Matriarkat

Matriarkat

Fatmir Terziu

Edhe një herë. Këtë herë, ndoshta për të parën herë, pa ndrojtje, frikë, në të vetmen qasje aritmetikë. Aritmetikë në koren e athët, të gjithë vlerës së asaj që zbërthen krahët. Krahët që na bëjnë me dije, krahët që na bëjnë të fluturojmë, krahët që na bëjnë të kuptojmë. Dhe ne lexojmë udhën me dhe pa këto krahë, pa e kuptuar ndonjëherë se ku jemi, ku mësyjmë, ku mbetemi në fakt, …në cilin kah. Shkurt, diku në të shkruar e lexuar, mësyjmë për të kërkuar si dikur „krahun“ e haruar. Krahun e „gurit të rëndë“ që të mban ende në kuriozitetin tënd. Dhe shkruhet pastaj ajo që e kemi lexuar duke ngrënë mjaltë e duke bërë baltë. Baltë. Baltë e papërpunuar nëpër rrëfenja, ninulla, këngë, poezi, shkrime, tregime, kallëzime e insistime narrative „frymëzuese“, madje edhe kryeneçe. Jo thjesht vetëm për letrat. As për veprat. Shkurt, si një pikëtakim në një agim. Më saktë, një qasje nga koha e harruar, ku peshon dhe pushton graviteti i një mjedisi të ndërlikuar. E në këtë mjedis jemi e vazhdojmë të mbetemi të gjithë Né, me moton e një lavdie të hershme, duke plotësuar nocionin e duhur Atdhé!

Dhe lexojmë atë që shkroi hershëm, Demokriti: „Për një njeri të mençur dhe të mirë, e gjithë toka është Atdhéu i tij.“

Atdhé! E pastaj vjen kjo ditë, dhe pyesim në shkrimet tona, jo thjesht për ta ditë, ku mbetet të jetë Atdhéu i tillë?!

Dhe zëri i përgjigjes vjen i ngatërruar. Vjen në veshin tënd, nga Aty ku ti kundërshton dhe është një ulërimë e zgjuar. Aty ku hyn e pathëna. Aty ku rend e rrënda. Aty ku hidhet lirshëm vallja dhe kënga. Aty ku e gjithë zhurma dhe rrëmuja ndodh nga brënda. Aty ku ka një urim, një mallkim, një bekim… Edhe në fluturim. Aty ku të duket se ende nëna dhe babai duhet të të mbajnë për dore… Edhe në lartësi kohore, qiellore, kontradiktore.

Dhe pastaj mendon të bashkohesh në truall tjetër, me „Njerëz të Mirë“. Zogj në fluturim të lirë. Zogj në një tufë pa kufinj, … në një tufë pa arsyetim, në humbje e sipër.

E ti je Atje?! E ti ke Atdhé!?

Kur një tufë humbet gjurmët e saj, ikën pas shpendëve të rastit, hakërrohen dhe fletët e shkruara e të pashkruara të fatit. E ti rend, rend, e rend…, flatron si një shpend. Shpend, i bashkuan me shpendë. Shpendë të bashkuar nga thirrja, cicërrimat, hapja e krahëve, gjuha e mëvetësishme. Shpendë të riformatuar. Shpendë të deridikushëm të një udhe që të shpie në një botë. Shpendë në tufa. E udha të shpie e të shpie, të rikërkosh të tjera njohuri, të tjera dije.

Të çon në një botë të lëkundjeve. Aty ku hijet lëvizin nën hënë. Atje ku nuk ka gjumë, atje ku gjuha është në symbyllje … e sytë gati-gati tu ngjitën. Por, ti fle pa e kuptuar, fle në këmbë, pra gjumë kuajsh edhe ditën. Fryrjet e natës ndërthuren. Duke i mirëpritur ata në një përqafim të ftohtë: Aty ku lind si një ‘ëndërr’ për të ngatërruar përjetësisht ëndërrat. Ëndërrat që herë ecin, herë ngecin, herë diktojnë e herë duket sikur marshojnë.

Në asnjë kohë nuk ndodh ndryshe, marshimi krijon edhe një ulërimë. Një të tillë zëzhurme të lemeritshme, që i bindet vallëzimit të fatkeqësisë.

Por, refuzimi i saj fshihet nën një gjuhë. Fshihet atje, sepse atje është shenja e gurit, drurit, murit, çatisë, gruas dhe burrit, nipit e mbesës, tërë fëmijëve dhe fëmijërisë. Sepse është një strehë, e mbajtur nën siguri. Mbi të gjitha, është matriarkati, duke thërrmuar një këmbë të cepit të shkërmoqur nga erërat dhe furtunat, nga mizoritë dhe padrejtësitë.

Era, si e vetmja, e sotmja dhe e djeshmja, bie në sfondin e heshtur ndriçues, ku vetëm toka e mbyllur në errësirë flet. Flet kur një fole refugjatësh zvarritet, duke u tërhequr lirisht nga lëvizja e kundërshtarit, në një moment të copëtimit.

Kështu, është natyra nënë që qëndron mbi të gjitha, tek Ty o Njeri i asaj ane, i asaj balte, i asaj Toke, i asaj Bote. Sikur të fryjë një erë si ajo mbi lule dhe një herë, një frymë e gjallë, të ribëhet ..., qoftë dhe si në ndonjë baladë, qoftë si në ndonjë përrallë. Të paktën atje ku ishte Kisha dhe u shemb, atje ku ishin varret dhe rrjedha u çmend, atje ku ishte Hoxha, Prifti, Sinagoga, Dervishi, e tërë ajo, pra Bota. Bota në veprën e saj madhore, Bota jote o Njeri. O Njeri që hyre në veprën e saj.

Në veprën e saj, ajo qan në mënyrë të pandërprerë. Qan vajtueshëm, si në Vermosh, si në Ferrizaj, si në Gjilan, si në Kukës, si në Elbasan, si në Konispol, si në Vlorë, si në Sarandë. Qan me art, tamam, sikur një virtuoz të përplaset me vdekjen nga Lart. Dhe Arti i Fjalës së tillë, rishfaqet pas zhytjes së vdekshmërisë së ëmbël në argjilë.

Pastaj shëtitet përreth, në mënyrë tërheqëse, tërësitë e ardhjes, mbetjes dhe tretjes, … pastaj vetë shkon dhe vjen këtu si një e metë. Jo thjesht për Ty, jo thjesht për Ty o Njeri.

Kur fle dita dhe nata, derisa të nudësh ritualet, ti je thjesht një absolut. Një absolut … në këtë ritual të gjatë, me një lidhje të fortë matriarkat. Burri, i lindur nga gruaja, e ka pasur të vështirë ta falë atë që e lindi. Protesta patriarkale kundër matriarkut të lashtë ka dhënë fryte të çuditshme ndër vite. Dhe kjo ndoshta kërkon sqarim, pret kuptim. Pret jo vetëm nga Né, jo vetëm tek thelbi i ditëve të sotme Atdhé.