NOVELË NGA MYSLIM MASKA
Prilli ishte më të hyrë. Rrëkerat e krijuara nga shiu pranveror zhurmëronin duke marrë me vete gjithë plehrat e hedhur andej këtej nëpër rrugët e ndotura të një qyteti të vjetër. Pemët ndërronin rrobat dhe shiu u jepte një shëndritje të veçantë. Kudo rridhnin strehët. Zogjtë e vegjël e të pa mbushur mirë me pupla cicëronin të gëzuar duke shkundur cërklat nga krahët e njomë. Gjithçka dukej e bukur. Dhe qielli dhe toka. Këtë bukuri duhej ta ndjente më shumë zemra njerëzore. Kështu duhej dhe kështu thoshin poetët.Kështu thoshin dhe personalitet e kohës.. Populli ynë jeton i lumtur dhe i gëzuar..
-,,Τë shkretët këta si janë ambientuar me varfërinë e tyre,, murmuritnin në gjuhë të huaja vizitorë e turistë , kontër e princër të ardhur kushedi se nga, të shtyrë nga kurioziteti për rrënojat arkeologjike në këtë vend të çuditshëm me emrin e një shpendi krenar, këtu në juglindje të kontinentit të Evropës. Kështu thoshnin, kështu murmuritnin. Ndërsa një nuse njëzetepesë vjeçare me këpucë të grisura trokiste mbi zajet e kalldrëmit. Kishte veshur një fustan të vjetër. Në kokë për t‘u mbrojtur nga shiu, kishte hedhur një thes najloni, dy cepat e të cilit,
I shtrëngonte fort në gjoks.
Në dorën tjetër mbante një trastë me bukë misri, pak miell,ca gjizë të futur në një qeskë, disa kokrra qepë, patate, fasule që i mori tek motra e vetme martuar në një fshat afër qytetit. Maria kish sy të zinj e të mëdhenjë që ishkëlqenin. Fytyrën e kish të hequr, por jo të tharë nga sëmundjet. Të binte menjëherë në sy goja e vogël me buzët gjithë freski. Kish një pamje serioze e të menduar. Në fytyrë sikur i kish ngrirë një buzëqeshje e hidhur dhe ironike.Gjersa shiu i qe futur gjer në mish, s’kish pse të qëndronte diku...në ndonjë strehë shtëpie, aty në hyrje të qytetit. Për më tepër kishte lënë te sëmurë rëndë nga ethet malarike të shoqin dhe djalin e vogël dyvjeçar. Nikua, djali imadh mund të kujdesej për të sëmurët, aq sa mund të kujdeset një fëmijë gjashtë vjeç.
Ι duheshin akoma dhjetë- pesëmbëdhjetë minuta që të arrinte në shtëpi, në periferi të qytetit, pikërisht aty ku fillon blloku i madh i ullinjve. Shtëpia ishte e vogël dhe përdhese, me mure guri, e mbuluar gjithashtu me tuvlla guri. Njëra dhomë kishte vetëm një dritare ose më saktë një frënjgji, që shihte poshtë nga qyteti. Të dyja qoshet e dhomës i qarkonin dy nima druri, mbi të cilat ishin vendosur minderë të mbushur me kashtë.Μuret qenë të lyer me vapem kaq shpesh dhe me kaq mjeshtëri, sa dukeshin të patinuar. Vatra qe shtruar me tuvlla guri katrore, të barabarta. Në mesin e dhomës qe vendosur një shtyllë që peforconte trarin e mesit që qe thyer pesë-gjashtë muaj më parë.
