Divjaka , si nje treve e rendesissme bregdetare , mbahej me nje bujqesi skeletike , shume te prapambetur , sepse bimet bujqesore i pervelonte zhegu , qe fillonte ne fund te mait dhe perfundonte ne mes te Shtatorit . Pak parcella i perballonin , ketij zhegu , qe vinte , jo vetem nga nga vapa , por dhe nga toka renore . Zanati kryesor i divjakesve , si i te gjithe bregdetesve , ishte peshkimi , gjuetia dhe cfrytezimi i pyllit shekullor . Bujqesia mbetej ne dore te dyte dhe nga nje here dhe te trete . Per drithe dhe prodhime te tjera bujqesore , divjaksit me thes ne krah i gjeje tregjeve te Lushnjes dhe te Durrrsit .
Kur filloi kolektivizimi , divjaksit e ndien friken e kripes , sepse ai shtet donte drithe dhe per kete te detyronte me planifikim . Jeten kooperativiste divjaksit si dhe cermanaket e Cermes proshke , e shtyne me fukarllek te thelle. Ishin me fukarejte , ne krejt Myzeqene . Mbaj mend , nje takim , te Klubi i Xha Mufitit takova Bajazit Ginen dhe Dhimo Likon, te dy ish kryetaret e kooperativave bujqesore te zones . Une kisha pak kohe , qe kisha filluar pune ne Cermen sektor . Me te dy Kryetaret , me prezantoi baristi Mufit Asqeriu , qe sherbnte ne klubin historik te Kthesa e Cermes , qe sot quhet Rrethrrotullimi .
Te dy ish kryetaret ishin te merzitur , per detyrat e veshtira , qe u qene ngarkuar . Duhej te prodhonijn drithra , si asnjehere ne historine e fshatrave , qe drejtonin . Me i merzitur paraqitej Bajaziti . Denbabaden qytetar , ju kerkua te veshi kostumin ceramanak te bujkut socialist . Kesaj i thone kercen prifti nga belaja , shprehej gjirokastriti Bajazit Gina . Shpesh here ne biseden tone , hithte kripe edhe xha Mufiti , qe nuk ishte nje barist I zakonshem , por sqimatar dhe inteligjent .
Qytetaret gjirokastrite , nderhyri Xha Mufiti , jane marre den babaden me bujqesi . Edhe familja jote ka pas qene balle bujku . Mos na u hiq si zonje e Dunavatit , I tha Xha Mufiti . Po nuk u mjaftua me kaq , por vijoi te keshilloi Bajazitin , qe tua mblithte rripat cermanakeve , qe e kane mendjen per te vjedhur miser ne ferme dhe i kane lene tokat batall . Tokat e tyre jane balli i tokave te Myzeqese .
Xha Mufiti , vinte nga nje familje e shquar qytetare , nga ku kishte orgjinen deshmori i pare, Muzafer Asqeriu . Dhimo dhe une degjonim me vemndje keto vrejtje te Xha Mufitit , i paisur me kulture empirike . Te tere ishim te nje mendje se nuk justifikohej prapambetja e Koop. Bujqesore Cerme ku Bajazitin e paten sjelle kryetar , por gjat jetes nuk ishte marre asnjehere me bujqesi , por me administrate publike .
Dhimo Liko ishte bujk e bir bujku , qe buken e pat nxjerre me veshtiresi , por kurre nuk i ka munguar familjes se tij , buka jo e jo , po as komoditi familjar i kohes. Midis bisides , u shtjellua problemi i tokave te Cerme proshkut me tokat e Divjakes . Cerma spjegoi Dhimo , ka toka shume te mira , por cermanaket kane qene dembela . Koperativa , do t’i detyroi te hyjne ne brazde per se mbari . Deri ne nje fare mase , edhe Bajaziti e pranonte kete mangesi te cermanakeve , por e kishte te veshtire t’i vinte ne brazde. U desh shume kohe , qe Kooperativa e Cermes te prosperonte , midis ekonomive bujqesore te Lushnjes . Kjo ndodhi , kur ne krye te Kooperatives u gjend kryetar furtune , Rushhit Topi .
