos më tepër është se para se të hapeshin kufijt e Shqipërisë sa kosovarë vinin në Athinë, kërkonin të takoheshin me mua, madje në një rast më ngarkuan të kryej funksionin e përkthyest për një delegacion sindikalist të metalurgëve kosovarë-në një kongres europjan i sindikatave që organizohej në Athinë. Sa për ilustrim mund të përmend se në krye të një delegacionit shqiptar (ishin dy të tilla!) kryesonte i mirënjohuri “këlysh i Berishës”(si e karakterizoi vetë veten e tij) Gëzim Kalaja… Nuk flasim këtu për Shkëlzen Raçën që e patëm si djalin tone për disa vite kur ishte në seminarin Tito Johallës…se më vonë edhe ky i rralloi vizitat në Athinë por edhe ai më premtoi e më lavdëroi(!!!) veçse sëmundja ne mallkuar i preu jetën shumë herët. Më duket se  ishte i sëmurë disa vite dhe nuk kishte kohë të mirrej me shkrimet e mia… Nga ana tjetër qëkurse Kosova u bë shtet i pavarur organizon çdo vit takime me emigrantët dhe me diasporën. Janë ftuar nga Athina shumë intelektualë shqiptarë që bënin zhurmë rreth vetes se gjoja po përpiqeshin të hapnin shkolla shqipe në Greqi (ose kishin hapur shkolla imagjinare kudo në …Greqi!) të cilët nuk ishin interesuar pothuajse kurrë me Kosovën në të kaluarën,as kishin shkruar diçka për  shqiptarët e ish Jugosllavisë, kurse mua më harruan fare-asnjë ftesë asnjë kujtesë. Duket se dhe në Prishtinë më kanë vënë…vizë.

    Për Kosovën kemi shkuar më tej. Kam shkruar dy romane për  ngjarjet e atjeshme “1.”BOMBARDONI BEOGRADIN” dhe 2. “SIMBOLI”.Romanit të pare i u vu ky titull sipas deklaratës në Athinë të një intelektualit të njohur Kosovar. Të Viton Surroit I cili në një konferencë ballkanike në Athinë kishte deklaruar për situatën në Jugosllavinë e atëherëshme. “Që të zgjidhet çështja e Jugosllavisë dhe t’i shmangemi luftës ndërmjet popujve ka vetëm një zgjidhje: Bombardoni Beogradin”. Ishte koha kur bëhej lufta në Bosnjë Herxegovinë dhe Kosova sikur kishte rënë në gjumë.Meqë u gjënda në atë “seminar” dhe ndoqa me kurreshtje reagimi i ashpër i ish ministrit të jashtëm grek të asaj kohe i cili thirri: “Do të të pëlqente ty që dikush të bënte thirrje të bombardohet Tirana?” ndërsa Viton Surroi u përgjhegj me qetësi: “Harroni zotni se unë jam shtetas jugosllav dhe kërkoj të bombardohet kryeqyteti i vendit tim!” duke ja mbyllur gojën ish ministrit mëndjemadh. Nga kjo ngjarje pra mora titullin e librit madje e përmend me hollësi episodin e mësipërm. Prandaj e pashë të udhës ta dërgoja romanin edhe gazetës “Koha Ditore” të cilën me sa dija drejtohej nga Surroi.  Nuk do brengosesha në se nuk do t’i pëlqente libri. Gjë më se normale për një lexues. Por a  nuk do të ishte normale të më kishte shkrojtur dy fjalë…”faleminderit por romani i juaj është i keq dhe nuk më pëlqeu aspak”? Jo. Asnjë fjalë. Duket qartë se ai që bezdis më tepër është emri im. Vetëm kur ma kishin nevojën më gjenin kudo dhe kurdo,në çdo kohë në çdo orë.(Në Kosovë ky roman ka shkuar dhe tek Shkëlzen Raça e nuk e di ku gjetkë. Asnjë përgjigje. Heshtje.)

