Fruta, perime, pije dhe produkte të tjera ushqimore.
Sipas Institutit të Statistikave, çmimet e prodhimit për produktet ushqimore janë rritur me 2.5% gjatë 3-mujorit të tretë të vitit aktual në krahasim me të njëjtën periudhë të vitit të kaluar.
“Kemi rritje të çmimeve të produkteve që prodhohen në Shqipëri. Arsyeja është e tjheshtë, pasi kemi një reduktim të prodhimit në tërsi në vend, dhe kemi një kosto të lartë të prodhimit bujqësor,” shprehet Gjok Vuksani, ekspert për bujqësinë.
Spinach Recalled After Testing Positive for ListeriaKeep Watching
Study Suggests Amygdala Response Can Predict Depression Treatment Outcomes00:00/01:31
Spinach Recalled After Testing Positive for ListeriaKeep Watching
Study Suggests Amygdala Response Can Predict Depression Treatment Outcomes00:00/01:31
Subvencionet e pamjaftueshme, migrimi dhe emigrimi në zonat rurale të vendit, kanë bërë që ky indeks të rritet muaj pas muaji.
Sipas INSTAT, për muajin e kaluar, prodhimi ushqimor ishte grupi i dytë me rritjen më të madhe të çmimit.
“Për vitin 2025 janë përcaktuar vetëm 44 milionë euro për skemën e mbështetjes ndaj fermerëve. Ku vetënm 10 milionë euro do jenë për vazhdimin e skemës së mëparshme.”
Në një kohë kur indeksi i prodhimit vendas rritet, ai i importit zbutet, duke shtuar varësinë ndaj mallrave të importuara.
Fragmente nga librat e mi , per Fjala e Lirë - Londër “
1.- Nje parathenie sqaruse per kete liber
Njerzit parahistorike merreshin te gjithe me nje lloj bujqesie, te ngaterruar me gjuetine , qe u siguronte mbi jetesen . Dora –dores u identifikuan bujqit , qe krijuan zejen me emrin e tyre .
Zeja e vjeter pesoi pasurime metodike , nga viti , ne vit . Arriti nje kohe , qe vete bujqesia nuk njifte vetveten , kur kaun e zevendesuan traktoret , te rende , te lehte dhe me agregate , qe imitonin punen e njeriut .
Me shpikjen e autokombajnave , bujku , nuk e pa me veten , ne proceset e renda te punes . Autokombajnat , benin pune robotike . Bujqesia hyri ne periudhen , qe hante bijte e saj ; ne kuptimin qe shkurtohej krahu i punes. Kane kaluar shekuj dhe bujqesia e sotme ka mohuar origjinen .
Deri ne gjysmen e pare te ketij shekulli , popullsia qe merrej me bujqesi , perbente 60- 50 % te popullsise banuse . Sot ndeshim shtete te perparuara , qe kete shifer e kane zbritur , ne 4-5 % . Kjo nuk ka ngjashmeri me bujqesine para ardhese . Ne kuptimin me te zakonshem , mund ta quajem , jo zhvillim , por sofistifikim .
Nje puntor bujqesie perpara pak vitesh punonte per te ushqyer 130 vete . Vitet e fundit nje fermer amerikan prodhon ushqim , per 138 njerez.
Ne periudhen , kur mbizoteronte puna e dores , per bujkun thuhet se nuk kishte zanat . Bujqesia varej nga kushtet atmosferike . Kur moti ishte i favorshem , bujku ishte zanatali. Aktualisht kemi te bejme me bujqesi po thuaj,indipedente nga kushtet natyrore . Sa me te vemendshem behen njerzit , ndaj bujqesise , aq me e pa varur behet bujqesia nga natyra.
Njerzit i shkruajne kujtimet dhe punet bujqesore , qe realizojne ,duke krijuar nje trashegimi te puneve , qe vihet ne sherbim te njerzve . Kjo eshte letersia bujqesore , qe ka mbushur bibliotekat , me libra te vertete dhe revista . Ne Amerike , libra te vertet quhen ato libtra , qe pershkruajne realitetin , qe shihet me sy , pa asnje fantazi .
Librat bujqesore , lipset te vleresohen me shume , ne keto kohera , kur nevojat per produkte bujqesore jane ne rritje , sepse industria e turizmit , po zhvillohet me hapa shume te shpejta dhe vendet ne zhvillim , rritin ndjeshem kerkesat per konsum . Edhe per librin letrar kerkesat , per cilesi jane rritur ndjeshem . Simbas nje shkrimi , ne portalin “Fjala e lire “ , nuk preferohen romane fantastike , megjithse romani eshte dhe do te mbetet gjinia me e fuqishme e pershkrimit te jetes reale dhe asaj bujqesore .