Rushiti i beri cermanaket te flisnin me vete . Vete Rushiti ngrihej , qe me nate dhe kontrollonte jo vetem rojet dhe stalljeret , por dhe puntoret e ujitjes dhe vecanerisht traktoret . Nen shembullin e Reshit Topit , Cerma mori pamje tjeter . Prodhonte drithe dhe i shiste teperica shtetit . Ne masen e kooperativisteve u forcua besimi te puna me cilesi dhe te aplikimi teknollogjive te perparuara ne prodhim .
Punen e Rushit Topit e vazhdoi Andon Liko . Disa cermanake me kane thene se Andoni , nuk solli ndonje gje te re , ne punet e bujqesise . Ai qendroi pak ne Cerme dhe punet ndoqen inercine e nisur nga Rushit Topi , qe e nxorri Cermen Proshke ne drite . Ne radhe te pare u sistemuan te tere kanalet . Nje nder fatkeqesite , ne Cerme e sillte fryrja e Shkumbinit . Diga , qe u ndertua , ne kuader te bonifikimit shteteror , ishte njera zgjidhje , por kur nuk funksionojne kanalet e dyte e te trete , rrezikohet vete diga .
Ne kohen e Reshitit rrjeti kullus , funksiononte si qarkullimi i gjakut ne trupin e njeriut . Fal kesaj pune te perpikte , Cerma , per here te pare prodhoi grur , me rendiment , qe ne disa vite afrohej me rendimentin , qe merrte ferma. Kjo eshte periudha , qe kishte ikur nga Cerma edhe Andoni . Cerma kooperative identifikohej me pune frontale , ne bujqesi .
Bujku i vjeter dhe modest , Dhimo Liko , vijonte te rropatej ne Divjake , ku tokat bujqesore jane kryesisht renore dhe i than hena , perpara se te dali dielli .
Ne nje prej diteve , takova , perseri Dhimo Likon , te klubi i Xha Mufitit . Kishin rrjedhur shume ujra . Bajaziti , kishte kohe , qe ishte transferuar , ne nje ndermarrje te qytetit , Dhimo dhe une rropateshim , me veshtiresite bujqesore dhe blegtorale , qe na mbanin te fresket dhe optimiste . Divjaka historikisht , ka qene pjese e rrethit te Lushnjes . Vetem reforma e fundit territoriale , qe u zbatua ne vitet 2015-2017 te ketij shekulli e formatoi Divjaken , bashki te ndare nga Lushnja. Divjaka mori pergjegjesite administrative , qe i jane mohuar . Individualitetin administrativ , Divjaka e fitoi me shume mund dhe pune .
Perpara se te behej Bashki , Divjaka u be nje nga ekonomite me te perperaruara dhe dora dores u klasifikua , per nje dekade ekonomija me e perparuar e rrethit Lushnje . U shqua jo thjesht per te ardhurat nga bujqesia , por edhe nga ndertimet e shumta dhe me plan te studjuar , qe i dhane pamjen e urbanizimit qytetar , qe i ishte mohuar historikisht .
Ne nje dokument te regjistruar ne Google , theksohet shprehimisht : Divjaka eshte Bashkija me rurale dhe me bujqesore e Republikes . “ Behet fjale , per exporin e 40 mije ton perime dhe bostan , ne vitin 2013 . Kjo shifer ne ditet e sotme duhet te jete me shume se dyfishuar.Divjaka eshte zoteruse e tregut te perimeve , ne gjithe Europen lindore .
Ne fund te dhjetvjetorit te kaluar , kam kaluar neper fushen e Divjakes dhe me ka pushtuar nje ndjenje e brendeshme sikur udhetoja ne fushat e filmuara te Colorados dhe Ohajos . Ne te tera fshatrat , kur kalon Ktubin e shoferit , jane ndertuar vila te bukura , qe nuk i parafytyron , pa i pare fizikisht . Eshte ndertuar nje Myzeqe e re , nje Divjake qytetare . Flas , per 7 vjet perpara . Divjaka na nderon si komb, jo per urbanizimin dhe plazhin kurativ , por per totalin e prodhimit bujqesor dhe dhe shumellojshmerine e tij , qe fillon me perimet dhe bostanoret , vijon me agrumet dhe ullinjte dhe perfundon te karotat dhe luleshtrydhet . Nje ekonomi te ngjashme me Divjaken urbane dhe bujqesore , nuk besoj se gjendet ne Ballkan dhe me gjere .
