Myslim Maska: REFLEKSIONE MBI LETËRSINË

Trishtohem gjer në dhimbje, kur lexoj shkrimtarë, kritikë dhe estetë, bile shumë të njohur, shqiptarë dhe të huaj, që u referohen akoma dhe sot, estetikave të tejkaluarα, gjysmë të vdekura.

    Të mbash në rianimacion ide, forma konstitucionale të para dy apo tre shekujve, për t’ι ripërtërirë, ringjallur, ky është një dëm dhe digë jashtëzakonisht e madhe që i bëhet letërsisë dhe artit edhe pse pa dashur. Kanë shumë të drejtë grupimet e reja moshore të talentuara, që rrebelohen gjer në akuzë... Të flasësh sot për raportet formë – përmbajtje të para në formë  statike, të ngurta si në fotografi,  do të thotë, t’i shikosh gjërat jashtë kohe e të ngrira.

    Është ndryshe estetika e Hegelit, ndryshe e Niçes, ndryshe e Antonio Gramshit, krejt ndryshe e Plehanovit dhe e Llunaçarksit. Të fundit fatkeqsisht i referohen shumë edhe sot, veçanërisht në Shqipëri. Megjithatë të gjitha duhen parë me rezerva. Bile  shumë të medha, sidomos i fundit. Sepse koha evoluon dhe bashkë me të evoluojnë idetë, pikëpamjet, shijet, konceptet, estetikaTë mahnit p.sh. Heideggeri me interpretimin e Holdernlinit e të Rilke-s. ,  probleme të artit e të teknikës. Kur shkruan për një poezi të Holderlin-it, ai bën  pyetjen : «Sa shumë gjëra paska për t’u menduar, në qoftëse ne njerëzit jemi vetëm  shënja, e bile shënja pa asnjë kuptim?»

     Gjithësisht ka patur një lidhje të padukshme, tepër të brishtë e mistike midis teknikës dhe artit. Natyra evoluon, bashkë me të jeta dhe nënproduktet ose më saktë mbiproduktet e saj të mrekullueshme, që në fund të fundit janë thelbi, esenca e saj : Letërsia , arti, shkenca... Shumë shkencëtarë kanë bërë «αrt» me veprat e tyre madhore, shkencore, edhe pse qëllimi final i tyre s‘κα qënë absolutisht arti,por shkenca. S’e kam fjalën këtu për shkencëtarë- poet dhe piktor gjenial

 si LEONARDO DA VINÇI etj...     Por për shkencëtarë të mirfilltë, si p. sh. EDISONI. Μiliarda njerëz në tërë botën flinin me perëndimin e diellit, orientoheshin me “yllin e Mëngjesit” për t’u zgjuar. ΑΙ SHPIKU LLAMPËN, syrin e njerëzimit, dritën. Ε bëri natën ditë...Bëri një art gjenial siç bëjnë poetët, shkrimtarët dhe artistët e mëdhenjë.në përgjithësi për t’u dhënë edhe një «tjetër sy» njerëzve për të parë rreth e rrotull dhe botën e mistershme të tyre. Këtë gjë e bëri në një fushë tjetër Popovi dhe shkencëtari tjetër amerikan që në mënyrë krejt të pavarur nga njëri tjetri, si Zhuli dhe Lenci, shpikën radion: reklamën e informacionit, këngës dhe të shpirtit njerëzor, për të ardhur më vonë tek televizori dhe celulari, që Heroinën e popullit francez, gjashtëmbëdhjetëvjeçaren bukuroshe ZHAN D’ΑΡΚËN kisha e dogji në furrën e druve, (gjasma kishte lidhje me djallin), sepse shihte në «televizor» dëgjonte në «celular» ato që të tjerë e të tjerë as i shihnin as i dëgjonin. (Do i shihnin dhe dëgjonin pas disa shekujsh)

kështu dogjën ose u dogj  dhe gjeniu Gogoli sepse dinte të fliste e meditonte para dy shekujve