Nuk mund te kemi bujqesi kohore , pa njohur shembujt e perparuar te bujqeve dhe blegtorve vendes .Ne te njejten toke ose tufe blegtorie dy fermere marrin prodhime te ndryshme dhe ndonjehere shume te ndryshme .Kjo ndodh se bujqesia dhe blegtoria , pervec profesion , jane pasion . Duke lexuar shembulin e me te mireve aftesohemi vete dhe krijojme kushte te zhvillojme me tej teorine dhe praktiken bujqesore . Specialistet shqiptare , kane shkruar dhe shkruajne mjaft libra teorike , qe bujqit , pronaret , fermeret , blegtoret , duhet t’i pervetesojne , t’i kritikojne , t’i krahasojne dhe te shkruajne vete pervojen e tyre .
Eshte koha e bujqesise praktiko- teorike , ku bujjku- fermer frekuenton bibliotekat dhe perdor kompjutrin .
Po c’do te lexoi bujku ne biblioteke , po nuk pati libra bujqesore? Eshte koha , qe te shkruhet historia e shkurter e fermes se konsoliduar . Ne Amerike , kete historik e gjen , qysh se shkel ne porten hyrese .Ne kemi disa ferma te specializuara . Fermat e perimeve jane te tilla , qe mund te marri shembell , c’do fermer ballkanas . Pervoja e fermes se perimeve , sado , qe ka specifikat e veta , ka te perbashket drejtimin , nga fermeri si dhe zhvillimi i degeve anesore dhe ndihmese .Ne fermen e perimeve shqiptare c’do vizitor meson se bujqesia lexohet direkt ne token e mbjelle . Aty shifet aleanca e bimes me token , plehun , ujin, diellin . Serat moderne jane liber i hapur natyral . Serat moderne flasin dhe kuptojne shqip.
Eshte bere nje pune shume produktive , nga krijimi i stacionit bujqesor televiziv , RTSHagro . Nga keto emisione fermeri i ri , apo i vjeter gjen veten dhe te perparuaren brenda dhe jashte vendit . Ky stacion eshte ne rritje e siper, por jep shume pervoja te cmuara . Bujku shqiptar , ne menyre vizuale , e shef veten te transformuar ne fermer, ose bujk shkencor , qe u flet njerzve nga ekrani i gjere ,aq sa meson , nga ky ekran .
Ne materjalet e ketij libri , gjenden tema , qe te lidhin me aktualitetin fermer . Nje problem , ku mund te shtjellohet gjeresisht eshte mesimi , qe nxjerrim nga ish ferma Fulltz . Sa i ngjan ferma jote , fermes Fulltz? A e zbaton ti shtegetimin , per ta konsoliduar traditen ? Sa dhe si e zbaton punesimin e njerezve . A ke nje plan , per zhvillimin e ekonomise? C’tregon analiza ekonomike -financiare e vitit te fundit ? Si jane zhvilluar marrdheniet kontratore , Si ka funksionuar puna eksperimentale . Mardheniet me furnitoret dhe ne se ke drejtime te dyta ekonomike . Sa i pergjigjet ferma jote , studimit te perqendrim specializimit ? A ke nje rregullore te shkruar , per perdorim te pesticideve ? A ke nje historik dhe kur e ke shkruar materjalin e fundit. A funksionon normalisht sigurimi I lendeve djegese , per prodhim ,dhe per familjet banuse
etj . Ka dhe probleme te tjera specifike , qe sejcili fermer I gjen ne librat e komentuar , ne sythat e ketij libri .
Eshte fat per bujkun shqiptar veprimtaria e dy amerikaneve , ne vitet tridhjeta te shekullit te kaluar , Erriksion dhe Fulltz . Te dy amerikanet lane gjurme ne edukimin e bujkut shqiptar te asaj kohe , por dhe e te gjitha kohrave , sepse edhe sot , modeli I fermes Fulltz , konsiderohet etalon shkencor . Favorrin “Fulltz “ e ka vetem Shqiperia .Fullci ishte nje dhe ai punoi vetem ne Shqiperi, per gati 10 vjet . Nuk na lejohet te ngreme ferma pa perspektive zhvillimi , qe presin vetem financime shtetrore. Nuk mund te behet shteti dado , qe te nanuris.
Kur jep televizioni nje ferme te organizuar mire dhe me rezultate te larta ekonomiko- financiare ngazellehemi edhe ne penisionistet , ketu nga larg . Meret me mend si ndihet fermeri shqipetar , qe ka te lidhur jeten me kete profesion , qe eshte krijus edhe brenda vetes.
Emisionet e Marash Mirashit , kane marre perditesim te plote , ne RTSHagro .
Nga diaspora dhe ne Atdhe shume specialiste bujqesie dhe blegtorie shkruajen pervojat e tyre dhe ato , qe kane vrojtuar , per t’u ardhur ne ndihme bizneseve dhe fermereve , ne Atdheun tone .
Nga specialistet , qe shkruajne , pervojat bujqesore , permend : Pr. Dr. : Andrea Shundi , Enver Isufi , dhe specialistet : Koco Mosko , Jorgji Muzaka , Fuat Memeli etj . Por shkrimet bujqesore , nga diaspora , jane te pakta , sepse te shkruash , per bujqesine , duhet te shofesh me sy dhe te prekesh me dore . Nuk mund te shkruash fantazira , ose sic thuhet ndryshe , kodra pas bregut. Duhet te nxiten shkrimet , nga brenda vendit .