             Por nuk duhet të harrojmë se ky roman, si dhe “Fshesa” pati një “karierë” shumë interesante dhe në Tiranë.    Kur u shkrojt romani ambassador në Athinë ishte miku im i mire Kastriot Robo me të cilin ishim njohur   qëkurse ishte sekretar në ambasadë dhe Ambasador Qazim Tepshi dhe Hysen Çabej.Ai-Robo- e lexoi  romanin e pëlqeu-madje më bëri dhe disa vërejtje për korrigjim gjë që u bë dhe më premtoi se do të vinte në kontakt me një shtëpi botuese në Tiranë për ta botuar romanin…Për koiçidencë ato ditë kishte ardhur në Athinë pronari i shtëpsë botuese “TOENA”.Më duket se quhej Taçi ose Toçi.KJo s’ka rëndësi. Takimi me të ishte i përzëmërt dhe më tha se e kishte parasysh librin tim dhe se kishte lexuar disa pjesë dhe i kishte pëlqyer,duke theksuar se duhej të redakttohej dhe të korrigjohej se teksti kishte mjaft mangësi gjuhësore-drejtshkrimore (gjëra që unë i njihja dhe i pranoja) dhe së shpejti do të më dërgonte një kontratë bashkëpunimi. Kontrata u bë unë pranova të gjitha kushtet dhe nuk mbeti gjë tjetër veçse të dilte romani në qarkullim. Më kot prisja ndërsa muajt kalonin njëri pas tjetrit. Kastriot Robo më jipte shpresa se së shpejti do të dilte në qarkullim libri se  “TOENA” ishte shtëpi serioze madje përderisa kishte marrë përsipër të shtypte librat shkollore të Kosovës,ishte një rast fatlumë për të të nxirte në qarkullim një libër që trajtonte pikërisht luftën kundër sërbomëdhenjve. Por…pas disa muajs mora një E mail të shkurtër që më thoshte: “NA VJEN KEQ QË NUK MUNDIM TË NXJERRIM ROMANIN TUAJ SE NË SHQIPËRI LIBRAT PËR KOSOVËN NUK SHITEN” (Pash nderin po! Kështu thoshte …librat për Kosovën nuk  shiten në Shqipëri…Po në Kosovë, do të pyeste një njeri me vullnet të mire? As atje u shitkan librat për Kosovën? Duket se as atje pëlqehen shkrimet që u nxjerrin të palarat sërbomëdhenjve të Beogradit…Të ishte ndonjë libër që të akuzonte Enverin pëlqehej sa ç’ke  me të…Por të shash Millosheviçin,Arkanin, Karraxhiçin dhe Mlladiçin..”)

  I a pamë hairin pra dhe “TOENA”s. Më tej kemi romanet satirike “E VËRTETA E RREME” dhe “ISHTE NJË FARSË” të dyja vinin në lojë ngjarjet në Shqipërinë demokratike deri tek vrasja e Azem Hajdarit. Romani i pare i ishte dhënë Dritëro Agollit i cili e pa përmbajtjen tepër “nacionalist” duke thënë me shaka: “Po t’ja japësh Sabri Godos dhe gazetës Republika ta botojnë menjëherë por besoj se nuk është koha e përshtatëshme.” Sigurisht nuk ja dhashë Sabri Godosa por u a dhashë mjaft të tjerëve që tani nuk më kujtohet. E sigurtë është se kopje duhet të ketë familja e Dritëro Agollit dhe Abdurahim Ashiku,ndoshta dhe Agim Jazi. Nuk duhet të harrojmë se portalin elektronik “GAZETA KRITIKA” i ka publikuar të gjitha dhe i ka në dispozicion(dhe në arkiv) si dhe ndonjë kopje i është dërguar Fatmir Terziut (Fjala e lire) në Londër. Dua të falenderoj të dy këto portale për dashamirësinë e tyre që kanë publikuar kaq shkrime të mia. Ç”na mbeti pra?Shkrimet-artikujt që aty këtu ka botuar gazeta “Sot” dhe, sidomos “Dita” e Tiranës. Këto shkrime-ato që botohen sipas shijes të kryeredaktorëve- duket se pëlqehen dhe dua t’i falenderoj. Nuk do të flasim për shkrimet në gaazetat e Athinës ato janë të pa numërta por të mos harroj të falenderoj edhe njëherë: Ramadan Bigzan, Robert Goron, Ira Londo, Sonilla Laço dhe Abdurahim Ashikun për mirëkuptimin  e tyre,për besimin që treguan ndaj shkrimeve të mia.Ramadan Bigza ishte i pari që më nxiti të botoja shkrimet e mia në shtypin e Tiranës-më vonë bashkëpunuam në disa gazeta me të kurse Abdurahim Ashiku ishte lexuesi dhe korrigjuesi i vazhdueshëm të shkrimeve të mia madje më nxiste dhe më “qortonte” pse nuk I botoja librat e mi duke paguar. Por unë isha i vendosur. Askurrë nuk do të nbxirrja libra në qarkullim duke paguar se kësisoj qarkullonin lloj-lloj plehrash. As tani jam penduar se veprova kështu. Një harresë e ndershme është më e mire se sa kujtesa me sharje dhe mallkime.