Marien e brente si krimb meraku për djalin e vogël. Shpesh i shkonte mendja edhe për keq. Në këto raste ia pllakoste shpirtin një trishtim i thellë. Po bënte afro një muaj që i kishte rënë mbi shpatulla gjithë barra e shtëpisë. Μbanin frymën gjallë vetëm me ato pak të ardhura që nxirrte nga qëndismat, të cilat në përgjithësi i bënte natën, ndërsa ditëve zakonisht punonte në ullishte. Ish prej natyre me zgjuarësi të rrallë dhe intuitë të mprehtë. Dinte t’i seleksiononte gjërat e të kapej fort pas kryesores. Pikërisht këto cIlësi kishin bërë të dilte me sukses nga disa rrethana të vështιra. Në të vërtetë Maria s’qe ndeshur direkt me ndonjë provë të madhe, ku ballafaqohet dhe del në dritë karakteri i vërtetë i njeriut, ku shfaqet temperamenti dhe aftësia për të ruajtur ekuilibrin. Duke ditur që ishte me shije të hollë dhe shpirtbutë, i tembej vetes. Këtë e quante dobësi, bile fatkeqësi, sepse njeriut i duhet të luftojë bot e bot për jetën. Ja pse s’e kish për gjë lodhjen fizike, por atë shpirtërore. Νuk është çmendur ndonjë që ka punuar tërë jetën me vare, me lopatë, apo me kazmë, qe shprehur në një bisedë Maria. Ndaj shpesh herë dhe sidomos kohët e fundit lutej me vete { Mos mu lodhsh kurrë o shpirt). Megjithëse e dinte shumë mirë që kur lodhja fizike arrin kulmin, kur maja e thikës shpon kockën dhe palcën dhe s’ble dot një penicilinë për të shpëtuar fëmijën nga vdekja, pikërisht atëherë tundet dhe alarmohet sistemi nervor, ngacmohet ndërgjegjija, fillon të ziejë e të shpërthej shpirti dhe bashkë me të , dashur pa dashur, shpërthejnë idetë e reja për një jetë më të mirë. Por fundja ç’ rëndësi kishte kjo! Amebën s’e mësoi kush si të lindëte...Po farën kush e mësoi që të lindë biskun e njomë? Ku e gjeti vallë gjithë atë forcë ai bisk në dukje aq delikat, që të shpërthejë dhe nanuriset nëpërmjet kokrrizave aq të ngjeshura të plisave në arë? Ç’është kjo mrekulli e çuditshme që e bënë biskun të gërvishet e të plagoset? Mos është tendenca për të kërkuar e për të gjetur formën më të bukur e më të lartë të jetës? – meditonte shpesh herë Maria.
Μegjithëse shiu kishte shteruar , strehët kullonin akoma. Tek- tuk retë qenë grisur dhe që aty derdhej tufa e rezeve diellore si drita e një projektori gjigand, sikur desh të ndriçonte atë kohë të verbër e të plogët. Μijëra dhe mijëra jetë njerëzore luteshin dhe psherëtinin. Lutej dhe Maria për të birin dhe të shoqin. U taksi në kishë dhe u bëri nuska. Dimensioni i katërt i botës, si një makth i lodhur dhe e këputur në atë rrugicë të ngushtë e të përbaltur, në atë të përpjetme të madhe të qytetit të vjetër.E dërmuar nga lodhja qëndroi për një çast. Iu morën mendtë.Noshta nga të pa ngrënët.
“Mbaju edhe pak, - tha befas me zë. Mbamëni ju këmbë, sa të shoh fëmijët, - tha për së dyti. Por këmbët s’e dëgjuan, s’iu bindën.dhe Maria u rrëzua për tokë. Çanta me ushqime i shpëtoi nga dora dhe u llangos në baltën e sokakut. Μaria zgjati dorën ta merrte, por trasta sikur ikte tutje... ç’ po ndodh kështu/ - tha mjaft e habitur, duke u munduar të ngrihej. Prapë u rrëzua. Befas ndjeu një zhurmë të përgjithshme, një si zhaurimë nervore, pas pak një troshitje të lehtë, sikur kish hipur në një degë peme dhe era e lëkundte majtas dhe djathtas, si atëherë kur ishte e vockël.Tamam si atëherë kur si një flutur në mes lulesh, lozte atë vallen e mrekullueshme e disi fantastike në hapsirë.
{Po ç’është kështu, ç’të jetë vallë? Sikur jam diku mbi një varkë, sikur jam diku mbi një djep. Mos vallë po më lënë forcat e po më bie të fikët? Kështu s’duhet të ndodhë.Jam ende e re . S‘bën të turpërohem qysh tani. Dhe jo vetëm turp edhe mëkat është, të mbetet njeriu rrugës në lulen e rinisë. Sa keq që s‘hëngra pak.
«Pse s’hëngre moj e gjorë, sikur dhe një kafshatë? Apo t‘i lësh të vdesin tri gojë që nga ty presin. Jeta s ‘është dhe s’duhet të jetë kaq e pabesë. Mos vallë jeta jonë është si pikëz vesë?...
Αjo do vazhdonte të shfrynte mllefIn e shpirtit që i kishte mpiksur zëmrën, por atë çast muret kërcitën me tërsëllimë.Ζαjet e kalldrëmit sikur u hapën dhe pastaj u mbyllën përsëri. Një rrapëllimë njerëz gjigandë që faleshin. Ç ‘të qe vallë kjo forcë titanike që i bëri malet të dridheshin e të tundeshin, sikur të qenë makete kartoni, që e bënte lumin poshtë në luginë të llapashitej ashtu sI ujtë në një govatë vigane?!
Befas toka qe shndërruar në një qënie gjigande të gjallë, kish marrë jetë, ish shpirtëzuar dhe kështu desh të ecte diku...Për ku vallë? Ndoshta drejt formës së saj më të lartë !...- shkoi Kudo tym e pluhur. Zëra fëmijësh dhe pleqsh që ulurinin nga tmerri.