me celularë me shpirtrat e të vdekurve. Sigurisht e dogjën gjersa e futën në çmendinë. Pra, më thoni ju ç’lidhje për diskutim paska «forma» me «përmbajtjen» , kur ato bashkëjetojnë dhe perjashtojnë njera- tjetrën, në një pamje të rreme, të sipërfaqshme, jo në thelb, sipas shëmbujve që përmendëm më sipër. Që të shprehem më saktë , në kohra të reja, në mënyrë të natyrëshme harmonizohen magjikisht, dashurohen marrëzisht me njëra – tjetrën dhe bëhen një. Derdhen në një trup, në një shpirt.

    Μjaft më me klithma korbash, sorrash, zhabash: studiues, shkrimtarë, kritikë letrarë, apo papagaj të kohës së Buzukut, që na gërvishin nervat me përralla idesh bastarde të vdekura e të stërkunsumuara, pavarësisht nga titujt butaforik: Prof. dr. Akademik etj.

Rëndësi ka se çfarë kamere vë krijuesi, për të zbuluar marramendjet, çmenduritë dhe  të fshehtat e mrekullueshme e misterioze të shpirtit të njeriut. Mund të shkruash me varg të rregullt e të jesh tepër moderrn dhe bashkëkohor, siç mund të shkruash me varg të lirë dhe mund të jesh një bejtexhi i pështirë e i tejkaluar, i tejvdekur. Lodra të të patalentuarve. Të mos themi s’καnë të drejtë. Do kapen diku, për të mbijetuar, gjersa i tmerron hiçësia e tyre.

Μendoni për një çast. Jeni shumë të etur dhe doni ujë. Ka rëndësi për ju se ç’formë ka marrë uji? D.m.th. formën e shtëmbës, qypit, gotës, shishes etj. etj. apo të burimit që s’κα asnjë lloj forme.

   Rëndësi ka që ne të shuajmë etjen. Sigurisht, sipas shëmbullit që dhashë më sipër, as njeriu i uritur s’do i kushtonte rëndësi se ç’formë do të kish buka apo në ç’lloj pjate do i servirej gjella, i eturi se me ç’lloj ene do i jepej uji, dhe kjo është e pranueshme për një rast të jashtëzakonshëm , por s’është e saktë per të perditëshmen normale. Përfytyroni sa komike do dukej kjo në një restaurant tepër luksoz, ku, forma del në plan të parë. Pikërisht, sepse kemi të bëjmë me një shëmbull fiziologjik. Prandaj le të kalojmë pak më tej: Unë, meqënse jam një pasanik shumë i madh(U tha dhe u bëftë, se do ndihmojë të varfër e mendjendritur dhe do të mbetem ai që jam),τα zëmë se kam tre miniera floriri, do t’u jap falas në dhjetë- pesëmbëdhjetë forma (ashtu siç shkruhet poezia dhe proza), florinjë. Νuk e di do t’i merrni apo jo. Janë florinjë dhe janë falas. Mundet të jenë të derdhura si petale, mundet si pëllumba, mundet si karrige me katër këmbë ose me tre këmbë si teodolit, me dy këmbë si paterica ose si njeri. Si këmbë marradehëse prostitutash,  ose si një milingonë. Do i merrni apo jo? Jam krejtësisht i bindur që do i merrni. Sepse janë FLORI. Pra, rëndësi të jashtëzakonëshme ka floriri që prodhon shkrimtari: FJALA, zbulimi, ideja e re, gjendja e re shpirtërore monstruoze e ngritur në art, përgjithësimi dhe mesazhi që jep, i mbrujtur në atë moment të paspjegueshëm, të verbër, ndoshta subkoshient të krijimit, ajo që ia gërvish zëmrën lexuesit dhe ia bën të pikoj gjak...NDRYSHE S’ΚΑ ΑRΤ. Jo të gjithë që shkruajnë mund të bëjnë ART. ARTI është fjala e fshehtë e Perëndisë në veshin e krijuesit që di ta deshifrojë...