Dhjetvjecarin e fundit , Divjaka , ka marre konfiguracionin e plote bujqesor , ku ka gjetur zbatim shkenca , me prespektive te rritjes progresive te bujqesise kohore shumedegeshe . Pse e shtova frazen e fundit? Sepse krahas degeve themelore , ndoshta do te gjejne zgjerim peshkimi dhe kultivimi i peshkut , rritja e fazaneve , rritja e perqendruar e kuajve dhe e bualicave , si nje lloj kafshe , me interesa shkencore . Duhet te hyje elektrifikimi diellor , ne tokat inproduktive dhe ne catite e ndertesave . Cdo njesi siperfaqesore ka vlerat e veta , qofshin edhe siperfaqet shkembore . Studimet , per zhvillimin mbaresiperfaqesor , jane tema te dites , ne epoken digitale . Bashkengjitur ka dhe parkun e madh te mbrojtur . Me keto zhvillimre , do te rritet punesimi dhe popullimi , nepermjet te zanateve te mesuara ne shkollat e mjeshterive bujqesore , si traktoriste , kombajnere te shumllojshem , manovratore te maqinerive te renda, teknike te ndertimit te serave etj . Ka kohe , qe eshte vjeteruar shprehja “Bujqesia nuk eshte zanat “ . Kjo shprehje i pershtatej nje bujqesie , te varur teresisht nga natyra dhe pa asnje lloj mekanizimi . Bujqesia e te arthmes , do te mbeshtet ne inteligjencen artificiale dhe do te kete shumicen e projekteve te digitalizuara .
Sikurse te gjitha ekonomite bujqesore te Lushnjes , konsolidimin ekonomik e moren qysh nga gjysma e viteve 70 dhe dhjetvjecari 80 te shekullit te kaluar. Kur , une , punoja ne ish NB Lushnje , kisha fqinjesi te mire me ish kryetaret e ish Kooperativave te medha te Lushnjes . Shumicen e tyre i kisha miq , sepse ndaja hallet e bujqesise me ta . Ish kryetaret , me te cilet takohesha miqesisht ishin : Reshit Topoi , Dhimo Liko , Enver Lici , Themie Thomai , Faslli Korreshi . Me von , ne Fiershegan u zgjodh shoku im Ristan Gorreja . Gjat kesaj kohe isha ne Ministri dhe disa here pata ndalur ne qender te Fiersheganit, madje edhe kisha drekuar , ne menxen ku drejtonte miku im i tere veprimtarise time ne Lushnje . Dy ishin miqte e mi te pa harruar , Ristani dhe i ndjeri Luto Mustafai .Jeta dhe miqesija jone , nuk ka shkuar ne vaj, por eshte zhvilluar si e gjithe jeta bujqesore rigoroze e Lushnjes . Kemi kritikuar njeri tjetrin , pa i falur asnje gabim , sado te vogel . Nuk patem lejuar asnje lloj prvetesimi te prones dhe as pa barazi , ne pune dhe ne shperblime , qe kryeshin , sipas ligjeve te kohes .
Me ish kooperativat bujqesore , ne Lushnje , nuk me lidhte puna drejtperdrejt. Duke qene kufitare , ne tokat e ekonomive , qe drejtonim , lindin probleme kufitare , kryesisht per kullotjet e bagetive te imta . C’do kooperative kishte nevoje , per te kullotur ne sterrnishtet e NBse . Me marrveshje shoqerore , te tera kooperativat kufitare , kane cfrytezuar kullotat sterrnishte , pa krijuar kontradikta dhe demtime te kulturave bujqesore dhe foragjere . I njifja te gjithe ish kryetaret e viteve 70 , deri ne vitet 80 te shekullit te kaluar . Ndihem i keq ardhur , qe disa prej tyre , nuk u kujtoj emrat , per efekt te kohes se gjate , qe nuk i kam pare . Vec emra , qe lartpermenda , me vjen keq , qe kam harruar emrin e Kryetarit te Ballagatit . Ishte ne moshe me te re se ish kryetaret e tjere . Ishte I kulturuar dhe shume praktik , ne drejtim . Kishim kufij te perbashket , ne zonen kodrinore te Dushkut , por nuk mbahet mend asnje kontravajtje fqinjesore . Ne stine te caketuara , eshte ndihmuar ish sektori Dushk , me forca pue , per kohen e pikut te puneve ne vresht . Ish kryetari I Ballagatit tregoi talent , ne drejtimin e punes ne ekonomine , qe drejtoi . Ai i administroi me pergjegjesi resurset natyrore , qe gjeti brenda kufive te ish ekonomise bujqesore , duke perdorur me rigorozitet shpenzimet , konkuronte me ish ekonomite e fushes , ne vleren monetare te ditepunes .