Do te jete shume e vlefeshme , pervoja e fermereve , ku jeton shqiptari i diaspores , vecanerisht ne Europe , ku evidentohet e njejta klime . Perkthimet e literatures bujqesore te vendeve te huaja , do te jete nje ndihme e konsiderushme , por jo decizive , kur kemi parasysh klimen dhe token . Shpejt ose von , do te kemi dhe ne, shtypin tone te munguar me dekada.
Nuk mund te flitet , per nje kulture bujqesore shkencore , pa shtypin periodik , per te cilin pervoja nuk na mungon . E kane themeluar dhe e kane praktikuar me sukses Faik Labinoti dhe Jani Gusho . Atbote nuk kishte kompjutra . Sot shtypi ka lehtesira te pa imagjinushme . Duhet t’i argumentohet administrates , qe ka ne kopetence te realizoi kete tribune te domosdoshme te bujqesise .
Rrethi I specilisteve teorike shqiptare , duhet te rritet rreth pervojes dhe perditesimeve te Prof. Dr. Enver Isufit dhe te tjere . Ndoshta nuk kam informacion , por nuk , kam degjuar te kete shoqatat te specialisteve ose vecmas te fermereve . Praktika e shoqatave , eshte shume e zhvilluar sot ne bote . Japin dhe marrin pervoje natyrisht , brenda lehtesive , qe krijon shtypi .
Mund te krijohen shoqata edhe me fermere te perparuar , por dhe me fermere , qe aspirojne ndryshime , ne nje dege te vecante prodhimi . Fjala vjen mund te krijohet nje shoqate , e rritesve te dhive produktive etj.
Gazetari bujqesor, shkrimtari , Fiqiri Shahinllari , ka kohe , qe ka propozuar te realizohet nje trajtese , ku te permblidhen te tera librat e mija , qe pershkruajne pervojat e zhvillimit bujqesor shqiptar .
Fiqiriu I ka vleresuar objektivisht librat bujqesore – blegtorale , qe kam shkruar une , me profesion zooteknik , por qe i i kam njohur dhe i kam praktikuar te tera deget e bujqesise dhe blegtorise te kohes .Si dhe qysh , i kam spjeguar ne librat dhe ne kete trajtese .Rendesi ka fakti , qe jane krejt origjinale .
Fiqriu shkruan , se ky specialist i ka hyre bujqesise ne indin e kockes , per gati 40 jet dhe mund te quhet specialist – fermer . Fiqiriu ka konkluduar se librat e mija , jane historia e bujqesise shqiptare , qe nga krijimi i shtetit . Ne kete histori , perfshihet bujqesia e shtetit te Kosoves dhe e gjithe trojet , qe rrethojne shtetin ame .
Fiqiru dhe shoket e vet , jo vetem si fshatare me origjine , por edhe si specialiste e ndiejen ne indin e trupit te perparuaren ne bujqesi dhe ne blegtori , aq sa i dhemb zemra , kur shofin , se cperdorohet prona , qe mba ne kembe , fermat rishtare , kudo ,ku jane , ne Atdhe .
Libri i Fiqiriut ,” Lis ne shkemb “ , eshte nje nga librat e rralle , ku fshatari sheh vetveten , ne c’do kend te Atdheut , qe te ndodhet . Ky liber eshte botuar perpara me shume se nje dekade , por kurre nuk vjeterohet . Aty gjejme shume tradita , qe i jane bashkengjitur jetes fshatare , ne dobi te zhvillimit jetesor fshatar . Do te jete aktual dhe i dobishem , derisa te kete fshat te banuar .
Ka ardhur koha , qe fermat e konsoliduara , te kene nje kend me libra , kryesisht bujqesore . Liria dhe perparimi kane ardhur nga atdhetarizmi dhe librat .
Jemi ne kohen , kur bujqesia duhet te beje hapa te shpejte dhe shume te sigurte drejt persosjes cilesore dhe shtrirjes se fermave kudo , perfshire dhe fshatrat e shpopulluara .Kete problem e rreh specifikisht ky botim .
Bujqesia fushore , duhet te ndjeki hapat e zhvillimit te bujqesise se serave . Ka shembuj sot , qe e gjejme te materjalizuar , bujqesine e fushes . Keto shembuj duhet t’i teorizojme , duke shkruar, per to .
Nuk ka liber , qofte dhe artistik , qe te mos zhvilloi gjeresisht atdhetarizmin fshatar . Pervojen tone po se po , por duhet te marrim shembullin pozitiv te trevave tona shqipfolese . Ta marrim pervojen e tyre bujqesore , qe ne shume rraste , eshte me e perparuar nga pervoja e shtetit ame .