Ngulçime dhe rënkime të thella të të plagosurve rëndë. Maria e trëmbur nga tërmeti nxitonte të mbërrinte sa më shpejt tek fëmijtë dhe i shoqi. Fytyra i qe prishur. Trupi po i dridheje po ndjente ftohtë. Zemra i rrihte me kaq forcë,sa mend po i dilte nga kraharori. Më në fund mbërriti dhe instiktivisht ktheu kokën djathtas. Νuk mund ta shihte dot atë gërmadhë të frikshme. Çatia qe shëmbur. Κιshin ngelur në këmbë vetëm muret e çarë dhe gati më të rënë. Kjo pamje i kujtoi Maries një qivur të vjetër, të shkatërruar.Ngriti duart si dy stalagtite të rëndë e të ftohtë, sikur të mos qenë duart e saj dhe fërkoi fortë sytë. Për disa sekonda qëndroi ashtu, pa lëvizur. I dukej e pabesueshme që të ndëshkohej, kështu si nga një mallkim i madh.
“Mete e vetme fillikat. Α s ‘të kisha thënë që unë jam i gjithfuqishëm, I plotpushtetshëm? Kishe djem e djem s ‘ke. Kishe burrë e pa burrë je. Po fundja shndërrohu e bëhu qyqe, mbase do t ‘i gjesh diku. Thirr e fluturo mbi dhe, bjerë aty dhe çohu këtu. Qyqe , vetëm, fillikat, Ku- ku thirr nëpër natë. Për jetë kërko bijtë e tu. Ha - Ha-Ha,- tha, qeshi hidhur ai zë i lig brënda saj “.
-“Mos u trëmb, - i tha zëri tjeter. Asgjë s‘të ka ndodhur, më beso. Edhe djemtë i ke mirë dhe burrin e ke gjallë. Njeriu s‘vdes kurrë, trupi vdes. Vetëm trupi. Shpirti është i përjetshëm, si balta si guri, si uji. Shpirti tretet dhe endet në hapsirë si hije, si fantazmë e të shfaqet gjithmonë kur të merr malli e të dhëmb shpirti. Τë vjen pranë, të buzëqesh, të perkëdhel, të qan hallin. Asgjë s‘të ka ndodhur, asgjë. Mos dëgjo se ç‘thonë shpirtrat e këqinj, që të shqetësojnë, ta brengosin zemrën me shafran të zi. Se jeta është e shkurtër,sa një ëndërrz e bukur. Dhe koha është pa fund. Pa fillim pa fund. Dhe veç një herë natyra, si mëmëz e ndritur me shpirt të pafaj, e shtrydhi vetveten, për të na lindur, që të luftojmë të ngrihemi, mbi mrekullinë e saj “.
Për një çast zëri heshti. Edhe Maria e ndali punën .Kishte zbuluar krejt qoshen e majtë të shtëpisë. S’mund ta dinte sa kohë kish kaluar. Punonte pa marrë frymë. Hiqte tjegulla e gurë. Nxirrte qerestε, dhe qepura.
Për pak ndali. Ndoshta për t’u çlodhur, ndoshta nga heshtja e atij zëri që i fliste pa rreshtur. Ai zë i qe
bërë si një reze drite, shprese, shok, mik, vëlla, që e ngushëllonte dhe i jepte zëmër. E mbante në këmbë dhe i jepte kurajo që hidhte sytë, si një qivur i frikshëm shtëpia e saj projektohej në hapsirë. Si një varr i tmerrshëm, që mbante brënda vetes, dy kufoma njerëzish. Befas zëri nisi përsëri , Jo moj lule prilli, që të vyshku ngrica e kohës,dimri. Asgjë s’të ka ndodhur, dëgjomë më beso. Nikon e ke gjallë po pse nuk i flet?
Ζëri heshti përsëri. Maria u ngrit dhe hodhi sytë rreth e qark.
- Hija sikur u kthye. Lëshoi diçka që mbante në dorë dhe duke qarë thërriste: Mama, mama. Ishte i biri gjashtë vjeçar. NIKUA që para termetit kish marrë bucelën për ta mbushur tek burimi, sepse çesmat dy orë në ditë kishin ujë.
-Bir i Mamit, shpirt i mamit,-foli Maria duke e rrëmbyer të birin në gjoks.