Nga te tere ish Kryetaret , dy merituan urdherin e “Heroit te punes socialiste “ , Dhimo Liko dhe Themie Thomai .
Divjakka , nga fshat ne qytet nuk u be brenda dites . Per kete qytet te Shqiperise , eshte punuar me dekada , perpara se te behet , ky qytet , qe shohim sot dhe , qe eshte zgjidhja me racionale e vendbanimeve bujqesore . Ne radhe te pare kursehet toka e bukes . Jetesa e njerzve eshte me komode e mundeshme . Institucionet bashkepunojne lirshem dhe pa kosto .Mjedisi mbahet me paster . Ne se do zhvillohej Divjaka , me fshatrat e zakonshem fshatare , duhet te ndertoheshin jo me pak se dhjete fshatra , per te mbyllur popullsine banuse aktuale te qytetit , Divjake .
Mos harrojme se popullsia eshte ne rritje dhe bota , per ta perballuar kete rritje , nderton granocela me lartesi , qe kane arritur 80 metra te larte ne Dubai . Kudo ndertohen granicela . Kjo gare do te vijoi , se duhet te perballohet rritja e popullsise qytetare dhe kursimi i tokes se bukes .
Pa nenvleresuar rrolin e e te tere drejtusve dhe te administratoreve te sotem , nismen paresore , ne kete qytet bujqesor e ka ish kryetari , Dhimo Liko , heroi i punes socialiste . Pse dhe si po e spjegoj , mbeshtetur vetem ne kujtimet e mija , qe rrjedhin nga banimi famijar , prej 30 vitesh ne Lushnje .
Kur Dhimo , u zgjodh Kryetar , divjaksit ishin me shume peshkatere dhe gjuetare se sa bujq . Bujqesia nuk te siguronte tre muaj buke . Bujkun divjakas e gjeje neper rruget e pazareve , me thes ne krah , per te blere miser . Kur u zgjodh kryetar , divjaksi Dhimo , u ndje me shume i vleresuar se sa e priste . Si nxenes i shkolles se Fulltzit , e njifte teorikisht dhe praktikisht prodhimin bujqesor , por Fulltzi pat thene , se zhvillimi bujqesor , po nuk u mbeshtet nga teknika moderrne , mbete prodhim i varfer fshati . Pavaresisht se bazen mekanjke e komandon SMT , duhen gjetur ura lidhese me interes reciprok . Ne ndergjegjen e Dhimo Likos , kishte trokitur fort ndjenja e pergjegjesis qytetare , per t’i sherbyer me devocion fshati te tij , njerzve te dashur , me te cilet famillja Liko , pat ndare te tera gezimet dhe hidherimet , qe i qellojne njeriut , ne jete . Dhimo Likos ju prish qetesia dhe gjumi dhe me kete temp te menduari dhe pergjegjesie e mbylli jeten e tij te ndritur dhe heroike .
Me Ka treguar Dhimo : Mu kujtua xhaxhai i i ndjere , qe sherbeu , per shume vite si Kryeplak i Divjakes . E respektonin divjaksit , se ishte i drejte . Ne nje grindje , per nje vije uji i dha te drejte familjes Bazhuri , sado , qe ishte e diskutushme me pronen etij tokesore . Perkrahte gjithnje me te varferit . Ne c’do kohe e shifje te menduar dhe shprehej se njeriu hallet e nje shtepie e plakin , po hallet e nje fshati te tere? Po te ishte gjalle xhaxhai i ndjere te mesonte pergjegjesaine , qe ju ngarkua nipit Dhimê. Kryetar i i Kooperatives , dueht te mendoi , per dollapet e bukes , te c’do familje . Duhet t’u siguroi fshatarve , pune te perditeshme dhe te ardhura te mjaftushme , per te jetuar normalisht. Vemendje te vecante kerkonin ndertimet , kopshtet shkollat , deri dhe mencat . Ciftet e reja donin ndonje ndihme financiare , pervec shtepise , qe u ndertohej nga themeli . Jeta e nje kryetari te ndergjegjshem , gjendej brenda jetes dhe shqetesimeve , te c’do fshatari .