Ne kushte te ngjashme klimatiko- bujqesore zhvillohet bujqesia edhe ne trevat arbereshe . Shkembimi i pervojes te perparuar , eshte shkence e aplikuar pa shpenzime .
Komunikimi i trevave ballkanike shqipetare , perben themelin e idealit te flamurit kuq&zi , qe e kemi enderruar historikisht . Te tera trevat shqiptare ilirike , mund te shkembejne pervoje bujqesore , veprimtari turistike , shkembime tregetare , fesrtivale dhe koncerte , por me shume se c’do gje , mund te shkembejne libra bujqesore .
Kosova eshte me e perparuar ne botimet bujqesore dhe artistike . Fermeri yne nuk eshte muzhik . Krahas libri teknik , perdor dhe librin artistik . Mjafton te kete veprimtari , sepse shkembimet vine vete . Do te ishte me shume vlere nje botim , ku te permblidheshin rendimentet e kulturave bujqesore –blegtorale , te trevave shqiptare te gadishullit Ilirik . Nje anuar i tille , do te nxiste kurreshtjen , per ta pare ne vend suksesin , qe japin shifrat .
Nuk duhet te vonohet , ky botim i domosdoshem . Amerika i boton , keto shifra , per gjithe Boten .
Libri , qe analizoj , ka per qellim , qe te nxisi bizesmenet dhe botusit , te realizojne sa me shume botime bujqesore , duke krijuar bindjen se shkencat bujqesore dhe gjithe bujqesia praktike , nuk mund te zhvillohen me empirizem , por me botime te natyres bujqesore , te te gjitha formave .
Pervojen e fermereve te perparuar , ta masivizojme ne afate sa me te shkurtera kohore . Te fitojme kohen e humbur, per ta ngritur bujqesine , ne nivelin europjan , ku aspirojme te vemi .
Kushdo , qe ka lexuar vleresimin e Fiqiri Shahinllarit , per librat e shkruara nga une , ka ndier ne vetvete deshiren , per t’i lexuar keto libra , qe paraqesin risi ne literaturen bujqesore shqiptare . Fill , pasi eshte publikuar shkrimi i Shahinllarit , autori dhe vete Shahinllari , kane marre kerkesa nga shume lexus , specialiste dhe jo specialiste , per te pasur ne dore te tera keto botime . Ribotimi i te tera kesaj kolane kerkon shume kohe dhe shpenzime , prandaj menduam , per nje rruge te shkurter njohije.
Duke rilexuar keto libra , fillimisht 21 cope , kushdo lexus krijon pershtypjen se ato jane vazhdim i njera tjetres dhe perbejne historine shekullore te bujqesise dhe blegtorise shqiptare . Autori nuk eshte nisur me objektivin e shkrimit te historise bujqesore . Kjo ndodh se librat i qendrojne ne krah njera tjetres , ne menyre krejt te natyrshme .
Njojtja e zhvillimit ose mos zhvillimit te fshatit , varet se ne c’nivel eshte propoganda e prodhimit dhe si zbatohet pervoja e perparuar . Nje fermer i mbyllur ne kullen e fildishit , kthehet ne mumje , pa diell .
Ish shteti monist , e zhvillonte kete propagande , per te konsoliduar diktaturen , ku fshatari ishte i roberuar . Sot kjo propagande do t’i shebei fshatrit- fermer , qe eshte pronar i tokes , duke synuar te pasurohet per vete dhe per shtetin .
Nder kohe percjellim nje porosi , per lexusit fermere , Librat e vertete , nuk lexohen , per te kaluar radhen dhe as me shkurtime , por me lexime te thelluara , madje me kalem ne dore . Besojme keshtu do te veprohet ,me kete kolane te librave bujqesore . Kryesia e bashkesise fermere , lipset te funksionoje edhe si organ studimor . Kush eshte i interesuar te lexoi nje ose te tere librat e plota te kesaj kolane te drejtohet te emaili : illofoto@gmail.com .
Libri bujqesor lexohet per t’u vene ne jete dhe jo vetem kaq , por per t’u analizuar dhe , per te gjykuar mbi te verteten e tij , pasi e ke praktikuar . Shembullin konkret te leximit metodik , na i ka dhene F. Shahinllari , me shkrimin kritik , qe nuk e gjejme ne ndonje rrast te dyte , ne librat bujqesore shqiptare . Eshte vleresim i pare , por s’duhet te jete i vetmi .
Sado , qe shkrimet bujqesore jane shume te rralla , perseri lexusit kurreshtare jane ne rritje dhe shpresojme , qe literatura bujqesore kombetare te mari fizionomine e plote , duke krijuar ura bashkepunimi , midis te gjitha pjeseve te Atdheut , qe e kane copetuar lakmite e fqinjeve . Te kuptohemi drejte , e kemi shume te lehte te mesojme nga bujqesia ne Plave, Hot , Grude , Bujanovsk , Arbereshet italiane , banoret e Camerise , se sa nga bujqesia e shteteve , ku na ndan gjuha dhe flamuri .