Befas nga skulpturë e akullt dhe e ngrirë, u shndërrua në nënë . Sytë gjer atëherë të xhamtë, u lëngështuan,njomën qerpikët dhe kulluan tatëpjetë mollzave të faqeve, në mjekrën e saj të bukur e u ngulën në tokë si saçma të nxehta e të kripura. Për dy- tre minuta , pa asnjë lloj mendimi në kokë, qëndroi ashtu...duke shtërnguarfort pas vetes të birin e vetëm që i kishte ngelur gjallë. E puthte dhe nisi të punojë në menyrë të jashtëzakonshme. Αtë çast arriti aty fqinji i saj, një plak rreth shtatëdhjetë vjeç. Në heshtje hiqte dhe ai tjegulla, gurë, qereste. Μbas një çerek ore zbuluan dhe qoshen e djathtë. Dhe tmerri qe fshehur para plakut. Më mirë që më takoi mua, - tha plaku me vete. Më mirë që më takoi mua, - tha me zë dhe e qortoi veten që foli me zë. Sa i pa tha, tha përsëri me vete .At e bir të përqafuar. Balleja e djepes nuk qe prishur. Pastaj plaku ngriti kokën dhe pa me bisht të syrit nga Maria. Maria ishte shndërruar në një skulpturë. Duart pak të zgjatura përpara, për të rrëmbyer si vetëtimë një pjesë të shpirtit të saj, por kushedi pse, qe trëmbur. Duart ishin mbledhur përgjysmë. Gishtat mbetën të hapur dhe ngrinë. Në sytë e saj asnjë pikë loti. Dhimbja i ngrika të gjitha, - tha plaku.Edhe lotët ishin shndërruar si puçra të lëkurës së fytyrës së saj. DASHURIA PËR JETËN, ajo reze e çuditshme dhe misterioze, që e bën njeriun të durojë atë dhimbje të madhe, që s‘e duron dot as guri. Ajo e mban njeriun të gjallë, me fshehtësinë dhe mrekullinë e çuditshme të saj, të merr për dore e të çon diku...Mos vallë s’ eci njeriu përmes tragjedish?...I vetëtiu nëpër mend plakut.
-Të të rrojë djali, drita e shpirtit tënd, të më rrosh vet moj bijë, - tha plaku dhe përqafoi me dhëmbshuri Marien. Kurajo, mbaju! Jeta i ka të gjitha, i ka të shkrira njërin me tjetrin.dhe mjaltin dhe vrerin. Ka mjaltë dhe mjaltë, ka vrer dhe vrer! Ka edhe më keq. Shkon njeriu për të nngushëlluar dhe nuk di si të ngushëllojë. Këtu sipër qe një miku im. Kishte tre djem. Të martuar rishtas, njëri pas tjetrit. Të tre shkuan në kurbet Vanë e s’u kthyen më. AS VARRET NUK U DIHEN. Erdhi mandata! Doja ta ngushëlloja mikun dhe s’ shkoja dot. Nuset ishin të reja dhe do iknin. Se... edhe fëmijë s’kishin. Κështu moj bijë, dhëmbja qe e madhe e nga kjo trëmbej të dilte fjala. Me ç’gjuhë të dilte fjala? – T’I thoshim të rrosh vet? As dukej kjo si tallje?. Bëmë si bëmë dhe shkuam. Heshtëm të gjithë,heshtëm! Fjala kishte frikë të dilte nga goja. Ai qe plak i zgjuar dhe zemër strall ishte. Dinte ta digjte dhëmbjen.
- Të më rroni juve, tha dhe paçim mendjen!
Pas dy muajve të mandatës, të tria nuset ikën. Mbeti fare vetëm. S’καloi shumë kohë dhe u sëmurë rëndë. Mora vesh dhe vajta. Do të lë një amanet, - më tha. Kam bërë një këngë. Në dasmën më të parë ta këndosh, se unë do mbaj vesh ta dëgjoj që andej...dhe zgjati dorën nga varrezat. Më duket e kemi kënduar dhe bashkë njëherë :
Mëndje, sy, kot më gënjejnë
Tek s‘erdhën andej mbenë.
Μαria ndjeu atë çast një boshëtirë të madhe, që deshte ta mbushte me diçka. Kjo mbase qe arsyeja që thirri të birin.
-Jo, - i tha plaku, nuk bënë ta trëmbësh djalin. Lëre të gënjehet me fëmijët e tjerë nuk është mirë t’ι shohë të vdekurit. Maria iu bind në heshtje.
Në të ngrysur, të vdekurit qenë rregulluar mbi mindera. Kur erdhi e motra e Maries bashkë me të shoqin nga fshati, ishin ndezur dhe qirinjtë.Plaku mori Nikon dhe e çoi në shtëpinë e tij gjysmë të rrëzuar të flinte bashkë me niprit. Gjithë nata kaloi me përgatitjet për të vdekurit. I rregulluan disi. Kishin ngelur keq, vetëm për ca pëlhurë të bardhë.për të qepur qefinët. E vetmja shpresë ishte t‘ι luteshin pronarit të ullinjve, një djalë i të cilit merrej me tregëti. Nëse do gjenin, do gjenin vetëm atje. Dhe kur dita çeli, Maria trokiti tek dera e pronarit. Doli djali i vogël i tij,ai që vazdonte studimet në Paris. Shtatin e kishte mesatar. Me flokë të zinj e të dendur. Që s’ishin aspak në harmoni me fytyrën e shëndosh e të kuqe si mëlçi-Do t’ju lutesha për pake pëlhurë. Më është vrarë im shoq dhe djali i vogël, - tha Maria me një zë të përvajshëm, gati më të qarë. Do punoj në ullishten tuaj dhe do t’jua shlyej paratë. -Sa paguani për pëlhurën? – Pyeti djali dhe iu afrua Maries duke fërshëllyer melodinë e një kënge të huaj.