Kjo ishte me e paka , krahasimisht me ate , qe duhet te ndryshonte krjt harten e fshatrave , qe benin kooperativen e Divjakes . Si rregull harta , duhej te vjeterohej c’do vit . Kjo do te ishte dinamika e kerkuar , per nje ekonomi , ne rritje dhe prosperim . Klima ishte e mire , per te gjitha llojet e bimeve , por duhet te gjeje momentin , kur bima merr me shume diell dhe sa ishte e mbrojtur nga ererat e veriut. Ne Kryekuq ishin kushte ideale , per agrumet , derisa zhvillohej ulliri dhe jepte prodhim . Keto mendime , per token e Kryekuqit , u vune ne jete dhe atje u ngrit nje agrumishte , qe konkuron Janufren dhe Palasen . Kete parajse tokesore e krijoi mendja dhe vullneti i Dhimo Likos , kur ushtronte detyren fisnike te kryetarit te kooperatives se bashkuar Divjake . Kryekuqsit , perpara se te bashkoheshin me Divjaken , ishin ekonomikisht , ku therret qiameti .
Kishte nevoje Dhimo dhe Kooperativa , per nje agronom , me vullnetin e Dhimes . Nuk mjaftonte vetem vullnet , por duhej vizioni . Edhe vizioni ishte i pa mjaftushem , duhej te ishte studjus i situates dhe ta krahasonte me shkencen dhe pervojen e me te perparuarve ne bujqesi . Nuk vonoi dhe ne kooperative u emerua agronomi Loni Cuko , djale nga famiklje fisnike dhe punetore ne Krutjen e poshteme . U njohen me njeri tjetrin , duke shetitur tokat cep me cep . Ne brigata bente vrejtje Dhimo , por edhe Loni , çka vertetonte , se nuk ishte specialist “made in allbania “ , qe thoshin italianet .
Dy probleme te medha dhe te pa zgjidhshme , delnin , perpara dyshes Liko- Cuko . Problemi i pare ishte kultura e grurit dhe e te gjithe kulturave te tjera te ketij qarkullimi bujqesor . Ne se nuk binin shira ne maj , thuaj c’do jave , prodhimi ne tokat ranore , ishte diku afer zeros . Keto toka perbenin 60 % te tokave te gjithe kooperatives . Problemi i dyte, po kaq i rendesishem , ishte te sigurohej ujitja nga rezervuari i Thanes , qe nuk ishte parapare ne projektin fillestar .
Kooperativa e Divjakes , nuk mund te mbahej vetem me domatet dhe zarzavatet e serave te kushtushme , pa tjeter duhet te gjendeshin rruge te siguronin produktivitet te larte , nga c’do Ha. i fondit te tokes are , qe gjithsesi ishte i ulet , per fryme te popullsise . Mbas shume diskutime dhe kumtesa shkencore u ariten dy konkluzione te rendesishme , qe do ta transformonin teresisht prodhimin bujqesor dhe do te rrisin te ardhurat , per fryme te popullsise .
U arrit , qe te zgjatej kanali nga fundi i kodes , se Gjenerukes ne Koopertaiven Cerme dhe te perfundonte ne Divjake . Kjy variant u perfshi ne nje shtese zyrtare te projektit . Me kete mase te rendesishme , fushat e Divjakes , u vune nen uje , nga rezervuari i Thanes . Ju pre rruga thatesisires shekullore te Divjakes . Kjo mase u realizua nga argumentimi dhe kemengulja e ciftit Dhimo Liko –Loni Cuko . Jo vetem kulturat e arave , por dhe bostanoret u garantuan me ujifje te plote fiziollogjikisht te nevojshme . Pse e shtojme kete argument te fundit? Kemi te bejme me toka ranore , qe vine shpejt per pune , por e humbasin aq shpejt vlagen . Tokat e Divjakes moren tjeter vleresim produktiv .