Ky bashkepunim , per mendimin tim , do te jete shume i frytshem , por eshte problem i administratave te Shqiperise , qe te mundesoi nje shkembim pervoje aktive . Kjo pervoje nuk ka thjesht ngjyra politike . Jane gjurme te nje letersie bujqesore gjithperfshirese , qe na i kane sjelle shekujt , si banore te vjeter te ketij gadishulli . Nje bashkepunim i tille , nuk eshte thjesht teorik .Shkencat bujqesore jane teorike , por maten me kandarin e prodhimit.
Duhet te mbeshtete me njerez te specializuar , qe mund te jene specialiste dhe gazetare , por te kemi parasysh , qe nuk behen me frymen e shenjte , por me financime shteterore te plota , duke realizuar programe konkrete , mbase edhe krijim shoqatash , per njohen e njeri tjetrit. Ta shofim reaalitein drejt ne sy . Pervojat t’I shkruajne specialistet dhe fermeret . Fjalet i merr era .
Nuk mund te rrime ende me shekuj te ndare . Kemi ndenjur te ndare aq sa kane dashur armiqte tone .Te zbatojme ne praktike postulatin : “Nuk ka nate , qe s’ka te gdhire , sado qofte e gjate “ . Bashkepunimi bujqesor eshte i dobishem , per te gjitha minoritet . Edhe fqinjet mund ta zhvillojne kete pervoje , me minoritet , qe kane ne Shqiperi .
Gjeja me me bollek , qe kane balknasit , jane minoritet.Ne kemi dhe minoritet bullgar , por s’kemi kufi midis shteteve . Kete mundesi le ta cfrytezojme ne dobi te njeri tjetrit . Bujqesia nuk ka pasur kurre , ngjyrime politike. Ngjyra politike bujqesise , i kane dhene tregetaret e flamujve.
Kjo eshte e spjegushme edhe me natyren paqesore te tradites , sipas te ciles , bujqit kane ndare buken qe thyej ne koken e kaut , kur fillonin punimet e pranveres . Ne kete rrast urohej : Buke , kripe dhe zemer . Fshatari eshte pragu i bollekut .
Ferma model shqiptare , qe kam mundur te pershkruaj , eshte ish ferma “29 Nendori “ Lushnje . Ne kete ferme gjgante ,tregusit tekniko –ekonomike u arriten maximalisht te mundshem ne gjysmen e dyte te viteve 90 , te hekullit te kaluar . Ne kete ish ferme u cfrytezuan te tera resurset , qe ndodheshin brenda kufijve . Nuk mbeti asnje pellembe toke , pa u cfrytezuar me kapacitet te plote . Mbilleshin , drithra, bime industriale dhe foragjere .U moren rendimente maksimale , ne te tera kulturat bujqesosore dhe blegtorale.Sektoret kishin ngarkese , simbas specializim – perqendrimit . Toka foragjere zinte 24 % te tokes are , pa token kodrinore . Cfrytezonte ne malin Lenie nje kullote me kapacitet 5 mije “Dele-bar “, me emrin “Teqeja e Dushkut “ . Ferma Lushnje ,orgazitivisht kishte ngjashmeri adekuate me ish fermen Fulltz . Ne te tera pikpamjet tekniko- organizative mbetet ekonomia model , e ngritur , ne Shqiperi , ne vitet 90 te shekullit te kaluar .
Fermat e reja , qe jane ngritur dhe do te ngrihen do te krahasohen , sa ngjashmeri kane me ish fermen “29 Nendori“ Lushnje . Te tera analizat tekniko – organizative , krahasohen me kete ish ferme model . Kur te arrihen , ne shkalle ferme keta treguse , qe jane studjuar ne ish fermen Lushnje , ju lind e drejta te gjeni nje ferme tjeter , si indikator i zhvillimit fronntal bujqesor .
Me poshte , po jap shkrimin e Fiqiriut per librat bujqesore- blegtorale , per te cilet shkruhet ky liber , qe ne brendi , permban shkurtime te 21 librave , te mi , bujqesore –blegtorale .
Duke perfituar nga rrasti , qe libri , ndodhet ende ne komjutriin tim , po shenoj disa nga mendimet , qe u cfaqen ne seancen plenare te Kuvendit , qe u mbajt , per miratimin e shifrave realizuar ne 2024 dhe plani perkates , per vitin 2025. Sezoni u mbajt ne 18 dhe 19 Nendor 2024 . Diskutuan perfaqesus te shumices dhe pakices parlamentare . U preken gjeresisht problemt e zhvillimit bujqesor . Diskutimet ishin te qeta dhe me mendime origjinale , per permiresimin e gjendjes se ekonomise , vecanerisht te bujqesise . U ekspozuan keto shifra : Ekonomija pesoi rritje 3.2 % . Te ardhurat total , u rriten ne mbi 8 miliard $ . Shumen me te ndjeshme e realizuan industria e turizmit , eksporti i perimeve dhe industria e ndertimit .
