„Monologu i ashtit“ një prurje e bukur estetiko-poetike

„Monologu i ashtit“ një prurje e bukur estetiko-poetike

Prof Dr Fatmir Terziu

Poeti nga Gjakova, Tahir Bezhani, në vëllimin e tij poetik „Monologu i ashtit“ (2016), që në kopertinë na sjell simbolikisht një pemë që në brendësi të saj ka degë të thata dhe një skelet rtë improvizuar njeriu, gjë të cilën e përforcon me figuracionin poetik dhe me hyrjen në poezinë e tij „Kam dridhje sonte“, ku nxjerr në pah thënien e Markezit, se „vdekja nuk vjen me pleqërinë, por me harresën“ (faqja 51). „Harresa“ në këtë prurje nuk është thjesht një poezi me pamje 'mashtruese' e pafajshme që eksploron pasojat e humbjes graduale të kujtesës, por një lidhje dialektike e jetës „afër zemrës…/pa lotin tënd që shpon gurin“. Harresa diskursive e këtij formati dialektik të poezisë së Tahir Bezhanit, ndërtohet përmes një sërë shembujsh të dridhjeve që ndjen një njeri, nga zjarri i kujtimeve e deri tek buzët që ngrihen „prekin çmendurinë tinëz“ (ibid).

Ndërsa tek poezia e Bezhanit tema bazë është harresa, e qartë dhe e thjeshtë, por çështjet themelore janë të shumta dhe përfshijnë atë të identitetit kundrejt kohës, tragjedisë kundër komedisë dhe historisë së jetës kundrejt detajeve të parëndësishme. Të gjithë ne përballemi me humbjen e kujtesës herët a vonë, kështu që poema trajton universalen dhe personalen. Folësi është dikush që ka të ngjarë të përjetojë këtë fenomen paksa shqetësues: duke harruar gjërat pa ndonjë arsye të mirë, duke u përpjekur t'i rezistojë kësaj duke mësuar fakte të reja, ndërkohë që humbet në të njëjtën kohë të ndërkidhur me të vjetrat, ku më pas ka dëshira përtej „dridhjes“ se do …“të pi[j] atë lëng dhimbje/që të mbetesh përmendore/në shikimin e fundit…“.

'Kam dridhje sonte' u botua për herë të parë në revistën tonë „Fjala e Lirë“ (Londër) dhe është gjithashtu në librin e lartcituar, botim i Klubit Letrar, „Gjon Nikollë Kazazi“; Gjakovë 2016. Që nga botimi, ajo është rritur në shtat dhe është një nga poezitë më të bukura të poetit gjakovar, Tahir Bezhani. Kjo poezi ka të gjitha shenjat dalluese të një poezie klasike të ndërtuar bukur, me një sens filozofik, ka në tërsinë e saj koncept, logjikë, komunikim, funskion e një diskurs të pasurisë estetike, pasi ajo fillon në një mënyrë të thjeshtë dhe është e arritshme, por ndërsa zhvillon elemente tonike që hyjnë në lojë, si dhe aludime klasike dhe shumë gjuhë figurative, sikurse e citova.

Në këtë poezi, lexuesi kalon nëpër leximet e para dhe mendon, se këtu ndjehet mirë, kjo është një poezi plotësisht e këndshme dhe e bashkuar me zgjuarsi, por ...ka pyetje që duhet të bëj në lidhje me natyrën e kujtesës dhe mitologjinë greke. Kjo poezi të bën dhe të detyron se duhet të bësh disa kërkime. Të duhet ta lexosh përsëri këtë poezi. Dhe përsëri. 'Kam dridhje sonte' është një poezi e punuar mirë, e cila është bisedore në disa aspekte, por ofron shumë më tepër në mënyrën e gjuhës figurative, aludimit mitologjik dhe urtësisë së vjetër të mirëgdhendur në memorjen popullore. Fjalia e vetme që përfshin dy strofat e para e fut menjëherë lexuesin me temën qendrore: harresën, që vjen nga „Letra e fundit“, e Markezit. Është tipike e lidhjes me këtë kontekst që kjo poezi të sugjerojë, me gjuhë në faqen sublime të jetës, se kujtesa e parë që humbet është ajo që vjen nga dridhjet, që „shëtisin“, „e lëbyren sytë këndeve/dhoma hesht/nuk e di ku shkoi ajo hije/dridhem nga lojë e flakës“.