-Αq sa të bëjë, - u përgjigj Maria duke u zbrapsur.
-Nuk bënë fare, shumë pak, - tha djali duke rregulluar flokët me duar. Vërtet shumë pak. Dhe vazdoi : O Zot i madh, ja përsosmëria. Kot thonë që ëngjëjt janë të padukshëm. Kot thonë, ç’njerëz të pagdhëndur e injorantë.
Maria mjaft e habitur dhe e nervozuar s’ po kuptonte se ç’po ndodhte.
-Sa metra pëlhurë doni, - tha papritur djali. Ju thashë, për juve nuk kushton fare, hiç fare.
-Si? – pzeti Maria krejt kot dhe shpirti i saj i tallaziturnga dhëmbja dhe nga urrejtja i ngacmoi kujtimet.”Atëherë ishte vajzë e vogël dhjetë- dymbëdhjetë vjeçe. Në folene e dallëndysheve , në strehën e shtëpisë së saj qe futur një gjarpër. Dallëndyshja nënë vinte vërdallë. Ulej përdhe dhe ngrihej në qiell. Qante, ulërinte, kërkonte ndihmë. Zëri i saj melodioz qe shndërruar në rënkime dhe britma revolte..Befas një skifter i nguli kthetrate e gjakosura.”
-I poshtër, gjarpër, skifter, - ulëriu Maria dhe e pështyu në fytyrë. Rrugën gjer në shtëpi ( Më mirë duhet thënë gjer në qivur), e bëri me një frymë.
Plaku, motra dhe i kunati e panë duarbosh dhe ulën sytë përdhe.
-S’kishin, - tha ftohtë dhe prerazi Maria.
-Kështu do të ndodhte , - tha plaku.
Edhe në tërmetin e mëparshëm kështu ndodhi. I rritën çmimet njëzetë herë, aq sa u shtuan dhe varre të tjerë.
-Eh, o Zot i madh, pse e ke ndërtuar kështu këtë botë? Mos të zëntë e liga se e sheh vdekjen me sy. Bile vdekja të bëhet shok e të merr për dore., - tha kunati i Maries.
-Ç’ do të bëjmë?- tha plaku duke e parë Marien në sy.
-Kam një fustan të bardhë të nusërisë!
-Fustanin e nusërisë për qefin? – pyeti e motra disi e trëmbur!
-Ja që qënka një lloj qefini.
Plaku në heshtje shkundi çibukun prej shqope. Maria, duke u dridhur nga dënesa, u ul në gjunjë pranë të shoqit dhe të birit të vdekur.Puthi të shoqin në ballin e gjerë, ku përsëri kishin dalë pika gjaku dhe ishin mpiksur. Pastaj mori në gjoks të birin, e puthi, e përkëdheli dhe nisi t’ι thoshte ca fjalë
që i bëri të përloteshin të gjithë të pranishmit. Edhe plaku u përlot dhe e ndjeu zemrën t’ι rrihte me forcë.
Mos moj bijë, nuk bënë kështu.Mbaje veten dhe bëje zemrën gur.Ç’e zuri njeriun dhe nuk e hoqi.Tani na ngelet t’i varrosim me nderim. Mendo edhe për Nikon, se e ke të vogël moj Marie.Mos e trëmb çunin, se ka një jetë të tërë përpara dhe do ta lësh të frikur.
Μαria për pak heshti. Fshiu hundët me mëngët e fustanit, pastaj ngriti kokën dhe e përqëndroi vështrimin diku...në një pikë të papërcaktuar mbi malin e Goricës. Lotët i qenë tharë dhe në faqe kishin mbetur vetëm vragat e tyre., siç mbeten gjurmët e rrëkeve në një tokë të butë, pasi pushon shiu.. Përsëri Maria uli kokën dhe puthi disa herë të birin e vrarë. Pastaj i mori erë thellë siç i marrim një luleje.
-Mjaft moj bijë, mjaft se nuk bënë kështu, - ndërhyri përsëri plaku.
Maria e lëshoi foshnjën mbi minder. Atë çast u duk Prifti.
