Mentor Serjani: Taip Madani – Korifeu i vallës çame dhe interpretuesi i madh i Osman Takës

Analizë historike, letrare dhe koreografike e valles së Osman Takës dhe e interpretimit të saj nga Taip Madani, pas një leximi të vëmëndshëm të monografisë së shkruar nga Halil Shabani me titull ”Taip Madani korifeu i valles çame”.

”Vallja çame është një valle triumfale fitimtare. Kërcehej pas betejës, por edhe përpara,apo gjatë armëpushimit dhe na është e njohur piktura e Esit, që paraqet trimat e Kollokotronit të kërcejnë vallen çamçe dhe në plan të parë Plaku i Moresë i menduar teksa po krijon strategjitë çlirimtare”.

Aristidh Kola

Atëherë le të pasqyrojmë sa te jete e mundur përmbledhtas veprimtarinë e tyre si për autorin e librit ashtu edhe për Vallen e Osman Takës dhe kërcimtarin e saj Taip Madani.

HALIL SHABANI

Halil Shabani është autor i një sërë studimesh shkencore të paraqitura në simpoziume dhe konferenca kombëtare ,si dhe autor i mbi 20 librave me tematikë arkeologjike,historike, letrare, gjithashtu bashkëautor në dokumentarë tematikë, biograf etj. Intelektual me njohuri të konsoliduara për historinë dhe arkeologjinë për rajonin e Sarandes, Delvinës, Konispolit dhe më gjërë.

OSMAN TAKA

Para se të analizojmë artin e kërcimit të kësaj valleje nga Taipi le të themi dy fjalë për vallen e Osman Takës. Vallja e Osman Takës ka një domethënie të thellë historike që lidhet me qëndresën e shqiptarëve ndaj pushtimeve dhe padrejtësive. Osman Taka ishte një prijës çam që jetoi në shekullin XIX dhe u njoh për guximin dhe aftësitë e tij luftarake. Ai u kap nga osmanët gjatë një kryengritjeje dhe u dënua me varje. Sipas legjendës, përpara ekzekutimit, ai kërkoi të kërcejë për herë të fundit një valle, një akt që jo vetëm tregoi forcën e tij shpirtërore, por edhe ndikoi gjykatësit osmanë aq shumë sa i falën jetën.

Vallja e Osman Takës është një nga vallet më të njohura dhe më të vlerësuara të kulturës shqiptare, veçanërisht në trevat e Çamërisë. Ajo është bërë një simbol i identitetit kombëtar shqiptar dhe i traditës çame. Vallja e Osman Takës është një shprehje e rezistencës dhe krenarisë kombëtare.Është trashëgimi e Çamërisë, një rajon me një histori të ndërlikuar dhe të dhimbshme,Vallja është përfshirë në repertorin e ansambleve kombëtare dhe vazhdon të interpretohet në skenat më të mëdha të Shqipërisë dhe jashtë saj. Vallja e Osman Takës në aspektin koreografiko-artistik është një nga shembujt më të spikatur të vallëzimit solistik në kulturën shqiptare. Ajo është një valle e ndërlikuar, që kërkon jo vetëm teknikë të lartë, por edhe një shprehje të thellë emocionale.

Karakteristikat kryesore

Ajo kërcehet mbi maja të gishtave,fillon me lëvizje të qeta dhe delikate, pastaj shndërrohet në një shpërthim energjie, duke pasqyruar tensionin emocional të Osman Takës. Kërcimtari i valles shprehë historinë jo vetëm me lëvizjet, por edhe me emocionet që përcjell përmes fytyrës dhe qëndrimit të trupit. Vallja e Osman Takës nuk është thjesht një valle, por një rrëfim artistik i një historie tragjike dhe heroike. Ajo është një pasqyrim i identitetit shqiptar, një shprehje e rezistencës dhe një dëshmi e forcës që arti ka për të ndikuar edhe në fatin e një individi

TAIP MADANI

Taip Madani është një nga emrat më të mëdhenj të vallëzimit shqiptar, i njohur veçanërisht për interpretimin e tij të jashtëzakonshëm të Vallës së Osman Takës dhe të valleve çame. Ai arriti ta kthejë këtë valle në një kryevepër skenike, duke e bërë një nga simbolet më të fuqishme të kulturës shqiptare.Jeta dhe karriera artistike.