  Por sikur të mos mjaftonin këto që përmendem dhe aq të tjera që nuk më kujtohen më,pata naivitetin të bëj dhe disa përkthime. Nuk flasim për punime e librat e shkrimtarëve shqiptarë që i kam pëmendur më lart,por për një roman -beografi tepër interesant të mbesës së Sulltan Muratit “KENIZE MURATI: Princesha shqiptare” që sapo kishte qarkulluar në Francë e në Greqi dhe kishte bërë bujë të madhe. Nuk do të përshkruajmë librin: mjafton të theksojmë se që në fillim deri në fund autorja përshkruan lidhjet me shqiptarët dhe në fund konkludon se edhe ajo ishte bija e një shqiptarit i cili i kishte shpëtuar jetën. Përkthimin e çoi në Tiranë Abdurahim Ashiku i cili ja dorëzoi një shtëpi botimi.

Sigurisht akoma nuk i dihet fati i librit por kjo pak më brengos kur me dhjetra e qindar shkrime të mia nuk dihet ku kanë shkuar. Fatmirisht kam mbajtur kopje nga të gjitha-ose më mire nga shumica e tyre- dhe mendoj që para se të…ndërroj jetë (si thonë kohët e fundit për vdekjen në Shqipëri,ndonse unë nuk shpresoj të bëj jetë tjetër!) do t’i djeg ose do t’i shuaj nga kompjuteri gjë që pjesërisht e kam bërë dhe deri tani por janë kaq të shumta sa pasardhësit e mi do të lodhen që të “pastrojnë” shtëpinë nga shkrimet e mia,sidomos ato të vjetrat që janë shkruar në letra dhe kemi dosje të tëra që nuk di ku t’i vendos më. Do të doja të prek diçka tjetër: vitet e fundit Presidentët  e Shqipërisë nuk kanë lënë antikomunist pa e dekoruar e pa e shpallur “hero” duke shpërndarë me arrogance dhe paturpësisht medaljet me Skënderbeun në gjokset e çdo kopuku. Nuk mund të mos brengosesh kur dekorohen njerëz që paten shërbyer shovinistët për copëtimin e Shqipërisë akoma dhe disa të ashtuquajtur “Patriotë nacionalistë” që kur pane se u rrezikohej lëkura, vrapuan tek armiqtë e kombit  arbëror duke kërkuar ndihmën e tyre që t’i shpëtonin nga “komunistët” duke u premtuar se ishin gati t’u dorëzonin shovinistëve Shqipërinë e Jugut, madje atrritën të bëjnë plane për…”Bashkimin e Shqipërisë” me mëmën Greqi,me fjalë të tjera t’ja falnin të gjithë vendin fqiut vetëm e vetëm që të shpëtonin ata lëkurën e tyre!!! Ndoshta do të duhej t’u kujtoja takimin e “monarkofshistëve grekë” të Zervës (që kohët e fundit po e shajnë e akuzojnë për gjenocid, duke u shtirur se gjoja u dhimbsen shqiptarët e dëbuar) me “nacionalistët” shqiptarë  (të dekoruar nga Nishani) në fshatin afër Korçës, Voskop ku  këta “patriotë” shqiptarë (ndëmjet tyre, mjerisht, dhe një ish bashkëqytetari im) u kërkuan grekëve t’i shpëtonin nga komunistët dhe ata ishin gati t’i lëshonin Greqisë Vorio Epirin (Shqipërinë e Jugut) veçse grekët nuk ishin kaq naivë sa t’u besonin atyre kufomave që kishin humbur  çdo shpresë dhe fuqi që t’u rezistonin vetë komunistëve…” Për këto ekzistojnë dokumenta,por kush çan kokën andej nga Tirana për të vërtetën?Mjafton që dikush-kushoqoftë dhe kriminelët ordinerë që kanë vrarë ose therur dike gjatë kohës së diktaturës që sot të shpallet hero dhe të dekorohet nga Nishani,ose Nishanët shqiptarë që të mos ja ngarkojmë fajin vetëm  dordolecit të sotëm që quhet president i Shqipërisë.