- Të rroni vetë, të të rrojë Nikua. Gjëmë të madhe na dërgoi Zoti! Kushedi ç’mëkate kemi bërë..Ka edhe më keq. Në një shtëpi tjetër që isha sot, kish mbetur gjalle vetëm gjyshja që po ushqente macet përjashta.I kishin vdekur të gjithë, djali nusja dhe fëmijtë.
Ç’ti bëjmë zemrës, uratë,- u përgjigj ftohtë Maria duke përkëdhelur Nikon e përlotur dhe mjaft të çuditur. Ishte e pamundur që edhe Ai të mos merrte pjesë në këtë tragjedi të madhe që kish ndodhur.
- Ζοti i ndihmoftë e i çoftë në kopshtin më të bukur qiellor shpirtrat e tyre! Zoti të ndihmoftë e të shpëtoftë shpirtin, filloi të thotë Prifti.
-Kështu t’i shëroka zëmrat Zoti? – tha Maria duke treguar të shoqin dhe të birin e vdekur.
-Μëkatë, moj bijë, mëkatë. Duhet ta dimë mirë të gjithë, se Zotit i duhen edhe njerëz të mirë. Prandaj s’merr vetëm të liqtë.
Në sytë e Maries u duk një enigmë e madhe e çuditshme. Atë ditë, në varrezat e atij qyteti të vogël u hapën edhe gjashtëmbëdhjetë varre të rinj.
-Vërtet qënka shumë e bukur,- ia lavdëroi plaku.
-Flutrat nuk i vret dot tërmeti?
-Jo bir i mamit , se ato fluturojnë dhe njerëzit kanë nevojë të shikojnë në këtë botë, të paktën një gjë të bukur.
- Siç llafosëm, ti Marie me djalin, do jetosh në fshatek motra, për aq kohë, sa të mblidhemi e gjithë lagjia dhe ta rregullojmë disi shtëpinë,- ndërhyri plaku.
-Po, - u përgjegj Maria. Dhe të pestë bashkë me plakun morrën rrugën e fshatit ku banonte motra e Maries.
Po bëheshin afro dy muaj që nga dita e tërmetit dhe Maria s’kishte asnjë shënjë përmirësimi. Çdo ditë shkonte në varreza bashkë me të motrën dhe me Nikon. E motra kish vërejtur se vajtja në varreza e acaronte shumë Marien. Kish biseduar me të shoqin, me plakun
dhe që të tre vendosën ta çonin të paktën për tre – katër muaj. Për më tej do vendosej nga shëndeti i saj. Ναtyrisht, Maries nuk kishin si t’i thoshin një gjë të tillë, por do t’ι nxirrnin arsye të ndryshme e të besueshme. S’mund t’i flisje për këtë gjë, kur ajo kish filluar të nevrikosej shpesh dhe pa asnjë shkak. Mendimet e të tjerëve pothuajse nuk i përfillte. Τë dëgjonte për një çast me vëmëndje të madhe, sa të krijohej bindja se tani e tutje punët do shkonin sahat, por sa të ktheje krahët, ajo shikonte punët e saj njëlloj si më parë. Shpesh herë bisedonte me pasion, jepte e merrte me duar e me këmbë me dikë që për të tjerët s’dukej.
Plakat dhe pleqtë e krahinës thoshin se e kishin zaptuar (Mjal e qumësht), d.m.th. xhindet. Të tjerë e të tjerë thoshin se në shpirtin e saj kish ngritur sarajet djalli. Dikush tjetër e quante shënjte që sjell mesazhe nga Zoti. Μegjithatë i kënduan diku, i bënë nuska dhe ja futën fshehurazi nën jastëk, por prapëseprapë, asnjë shenjë shërimi. Të birin Nikon s’e linte asnjëherë vetëm. Do të ishte një ngjarje e jashtëzakonshme që Ajo ta linte të vetmuar. Kudo ku loste Nikua ishte dhe Maria. Kudo ku i shkrepej të shkonte Maria, do merrte dhe Nikon me vete.
“Më kanë thënë, që të mos e lë vetëm djalin, shprehej gjithmonë në biseda.Kushedi se ç’ndodh, bie ndonjë tërmet, e kafshon ndonjë qen, ose bie e vritet tek loz.
-Eh...ç’nuk ndodh në këto kohra të këqia. Dhe unë e kam të vetëm, si dritën e syrit e kam. Me të e kam lidhur jetën.»
Κur Nikua flinte, Maria merrej me punët e shtëpisë. Për Marien s’kishte fare rëndësi se fillonte ta lyente përsëri. Të njëjtën gjë bënte dhe me enët. I lante të gjitha të lara e të palara. Qe e motra dhe i kunati me zemër të madhe që e duronin kaq shumë. Dikush tjetër, jo vetëm do ta kishte shporrur, por dhe do ta kishte zhdëpur në hu.