Taip Madani ishte një valltar virtuoz, i cili u dallua për elegancën, forcën dhe interpretimin emocional në skenë. Ai ishte pjesë e Ansamblit Shtetëror të Këngëve dhe Valleve Popullore të Shqipërisë, ku spikati si një nga artistët më të mëdhenj të kohës. Në një periudhë kur arti popullor shqiptar po merrte një formë më të strukturuar në skenë, Taip Madani kontribuoi në zhvillimin dhe përsosjen e valleve çame, duke i dhënë atyre një interpretim të veçantë dhe të paharrueshëm.

Interpretimi i “Vallës së Osman Takës”

“Vallen çame nuk e kërcejnë të gjithë valltarët që janë rreshtuar dhe lidhur dorë më dorë,por vetëm kërcimtari i parë dhe i dyti që gjithmonë ishte Alush Dorati i cili e “mbante mirë” deri në figurat me të mahnitshme që realizonte Taipi, ”në ure”, ”në ajër”, ”në piruetë “etj. Gjithë të tjerët e ndjekin “të parin “pas ….me mendje me shpirt , duke i dhënë figurën e plotë atij që shpreh me lëvizjet e befta. Për këtë gjë grupi i valltarëve që e shoqërojnë “mendërisht”ndjehen krenarë. Krenaria e të gjithëve nga i pari tek gjithë grupi i valltarëve i shndërruan vallet çame të kërcyera nga Taipi në valle triumfale, fitimtare”

Shkruan në “Epilogun “ e librit Halil Shabani.

Interpretimi i Taip Madanit është legjendar,sepse ka një teknikë të jashtëzakonshme. Ai ishte një nga valltarët e paktë që arrinte të kërcente mbi majat e gishtave me një lehtësi të pabesueshme. Kjo kërkon një forcë të madhe fizike dhe ekuilibër të përsosur. Shprehje emocionale të thellë – Çdo lëvizje e tij në skenë nuk ishte thjesht një akt koreografik, por një tregim i gjallë i historisë së Osman Takës. Ai arrinte të përcillte mesazhin e krenarisë dhe rezistencës pa qenë nevoja për fjalë.

Dinamika e valles– Vallja e tij fillonte e qetë dhe e butë, për të shpërthyer më pas në një energji të fuqishme, duke pasqyruar betejën shpirtërore të Osman Takës përballë fatit të tij.Interpretimi i tij ishte aq i fuqishëm saqë shikuesit mbeteshin të mahnitur, duke përjetuar një emocion të thellë.

Taip Madani e ngriti “Vallën e Osman Takës” në një nivel tjetër, duke e bërë atë një nga vallet më të njohura dhe të dashura jo vetëm në Shqipëri, por edhe në skenat ndërkombëtare ku ajo u prezantua.Taip Madani nuk ishte vetëm interpretuesi më i madh i “Valles së Osman Takës”, por edhe një mjeshtër i valleve të tjera çame. Ai kontribuoi në ruajtjen dhe promovimin e tyre, duke i sjellë në skenë me një origjinalitet të veçantë.

Karakteristikat kryesore të valleve çame që ai interpretoi përfshijnë: Lëvizje të fuqishme dhe plot energji – Vallet çame dallohen për një kombinim të lëvizjeve të buta dhe shpërthyese, të cilat Madani i sillte me mjeshtëri, elegancë dhe hijeshi, ai i jepte një interpretim artistik shumë të rafinuar valleve çame, duke ruajtur origjinalitetin e tyre.

Ritmi dhe intensiteti i valleve çame ,vallet çame kanë një ritëm të veçantë që shpreh si gëzimin, ashtu edhe dhembjen historike të popullit çam, dhe Madani arrinte ta përcillte këtë në mënyrë perfekte.Taip Madani la një gjurmë të pashlyeshme në kulturën shqiptare. Ai jo vetëm që ngriti vallëzimin çam në nivelet më të larta artistike, por gjithashtu frymëzoi breza të tërë valltarësh pas tij. Sot, interpretimi i tij i “Vallës së Osman Takës” mbetet një standard për çdo valltar që kërkon të ekzekutojë këtë kryevepër.

Si përfundim Taip Madani ishte dhe mbetet një figurë ikonike e vallëzimit shqiptar. Ai nuk ishte vetëm një kërcimtar, por një artist i madh që e ktheu vallen në një formë arti të fuqishme dhe të pavdekshme. Përmes tij, “Vallja e Osman Takës” dhe vallet çame arritën të mbijetojnë dhe të vazhdojnë të frymëzojnë breza të tërë shqiptarësh. Trashëgimia e tij vazhdon të jetojë në interpretimet e reja të valleve çame dhe në kujtesën e gjithë atyre që e kanë parë dhe përjetuar artin e tij të jashtëzakonshëm.