Duke kaluar nëpër këtë dridhje jete, „Kontrast jete“ (faqja 10) udhëton si „një pëllumb i bardhë/mbledh thërmia buke“. Ajo që pason është rrjedha logjike e të gjitha gjërave që përbëjnë një poezi të mrekullueshme, tek e cila „..flutorojnë mendimet/në vendin tim/si do kalojnë jetimët festën/a kanë kore buke?!“. Ndajfolja bindshëm e ndryshon pak kuptimin, sikur të gjitha këto kujtime të ndjekin njëra-tjetrën si „gugat apo përkëdhelje njeriu në çerdhjen e tij. Në këtë çerdhe kujtimesh „Mbete dallgë kujtimesh“ mbetet si një përmallim i ngrirë „në lapidarin e këngës“ (faqja 11). Dhe kjo fjalë ndryshon papritur mendësinë e lexuesit duke nënkuptuar se kujtimet mund të shkojnë ashtu, sa hap e mbyll sytë, por në thelb mbesin ato që i përkushtohen „Jonida Osmanit, me rastin e vdekjes“: „duke qëndisur lulishten/me zjarrin e dashurisë“.

Pra, tashmë është krijuar ideja e diçkaje të paparashikueshme, por të pashmangshme në lidhje me humbjen e kujtesës dhe kjo energji midis të dyjave mbetet gjatë gjithë kohës, „në përqafim me Asjen“ tek kjo poezi, apo tek „Melodi dhimbje“ ku „në heshtje ndrysh kujtesa“, tek poezia „Mos fluturo“ „figurë amorfe“; apo dhe tek „Pëlcitje vaji befas“ ku „mashtron sytë e lodhur majeve“ (faqja 14). Duke përdorur metaforën tek „Pëshpërimë erotike“ për kujtimet, kjo ide përforcohet „dashuria pas krismës/mbetet avull trateri“ (faqja 15). Çdo kujtim ka shkuar në „shumëçka“ tek „Porosi e lidhur në dhembje“ duke na shtuar forcën ememorjes mes organikës diskursive të retorikës për gjërat që ekzistojnë dhe nuk ekzistojnë, „malli filloi të bluaj mullinjve të erës/dy tela çiftelie më tradhëtuan/lotët faqeve lanë ca vazhga/e kujt t'ia them sot ato fjalë?/te varri i babait u ktheva ethshëm…“ (faqja 16). Ky është një zbulim, një zbulim i errët, sepse është lidhja e trurit që sheh kujtimet tona, komunikimin tonë të kujtesës, dhe në atë fakt, nuk ka tela, nuk ka komunikim, por mbetet „peng fjalëve“ ose ashtu sikurse autori e thotë „si qen duhet të leh/ose qentë do më hanë,/baba…“.

Më shumë agoni dhe ironi vijojnë ndërsa një fjali tjetër e vetme shtrihet në dy strofat e ardhshme të „Dritë rrugëtimi“ (faqja 37 ku mbetet „kupë e mbushur mashtrimeve“ dhe „mbarimi si fillimi/shkrumb po se po!...“. Të puthësh si lamtumirë diçka është dramatike veçanërisht nëse ata janë të lidhur me artin sikurse ndodh tek „Dua të dehem sonte“ (faqja 38), ku „malli derdhet në lot përkëdhelës“ e aty ku vijnë „…këngë të mllefosura/jam ngopur me vetminë varratre“ për të prodhuar thelbin „dua të tretem i tëri/vetëm sonte dua të jetoj (faqja 39). në këtë pikë sikurse tek mjaft poezi krahas harresës dhe strukturës idiomatike të diskursit tësaj, jeta dhe jetikja pikëtakojnë nëntë muazat. Nëntë muzat e kanë origjinën në mitologjinë greke dhe janë bijat e Mnemosyne, perëndeshës së... kujtesës. Ironike.

Në këto poezi ka një ekuacion kuadrik. Ekuacioni kuadratik është një fakt i rastësishëm që personifikohet duke paketuar çantën e tij, duke fluturuar, duke shkuar gjeografiisht larg (duke u nisur për në të njëjtin qëllim sipas llogaritjes sime) dhe mbase nuk do të mungojë aq shumë.

E gjithë kjo humbje, apo transfertë e kujtesës nuk do të thotë se harresa nuk mund të rezistohet. Mund, pse të mos përpiqet të ruajë në kujtesë rendin e gjërave? OK, por marrëveshja është që ndërsa fiton njohuri qiellore, gjografike, humbet gjëra të tjera, si një lule, adresë, dhe tërësia që vjen e udhëton në shënimet në Nuremberg.