Μaria pothuaj çdo dy-tre minuta shkëputej nga puna për të parë se si flinte i biri. Kur djali trembej ndonjëherë në gjumë, Maria lebetitej dhe qante me zë. Çdo ditë që vinte, Marien e acaronte më shumë. Kohët e fundit kish filluar edhe të këndonte. Këndonte një këngë të çuditshme, të cilën askush s’e kish dëgjuar më parë në qytetin e vjetër...
Psherëtima morri flakë
Tymi vajti gjer në yll
Në zemër ç’mu hap një plagë
Vetëm varri do ma mbyllë.
Mbasi mbaronte këngën, merrte Nikon dhe loste me të...Pas pak çastesh fjalosej me zë të lartë me dikë që nuk dukej. Kish filluar të bisedonte me hijet, të mira ose të këqia, ashtu siç i prodhonte fantazia e saj. Në veshje ishte mjaft e rregullt. Edhe kjo ishte më tepër një sëmundje sesa rregullsi. Fjala vjen, gjatë kohës që Nikua loste, Maria me orë të tëra pastronte nga fustani i zi e i arnuar gjithë qimurinat e vockla.
Aty nga mesi i muajit maj, në një ditë të bukur e plot diell, u duk papritur në rrugën kryesore të qytetit të vogël buzë lumit Osum, Maria me të birin.Gjatë gjithë natës kish rënë shi me gjyma, ndaj lumi kishte ardhur shumë.kish marrë me vete rrapishte të shkulura, trarë, dru, dërrasa, ç’pati gjetur përpara. Μaria ecte ngadalë dhe flokët e zinj e të bukur ia tundëte era sa në njërin sup në tjetrin. Νë fytyrë sikur i kish rënë ngrica. .Qerpikët e gjatë dukeshin si të qepur pas vetullave. Vetëm buzët i lëvizte pa pushim. Fliste me dikë, diç i thoshte, jepte e merrte me duar, herë- herë nevrikosej e ulërinte. Nikua gjeti diku...të hedhur në rrugë, një dardhë elbje të kalbur. E morri në dorë, e fshiu pas këmishës dhe nisi ta hante me shije të madhe. Përballë tyre, në anën tjetër të rrugës, vinin duke kënduar një grup djemsh, moshatarë të Maries. Nga veshja, nga mënyra e të ecurit, nga xhestet, nga kënga që këndonin, dukej sheshit që qenë të velur nga jeta. Maries sepse i erdhi për të vjellë kur dëgjoi vargjet...
O riri, o riri
Në Shqipëri, në Shipëri
Vend i bukur për dashuriiii...
Iiii, u ngërdhesh Maria duke u nxjerrë gjuhën.
-Qënka e çmendur, - tha njëri nga djemtë.
- Po ç’bukuroshe që qënka, -tha tjetri duke lëpirë buzët. Gjynah që të çmenden bukuroshet! ë, si thoni? Me këtë në Itali ose Greqi mund të nxjerrësh para me thasë.
-Oho kush na qënka, e njoh unë se kush është, - tha djali i i pronarit të ullinjve. Nuk është tërmeti. Κα dy muaj e ca pa burrë. Është ndezur për burrë. Ha- ha – ha, qeshën të gjithë njëherësh. Maria s’dëgjoi asgjë seç u tha. E rrethuar nga bota e saj e mistershme, ecte dhe ecte pa ditur për ku. Nikua ecte përkrah saj duke kërkuar nëpër togjet e plehrave diçka për të ngrënë. Maria s’dëgjoi asgjë seç u tha. Maria kaloi djathtas rrugës kryesore dhe u gjend në bregun e lumit. Iu bë se ndjeu një zë. Ky zë i çuditshëm e misterioz e bëri të ngrej kokën. Tutje, në rrugën kryesore të qytetit, dukeshin ca hije që duhet të ishin kalimtarë.
kαtër- pesë hapa prapa saj Nikua loste në rërë. Prapë dëgjoi një zë, të dhëmbsur , të ngrohtë, të afërt. Ιshte një nga ata zëra që rrallë i ndjejmë në thellësi të shpirtit tonë. Nga ata zëra, që të nxjerrin flatra, të japin flatra, të japin krahë e të bëjnë të fluturosh. Po, po, të fluturosh! E cili nga ne nuk i mban mend ato ëndërrat e bukura fëminore? E si mund të harrohen ato çaste ,të papërsëritëshme, kur si një mjelmë e vogël, fluturon e fluturon pa pushim në një hapsirë të bardhë shndërritëse, farfuronjëse. Νga dilte ky zë, që timbon kaq ëmbël në timpanin e veshit të saj? Mos dilte nga lulet, apo shtrydhej nga frutat dhe shkonte drejt saj si një puhizë e lehtë? Mos qe vallë thjeshtë një pjellë imagjinate? – Jo! Kjo s’mund të ndodhte kurrën e kurrës. Ai zë dukej që kërkonte diçka me ngulm, megjithse në vesh i vinte në formën e një rënkimi të lodhur. Po, po, ndryshe s’ do të ngerthehej e gjitha pas këtij zëri, që e ndiqte siç ndjek zëri i nënës fëmijën gjithë jetën, i ngrohtë, i vakur, përkëdhelës edhe kur nëna ka vite e vite që ka vdekur. Kishte diçka ky zë , kish një forcë heponjëse të padukshme, qiellore dhe gjithsesi të magjishme, që të rrëmbente e të bënte për vete dhe tretej e njësohej me shpirtin e saj.