Problemi i dyte ishte pikerisht humbja shpejt e vlages . Brezi I tokave ranore , ishte me i madhi si siperfaqe . Aty mbilleshin drithra , por toka , qe thahen me hene , merret me mend se c’rendiment do te merret . Llogjika agronomike e tha fjalen decizive . Keto toka , duhet te behen qilizem . Me kete punim mbi reren del shtresa humuso-argjilore , qe e ruan vlagen dhe siguron rrenjezim te fuqishem te drithrave . Me punimet shtese kombinohet shtresa renore me ate humuso-argjilore , nga ku bima siguron rrenjezim te qendrushem dhe vlage te qendrushme gjat gjithe vegjetacionit .
Me masat , qe sipertreguam tokat e Divjakes e dhjetfishuan rendimentin . Ish kopperativa me gati 10 mije banore , siguroi buken dhe te ardhurat , ne global dhe per fryme . E tere Divjaka , u be nje parajse bujqesore , sic e shofim sot dhe sic do ta shofim , ne gjithe dekadat , qe vine .
Keto probleme mi kane sqaruar fill e per pe Dhimio , gjat bisedave te vazhdushme me te , sic e sqarova , ne fillim te ketij shkrimi . Sic spjegova ne fillim te kumteses . Ne nje prej diteve , e gjeta Dhimon , qe ecte ne kembe , drejt shansit , per ndonje makine te rrastit . E mora ne motociklete dhe u kenaqem me muhabet , deri ne Divjake . Me tha se shoferi kishte nje sebep familjar , prandaj i dhashe leje . Ja prita : Lum divjaksit , per kete kryetar , qe u zgjith edhe hallet e gezuara .Divjaka ka kohe , qe pershkohet nga bulevarde te ndricuara me drita neoni . Nuk mungon pallati i kultures , muzeu , spitali , kopshte , cerdhe . Eshte qytet , qe e ndjen me pak se kushdo tjeter epidemine e cpopullimit .
Me kaq sa sqarova ne kete kumtese modeste , shpreh propozimin se Dhimo Liko meriton nje permendore bronxi , ne sheshin kryesor te Divjakes . Kur te perfundoi kjo permendore , komisjoni i posacem te diskutoi , te njejten gje edhe per agronomin e talentuar Loni Cuko . Motivacioni eshte i gatshem : Kane transformuar Divjaken nga nje fshat te uritur , ne nje qytet bujqesor modern.
Me qe Divjakes , si Bashki i jane bashkengjitur , ish koop Cerme , Cerma sektor dhe Grabjani dalin detyra shtese administrates aktuale , per te intesifikuar prodhimet ne keto tre pika te rendesishme , qe kane toka te thella dhe te pasura . Jane toka , qe duan vetem pune dhe nuk te zhgenjejne kurre . Natyrisht duhet t’u plotesohet kullimi , qe besoj eshte problem , per te tria keto njesi . Nje vrejtje shtese , qe mund te bej , per kete problem , eshte rrasti I kultures se sojes . Cerma sektor , merrte rendiment rekord , ne kete kulture , te krahasushem , me vendet e origjines . Le te riperterihet kjo pervoje , kur dihet se shteti importon soje ne sasira te medha .Ne keto toka te zhvillohet edhe qarkullimi bujqesor i drithrave , sepse jane tokat me te pershteshme , per keto kultura . Te organizohen njesi te mekanizuara , me nga 100 Ha. , saimbas tradites te ish fermes , me te madhe te Ballkanit , ndoshta dhe me gjere . Jane probleme , jasht ketij subjekti , qe trajtuam, por ne dobi te cfrytezimit racional te siperfaqes bujqesore .
Qytet bujqesore ne bote , kane te arthme , sepse evitohen ne nje fare mase pallatet e betonuara dhe fshatrat e vegjel , qe zene shume toka produktive bujqesore . Divjaka eshte tipik qytet bujqesor dhe aktualisht eshte i vetmi ne Shqiperi . Nen kete shembell , pritet te ndertohen disa dhjetra qytete , me shkelqimin dhe vlerat ekonomike , si Divjaka e sotme .
Illo Foto , studjus , ne NY – Mars 2023
Comments