PUSHTIMI TURK I BALADAVE SHQIPTARE

Çfarë ndodhi me baladën e mrekullueshme “Sytë e tu” të Frederik Ndocit? Përse u shua balada e pavdekshme “Kur një ditë të kthehesh ti” e mbretëreshës së këngës, Nexhmije Pagarusha?

Balada e mirëfilltë shqiptare pothuajse po shkon drejt zhdukjes. Në mbarë botën shqiptare gjithnjë e më shumë pëlqehet të këndohet zhanri tallava ose balada me ritme melankolike turke dhe arabe. Qëllimi i këtij shkrimi është që të pasqyrojë orientalizimin e baladës shqiptare, si dhe problematikat e saj në këto dy dekadat e fundit.

Rryma muzikore e turkobaladave ka lindur ne vitet 1990 në Kosovë dhe në Maqedoninë shqiptare. Këto balada e kane prejardhjen nga zhanri kontroversial i muzikës turke i quajtur ARABESK. Muzika Arabesk në Turqi u krijua nga emigrantë që erdhën nga provincat e Anadollit dhe u shpërngulën në qytetet e mëdha të Turqisë. Në vitet 1970, Radiotelevizioni shtetëror turk, TRT, e ndaloi këtë zhanër sepse meloditë e tij ishin tepër arabe dhe në tekstet e këngëve përcillej pesimizëm i skajshëm. Gjate koncerteve të këngëtarit legjendar të muzikës arabeske, Muslum Gurses, adhuruesit e tij prisnit damarët duke vuajtur e qarë me tekstet e tij që ndjellnin shumë dhimbjen.

Në mes të viteve 1990, kryesisht në Kosovë dhe në Maqedoninë Veriore, të frymëzuar nga këngëtarë turq si Ibrahim Tatlses, këngëtarë të rinj shqiptarë si Zyber Avdiu, Muharrem Qalili [Memi], Adem Ramadani, Xhemil Saliu e të tjerë sollën për arsye kulturore dhe fetare stilin e baladave dëshpëruese 100% lindore e aspak vendore shqiptare. Ndonëse jo shumë, këngëtarët e famshëm si Sinan Hoxha, Artjola Toska dhe Gena kanë eksperimentuar me turkobaladen në Shqipëri. E keqja është se dalëngadalë këto balada po shkrihen me muzikën popullore shqiptare.

Ndikimi i kulturës osmane mbi muzikën e Shqipërisë së mesme sidomos në këngët e kësaj zone nuk mund të mohohet. Gjithsesi ato ruajnë një lloj dallimi vendor dhe nuk ngjasojnë me baladat arabeske. Është e pa kuptimtë që këngëtaret e këtij zhanri ta quajnë veten këngëtarë të muzikës popullore. Muzika tallava e tyre nuk i ngjan muzikës sonë popullore. Një fakt ironik është se këngëtarët shqiptarë në Turqi e ruajnë me fanatizëm muzikën tradicionale shqiptare. Ata nuk e shtrembërojnë muzikën e të parëve të tyre megjithëse janë të lindur e rritur në Turqi. Mbetet e pa shpjegueshme mungesa e atdhetarisë së artistëve vendas veçanërisht atyre të Kosovës, të cilët e poshtërojnë muzikën e atdheut tre tyre me turkobaladat.

Një prej problemeve të këtyre baladave janë tekstet e tyre vajtuese. Këto këngë në përmbajtjen e tyre kanë çështje të zakonshme si kurbeti, humbja e një dashurie, vdekja e prindërve dhe tradhtia. Çka është më e keqja është kur një këngëtar nëpërmjet turkobaladës së tij përcjell mesazhin e vetvrasjes sepse e ka braktisur i dashuri ose e dashura. Këto tematika i bëjnë dëm shëndetit mendor të shoqërisë sonë. Rinia e ditëve të sotme ka shumë nevojë të ushqehet me optimizëm, sepse kjo moshe është e rrethuar nga kotsia e kafeneve dhe pesimizmi i qoftoreve. Një këngëtar duhet të krijojë dëgjues që t’i harrojnë për pak çaste problemet e përditshme. Dëgjuesit dhe pëlqyesit e saj ose e tij qëllon që të kenë hallin më të madh në jete dhe një baladë vajtuese mund t’i shtyjë deri në vetvrasje.

Kur thuhet fjala baladë të vjen në mend një këngë me melodi te ngadaltë dhe me tekst që shpreh thellësisht ndjenja të çfardolloji. Balada e vërtetë shqiptare nuk është e tëra me elemente lindorë dhe ritmet e saj kanë anim perëndimor. Është e vërtet se baladat në përgjithësi përçojnë dhembje, por një baladë shpreh bukurinë dhe fitoren e dashurisë. Për shembull, [Eja, eja luleborë, se me ty do thur kurorë.] Lulebore është një baladë e vërtetë shqiptare ku mbizotëron optimizmi për dashurinë.

Si përfundim, baladat e sotme janë më shume turke se shqiptare. Është paradoks sesi këngëtarët shqiptare që duhen të jenë elita e kombit e injorojnë luftën e heroit tone Gjergj Kastrioti ndaj turqve. E ardhmja e baladave është e mjegullt. Le të punohet që rryma e turkobaladave të largohet dhe të mbesin vetëm baladat tona, sa të bukura aq edhe origjinale.