Nga diskutimet e opozites , vecova diskutimin e deputetit Endmond Spaho , qe u perqendrua krejtesisht te bujqesia . Ngriti dy ceshtje te rendesishme . Bujqesia realizoi te ardhura me te pakta se nje vit me pare , numuri i krereve te blegtorise ka shenuar renie dhe prodhimi i drithit vijon te mbete simbolik . Te tria keto vrejtie qendrojne dhe mazhoranca besohet se do t’i mbeshtesi me masa , per vitin 2025 . Keto vrejtje , jane reale dhe jane permendur edhe ne kete liber . Qeverria , miidis te tjerave , duhet te mbeshtet edhe ne rekomanimet , qe jep ky liber , per deget e prapambetura te bujqesise dhe te masave , per ndryshimin e gjendjes .
Nuk mund te diskutohet globalisht , per te ardhurat ekonomike , por vecmas , per shifrat e bujqesise, si ekonomija , ku banon mbi 40 % e popullsise dhe dega , qe mbeshtet edhe industrite , perfshire dhe turizmin . Ne kete liber jane specifikuar nyjet e prapambetura te bujqesise . Me e rendesishme mbetet detyra e punimit te tokes cep me cep dhe elementet , me prapambetje te bartur , sic eshte blegtoria ne pergjithesi dhe zhvillimi i bagetise te imte ne vecanti .
Nga libri ne dorshkrim :” Probleme te bujqesise shqiptare “
Bujqesia eshte shkence dhe shkenca mesohet nga librat dhe ne pune e siper .
Ka kaluar nje dekade e gjysem. Konsiderohet kohe e humbur , po te kemi parasysh , qe ndonje pune , mund te ishte bere ndryshe .
Pervoja e perparuar , eshte nje detyre , qe ta perdoresh token dhe blegtorine , me efektivitetin me te larte te mundshem .
Leximi i librave , qofte dhe teknike , te diktohet nga brenda vetes. Kur shkeputesh nga leximet , predispozohesh per te kryer gabime , jo vetem teknike , por dhe administrative . Nje nga keto eshte dhenia e tokes me qira , pa ndonje kusht .
Botimet bujqesore , ne shqip , jane te rralla .Shtypi ditor mbush disa boshlleqe , por vetem kaq mund te beje . Kete boshllek , do ta mbushi deri diku kjo kolane, qe nuk duhet te jete e vetmja . Ne sythat ne vijim ,do te japim permbajtjen e shkurtuar te kolanes se librave te botuara ne tirazh te kufizuar , me synim , qe lexusi dhe botusi , te krijojne idene , se kemi te bejme me nje kolane te lidhur organikisht , ne sherbim te ringritjes te bujqesise shqiptare , ne formen kapitalistave te fermave , sipas shembullit amerikan te zhvillimit bujqesor .
Kur themi se nen titullin “bujqesi” permblidhen shume shkenca , presupozohet , qe te kete botime , me te shumta se sa ka ne c’do dege te ekonomise . Mendimi bujqesor eshte dinamik , si vete bima .
Kam besim se bujqit fermere dhe specialistet , do te konsultohen me keto shkrime , per te lehtesuar punen e tyre , ne teren . Tekniket e rinj , qe do te pergatiten ne shkollat e mesme , do te gjejne materjalin e duhur , ne kuader te pergatjes se tyre profesionale . Kam mendimin se c’do Bashki , duhet te nxjerri detyrat e veta korente .
Pervoja prprofsionale , e shkruar ne libra eshte detyre e c’do specialisti dhe drejtusi bujqesor . Duke qene se shkruhet ne veten e pare , eshte me e besushme , se c’do liber didaktik. Eshte pervoje , pa fantazi dhe me nje adrese te shprehur qarte . Autori bashkebisedon me fermerin .Kur fermerit i dhemb koka , autori , pi aspirina .
Simbas te dhenave te shkences se psikollogjise jo te gjithe e kane aftesine , te kthejne ne proze , ate , qe bejne mire dhe shume mire ne jete . Kete fenomen , na i ka bere te qarte autori Nuri Dragoi , ne jetshkrimin e Mentor Permetit . Autor i ndjeri Dragoj tregon se Mentori ishte shkencetar i madh . Dy here u ul , per te shkruar pervojen e tij dhe nuk e shkroi . Ne kete rrast , behet fjale , per nje figure te madhe , per te cilet shkruajne dhe i referohen shumekush .