Kjo sugjeron që kujtesa ka kufij të fundëm dhe se në mënyrë të pashmangshme disa prej tyre nuk do të jenë në gjendje të shkojnë sikur duhet tek „Përimtësi që djeg“ (faqja 71) apo „Tingujt e zemrës“ (faqja 89), sepse ato thjesht janë zhdukur. Ata nuk fshihen, trupi nuk mund të mbajë kujtime, vetëm truri dhe kjo i nënshtrohet tepricave të kohës. Aludimi për mitin grek vazhdon ndërsa lumi i jetës ia rrëmben dhe ia merr kujtimet „A dëgjoni ushtimën e zemrës/derdhur në vaje kënge:/“Bubullimë te Shkëmbi i Kavajës“…. Pa pushim kujtimet rrjedhin larg ndërgjegjes...duke çuar edhe vetëveten në një vend ku të tjerët mblidhen në një gjendje harrese të plotë. Përfundimi duket se është se ky është një lloj skenari makthi. Ne jemi të lidhur për të kujtuar, për të kujtuar menjëherë faktin, por e vërteta është se një ditë kujtimet tona thjesht nuk do të jenë aty. Ky është një mendim prekës.

Gabimet e përkohshme mund të trajtohen, por ndërsa të gjithë ne rritemi, kujtesa jonë do të lëkundet, kjo është një e vërtetë universale që mund të jetë shkatërruese në një nivel personal. Pra, imazhi përfundimtar, i hënës romantike që lëviz në qiellin e natës, vjen me melankoli dhe ironi, është një poezi dashurie që është harruar, dhe megjithatë elementi komik qëndron. Ndoshta folësi largohet me një buzëqeshje të hidhur tek „Prirje“ (faqja 97) dhe një tundje të kokës „një qiri ndizet ngadalë/jep dritë e shkrihet/unë shikoj i dehur vrimave/njerëzishëm ftoj miken time/dashuria është triumfi i jetës…“.

Përfundimi, e ricitojmë vërtetë duket se është se ky është një lloj skenari makthi, por që dashurisht triumfon tek „Monologu i ashtit“ i këtij poeti me një prurje të ndjeshme në krijimtarinë gjakovare. Në këtë kontekst vëllimi në fjalë na rrëfen artistikisht se ne jemi të lidhur për të kujtuar, për të kujtuar menjëherë faktin, por e vërteta është se një ditë kujtimet tona thjesht nuk do të jenë aty. Ky është një mendim prekës, por estetikisht i bukur, sikurse e cituam.

AUTORI:

Tahir Bezhani ka lindur me 17.05.1947 në fshatin Smolicë të Rekës së Keqe, Gjakovë. Shkollën fillore e kreu në Ponoshec, të mesmen në Gjakovë, kurse studimet e larta ne SHLP ”Bajram Curri” në Gjakovë, në degën Gjuhë-Letërsi Shqipe. Tahir Bezhani që kur ishte nxënës dhe student nisi të shkruajë poezi e prozë në faqet e gazetave e revistave tona të kohës. Poezinë e pare e botoi ne vitin 1967 ne revistën “Zani i Rinisë”. Një kohë bashkëpunoi edhe me “Rilindjen”. Për aktivitetin e tij në Sindikatën e Pavarur të Policisë së Kosovës,Gjykata e Qarkut në Prishtinë, në vitin 1995 e dënoi me dy vite burgim.

Tahir Bezhani është anëtarë i Klubit letrar “Gjon Nikollë Kazazi” të Gjakovës, i Lidhjes së Shkrimtarëve të Kosovës dhe anëtarë i Lidhjes së Poetëve Bashkëkohorë të Globit (E.P.S.). Mori pjesë në disa takime me rëndësi të poetëve,organizuar nga Pegasi në Gjirokastër.

DERI ME TANI KA BOTUAR:

“Koha lind vigaj”,monografi,2001

“Përplasje kohe”,poezi, 2002

“Pëlcitje e vonuar”, poezi,2004

“Rapsodët e Rekës së Keqe”,monografi,2005

“Shkollat shqipe në Rekë të Keqe”,monografi,2006

“Smolica bastion I lirisë”,monografi,2007

“Frymëzim në errësirë,poezi,2008

“Jetë në furtunë”,kujtime,2009

“Piskamë e heshtur”,poezi,2010

”Urtësi nga Reka Keqe”,2011

”Mureve të heshtjes sime”,”LULU” SHBA,poezi,2011

“Leximi I shkrumbit”,poezi,Tiranë,2012.

”Hijet e mallit”,Mujë Sadrija,pas vdekjes,(mbledhje dhe përgatitje),2013

”Lojë hijesh”,poezi,2014

”Vrapimi pas së bukurës”,vështrime,recensione dhe mbresa leximi,2015.