QËNDRIMI I ÇUDITËSHËM I AMBASADËS DHE TË AMBASADORËVE SHQIPTARË NË ATHINË…  Pothuajse me të gjithë ambasadorët e Shqipërisë që kanë ardhur në Athinë pas shëmbjes së diktaturës jam njohur madje me dy prej tyre besova se kishim miqësi. Këta ishin Hysen Çabej dhe Kastriot Robi. Sigurisht u njoha dhe me Qazim Tepshi i cili,ndonse dukej njeri i mire- besoj se ishte por i pafuqishëm si u duk- në fund ma punoi dhe ai dhe pastaj u largua kush e di se ku. Por nuk duhet të harrojmë se ishte ai që më hapi për here të pare derën e ambasadës-deri atëhere isha i ndaluar të shkelja atje- dhe m’u suall miqësisht madje më ftoi për here të pare në aktivitete të ndryshme modeste, sidomos për festat kombëtare. Por Ambasada zhvilloi dhe aktivitete të tjera,kryesisht-më vonë- për të nderuar njerëzit e kulturës që banonin në Athinë ose dhe më tej- si të vjetrit që ishin shumë të pakët dhe të porsaardhurit nga Shqipëria. Para se të shëmbej diktatura më ftonin grekët që i organizonin aktivitetet miqësore për Shqipërinë dhe kurdoherë krijohej tension dhe pakënaqësi nga personeli i ambasadës- ambasadorëve,sidomos Ksenofon Nushit,nuk munda t’u afrohem kurrë.Shumë here sapo dëgjonin emrin tim më kthenin kurrizin në mënyrë armiqësore. Por ajo periudhë mbaroi dhe tashmë isha i mirëpritur në ambasadë madje ngahera më bënte nder ambasadori përkatës të më priste në zyrën e tij. Fjalën e kishim prapër aktivitete që bëheshin-dhe bëhen ma merr mëndja- për të nderuar personalitete të shquara të emigracionit. Si mbaruan me amigrantët e vjetër-ata që gjoja kishin luftuar kundër diktaturës dhe ishin arratisur…-këta ishin tejet të pakët nisën aktivitete për të nderuar aktivistë të emigracionit të ri, si shkrimtarë, poetë, gazetarë aktorë madje dhe…biznesmene. U krijuan disa shoqata “kulturore” ‘letrare” në Athinë,kësisoj ambasada nuk i harronte dhe aty këtu organizonte nga një mbrëmje në selinë e saj për t’i nderuar dhe mire bënte dhe bën. E vërteta është se ngahera isha i ftuar-nga ai që nderohej dhe jo nga ambasada- dhe unë mirrja pjesë pothuajse gjithnjë. E atje më nderonin, më lavdëronin,donin të takoheshin me mua dhe më ftonin të kaloja ndonjëherë nga zyrat e tyre…Edhe në festat kombëtare më ftonin deri para disa vitesh se tani më kanë harruar fare. Ndoshta mendojnë se mos kam…vdekur por besoj se aty këtu i lexojnë shkrimet e mia. Para dy tre viteve u organizua një mbrëmje për të nderuar gazetarin e njohur Abdurahim Ashiku dhe unë shkova i ftuar nga ai. Atje ishin shumë të njohur të mi-sidomos shkrimtarë dhe gazetarë (Nase Jani, Miho Gjini,Ramadan Bigza, Ira Londo e shumë të tjerë që ndoshta  nuk më kujtohen. Nuk e di në se ishte Robert Goro) Në atë mbrëmja pra Ira Londo,mike dhe bashkëpunëtore e mire,botuese e Gazetës së Athinës, më tha: “Pse nuk është organizuar një mbrëmje e tillë për ty?” Qesha duke ngritur supet dhe ajo më tha: “Do t’i bëj unë një kërkesë ambasadorit të organizojë një mbrëmjen se ju e meritoni më shumë se nga kush tjetër këtu!” U zëmërova pakëz, e kapa nga krahu dhe i thashë prerë: “Në asnjë mënyrë! Më mjafton që më nderojnë dhe më respektojnë disa njerëz si ti dhe nuk do të duroja të organizojnë një aktivitet në ambasadë  se e kërkon një miku im! Ambasadori-të gjithë ambassadorët-më kanë njohur dhe më njohin…Pastaj, duhet ta dish se shumë pak janë ata që e meritojnë megjithë mënd një nder të tillë dhe unë nuk dua të radhitem me ata që nuk e kanë merituar dhe janë nderuar kot për arsye politike…”

Kjo është-shkurtimisht-një pjesë e jetës sime. Duke qënë afër të 80-ve e pashë të nevojëshme të lë të shkruar disa nga bregat dhe “ankimet” e mia. Jo se dikush do të brengoset-as e kam kërkuar as e dua që ndonjë burokrat të përdorë dhe të shfrytëzojë emrin tim-jam në gjendje ta bëj vetë akoma këtë. Por duke e ditur se shumë nga shkrimet e mia shumëvjeçare do të “zhduken” dhe të tjera do të shfrytëzohen nga plagjiaturistë dhe nga tregëtarë të arteve,dëshiroj që dikush të njohë të vërtetën prej meje për mua. Që këtej e tutje çdo gjë që do të shkruaj-në se do të shkruaj- nuk do të ketë të bëjë me të kaluarën time ose dikujt tjetri por thjesht përshkrimne e ngjarjeve bashkëkohore.