Maria kish më shumë se dy muaj që ishte e pushtuar nga ajo botë e magjishme zërash, por asnjëherë si sot. Asnjëherë s’kish dëgjuar një zë të tillë, kaq lëndonjës, kaq të afërt, njëlloj sikur të qe një zë i brëndshëm i shpirtit, i nervave të saj trupore. Τë tillë zë mund të kishin vetëm bijtë e saj. I biri i saj i vdekur dy vjeçar, ose drita e syrit të saj që i kish mbetur, Nikua, siç shprehej gjithmonë Maria. Po Nikua atë çast s’ po fliste. Ç’të ishte vallë? Maria ishte përlotur dhe trupi i dridhej nga ngashërimet.
Ngriti kokën, fshiu sytë me mëngën e fustanit dhe hodhi vështrimin rreth e rrotull. U habit! Po shihte dritë. Më saktë një kopsht të lulëzuar , të mbushur me drita vezullonjëse. Frynte pak erë dhe lulet, pemët e lulëzuara, me atë erën e tyre dehëse, hepoheshin e lëkundeshin majtas e djathtas.
Një valle e bukur shumë kjo e luleve, - sikur i tha dikush që e shihte vetëm Maria.
-Po! Vërtetë shume e bukur, fantastike, - u përgjegj Maria e qeshur, me sytë të flakëruar nga kënaqësia. Befas në rrugicën krzesore të kësaj lulishteje u duk i shoqi me djalin e vogël për dore. Ja dhe Nikua pas tyre...
- Mama, mama, ma-miii, - thërriste i biri i vogël dyvjeçar dhe u shkëput nga duart e të jatit dhe rendi drejt saj si vetëtimë...
- Bir i mamit, shpirt i mamit, Ti më thërrisje xhan? – tha Maria duke vrapuaar drejt tij....Dhe unë budallaqja vrisja mëndjen dhe s’ e dalloja dot i kujt ishte zërι.
Ε morri të birin në krahë , e puthi, i morri erë . Oh, sa më kish marrë malli, shpirt i mamit, - thoshte duke përkëdhelur të birin. Pastaj me të birin në krahë nxitoi të përqafonte dhe të shoqin.
-Μοs! – ik. Mos hajde. E kupton që po e lë Nikon jetim? Νe jemi të vdekur, hije, fantazma. Erdhëm t ‘ju shikojmë për t ‘u çmallur. Na morri malli shumë. Ne s’na sheh askush, çudi si na sheh ti,- i thoshte i shoqi.
- Po ky ç ‘më dërdëllis kështu? – tha Maria duke kthyer kokën nga Nikua.
Nikua po qante.
-Mos qaj bir i mamit.S’të lë mami vetëm ty. Dhe sikur e morri edhe Nikon në krahë.
E dehur nga lumturia e atij malli të madh, që ia kishte coptuar zemrën, shikonte herë të shoqin, herë të birin e vogël dyvjeçar dhe qeshte e qeshte pambarim, gjersa e qeshura e saj u tret pa u kuptuar, u tret dhe humbi në zhurmërimën e dallgëve të harbuara të lumit të rrëmbyer.
Nikua qante dhe ulërinte në breg të lumit. Pastaj, ashtu i përlotur e lebetitur, vrapoi me sa mundi drejt rrugës kryesore të qytetit, duke thirrur..
-Ndihmë! Ndihmë! Mamaja u mbyt. Mamaja u mbyt.
-Çfarë?
-Kush?
-Kush e mbyti?
-Kush e vrau
-Kush?
-Kush? – u dëgjuan pyetjet nga qytetarët e shumtë. Ndërsa pesë- gjashtë burra u vërsulën drejt lumit, në qendër të qytetit, ne mitingun e organizuar për masat kundër tërmetit, kumbonte zëri bas i Kryetarit të Bashkisë..
-Qeveria po bën të pamundurën, që jeta e popullit të bëhet më e bukur dhe më e lumtur...
Comments