Ne rraste te tjera te kesaj natyre , duhet qe te bashkepunohet me te tjere , qe te mos humbin gjurmet e asnje pervoje . Une nuk jam as shkrimtar , as shkencetar. Jam specialist , qe kam vene ne prodhim shkencat bujqesore . U thellova , ne kete menyre te shkruari te Nuriut dhe me rezultoi shume e shpeshte , ne bujqesine tone . Fjala eshte , per shume mjeshtra te praktikes bujqesore –blegtorale si p.sh : Per arritjet e Selvise Hoxhes , te Dituri Bakiasit , te mjeshterve te krasitjes se hardhive , te bujqeve , qe pergatisin ugarin , mjeshtit e pergatitjes se vereave, mjeshtrit e ujitjes , barinjve qe shtegetojne , mjeshtrit e vendosjes se kavaletave te barit , mjeshtrat e konservimit te frutave mjeshtrit e krasitjeve e te tjere te ngjashem . Keta shkencen e realizojne nga fundi . Arrijne rezultatin shkencor , te tjere e tregojne horizontin e tyre , pa asnje lloj firoje . Ne te dyja rrastet nuk ndryshon thelbi shkencor , as transmetimi ne mase . Eshte nje liber i shkruar , nga shkencetari , Koco Dhima , me titull, “Ujitja e bimeve “. Ky liber permban , gati 200 faqe .
Edhe ujitesi me i mire gjen materjal , per t’u perfeksionuar .
Kaq sa jam une , eshte c’do specialist prodhimi , me kusht , qe te perdori shkencen dhe te shkruaj , ate , qe ben , ne praktike . Per ate , qe e ka mundesine dhe nuk e shkruan do ta quaja nje lloj mendjemadhesie .
Gjjykoj se kjo literature ,qe paraqes ne kete trajtese , do te jete nje keshilltare e denje , per te zgjidhur problematiken , qe hasin ne prodhimin e gjere . Mendoj se edhe studentet mund t’i perdorin keto libra , si literature e jashteme ndihmese , te leksioneve te tyre praktike .
Nuk eshte koha e empirizmit . Jemi ne pragun e zbatimit te Intigjences artificiale. Bujqesia eshte tereni shume i pershtatshem , ku mund te operojne robotet inteligjente . Jemi ne pragun e kesaj nisme , qe do te shenoje epoken digitale , kur vet njeriu do te jete shtojce e teknollogjise . Ne kete pozicion teknollogjik , a mund te ecet pa dituri te thella , ose pa libra? Nuk mund te pervetesojme( IA), pa njohur tekniken e aplikuar, qe ende nuk dihet se sa objekte dhe ne c’ mase do t’i rroki .Libri i paraprin IA-se
Vete lexusit e pakte , kane shkruar se nuk kane pasur mundesi te gjejne keto libra , qe jane botuar ne tirazh shume te kufizuar . Disa lexues , kane shkruar se i kane gjetur , ne librarite e trotuarve te Tiranes , ku shiten libra te vjeter . Keto nuk jane te vjeter , por te kohes . Te vjeter i ben tirazhi i kufizuar i botimit . Broshurat jane botuar me tirazh qe I plotesojne nevojat e librit bujqesor .Broshurat jane botuar , gati 70 vjet perpara.
Kur flasim per pervojen bujqesore kemi parasysh , si trajtohet objekti i punes , qe eshte toka ose kafsha prodhuse . Kjo pervoje eshte dinamike .
Ne c’do rrast , kapet momenti i perparuar , evidentohet dhe shkruhet , per ta pasur model bashkekohesit , por dhe brezat .
Petagoget e UB , lipset te bejne kritiken e librave te shkruar , qe te mos blejme kashten , per urov.
Kane mjaft gjera , per te shkruar , specialistet , qe punojne ne pushtetin vendor . Mund te jete pervoje pozitive , sic mund te jete dhe kritike . Pervoje pozitive , kemi punen ne serat dhe ne krejt perimikulturen .
Kjo pervoje , nuk lindi ne boshllek dhe as nga kurioriziteti . Ishte problem , qe shtroi perpara jeta . Nevoja , per te cfrytezuar racionalisht token , mbi te cilen sigurove pronesine legjitime . Me sa kam pare ne lajmet televizive , fermeret e serave , kane punuar ne perendim dhe prej atje , kane marre pervojen te shkruar . Nuk mund te ecet kuturu , ne prodhimin e gjere , sepse deshtimet jane me pasoja te renda, ne bujqesi . Shpesh here gabimi i nje dite vijon ne dekade .
Si vete kultivusit e serave , kam vrejtur edhe fermere , qe mbareshtrojne rraca te pastra , dhi dhe lope . Edhe keta fermere , nuk japin asnje indikacion , mbi cilesite rracore , rruget e sigurimit te krereve dhe cila esht e prodhimtaria faktike e fermes se tij , qe ka kushtuar mijra $ . Lidhur me kete problem , me shume do te ndalesha tek fermeret , qe mbareshtojne dhi rrace . Keta jane , jo vetem , per t’u lavderuar , sepse i kane sjelle Atdheut , nje pasuri shume te vlefeshme , por kane krijuar nje fushe te re te prodhimit blegtoral , qe me dhine e vendit , nuk arrihet kurre .
Keta fermere me keto ferma , qe krijuan ,i dhane nje mesim te vlefshem organeve drejtuse te bujqesise . I vertetuan me vepra se nuk mund te humbitet me tej kohe , me dhine lecke , por siguroni fonde , per te krijuar nje linje te re te rritjes se dhive .
Nuk kam degjuar ndonje kerkese te ketyre fermereve , por do te deshiroja , qe t’i kerkonin Ministrise dhe vete shtetit , te fuqizohet Stacioni i bagetive te imta , ne Korce . Po qe se ky stacion nuk do te jet efektiv , edhe tufat e blera , heret ose von , do te degradojne , duke ju afruar dhise lecke-stanare , qe e kemi me bollek , kudo ne Shqiperine e sotme .
Kur pranojme , qe bujqesia eshte shkence , duhet ta trajtojme shkencerisht . Nuk duhet te veprojme , sic ndodhi ne vitet e ketij tranzicioni , qe fermeri modern , u kthye ne te kaluaren empirike .
Ne kete veshtrim , merr rendesi te dores pare , shperndaria e librit , krahas shumfishimit te tij . Fjalen do ta marrin bibliotekat . Nga bujqesia lindin dege te tjera prodhuse si industrite kimike , ushqimore , tekstile .
A dini ndonje shtet te zhvilluar me bujqesi te prapambetur ?
C’do liber i botuar , i sherben kultures se gjithe popullit , por matet me perqindjen , qe ze pjesa e popullit , te cilit i dedikohet . Librat bujqesore , ne c’do rrast u dergohen , pa i kerkuar institucioneve kulturore dhe fetare . Keto institucione , kane metoden specifike , te komunikimit me popullin-lexus .
Shqiperia e dale nga nje diktature , qe e kishte izoluar teresisht me boten , kerkohet qe te botoje libra , qe sherbejne kunder mbeturinave te ideollogjive komuniste . Nje nder menyrat , per te fituar kete lufte ideollogjike , eshte ndertimi i shtetit demokratik , fuqizimi i ekonomise se vendit dhe kultura , qe merret , permes librave .
Ne kohen e diktatures ,botohej libri teknik , por libri ideollogjik kishte perparesi te dukeshme . Kur jetojme kohen e tranzicionit , qe botimet teknike , jane diku pak mbi zero , ajo quhej kohe e begate botimesh dhe prodhimesh . Librat teknike eliminojne amulline dhe prakticizmin .
A mund te gjeni nje shtet te zhvilluar , me zero botime teknike ?
Do te ndalemi pak ne kete pike , mjaft delikate . Portali prestigjioz shqiptar “ Fjala e lire “ , qe Fiqo dhe une bashkepunojme , boton rregullisht shkrime te gjinise filozofike , ku ben pjese dhe kritika letrare .
Ne monizem , kishte keshilla te posacme , per tju permbajtur frymes se Partise , ne se kjo fryme , nuk binte ne sy , nuk jepej leja , per botim . Njihen shume rraste , qe doreshkrime shume te vlefshme , jane kthyer ne karton , ose jane djegur, vetem se nuk u jane permbajtur frymes militante te Partise . Sot nuk ka gjera te tilla , por duhet treguar te vemendshem , qe botimet te jene te pjekura , te argumentuara dhe te sjellin dicka te re ne jeten e perditeshme te njerzve te punes .Te kene permbajtje shkencore . Empirizmi nuk eshte mode e ketij shekulli, qe rreket te jete shekulli i inteligjences artificiale . Empirizmin e ka tejkaluar me kohe veten .
Kur shqiptari ka qene i bindur , per nje kauze te drejte , eshte hedhur pa rezerva , per ta realizuar . Kete e vertetojne luftrat e pa nderprera te shqiptarve , qe fillojne nga luftrat e Skenderbeut , nga lufta clirimtare e Shqiperise dhe ajo e Kosoves , per pavaresi . Ne fund te fundit , vete jeta eshte lufte , me ose pa arme . Te armatosesh me dije dhe me kulture , eshte pergatitje metodike , per nje jete me te mire , per vete dhe per brezat .Quhet lufte e fituar.
Broshurat , qe kam botuar ne monizem qendrojne teknikisht , prandaj quhen libra te vertete . Per te merituar kete titull , une duhet te kisha shkruar te vertetn e kohes . Cila ishte? Blegtoria shqiptare , ne kohen e Mretesise ishte e krahasushme me shtetet ballkanike , ndersa ne regjimin monist blegtoria kooperativiste shqiptare ishte e cperfytyruar . Kushdo , qe mund te shkruante keto dy fraza te verteta , nuk dilte i gjalle nga burgu i asaj kohe te zymte .
Me gjith qe nuk e kam shkruar kete fraze te vertete , lexusi e nenkupton dhe permbajtja teknike e broshurave do te ruajne vleren , per gjithe shekullin , qe udheton .
Bujkut shqiptar te sotem i ka qelluar detyra te realizoi prodhimin modern fermer shqiptar , ne te gjitha deget e prodhimit bujqesor- blegtoral .
Keto pervoja , qe paraqet ky liber , synojne te krijohen ferma me madhesi optimale dhe me specialiste , qe ta justifikojne punen dhe rogen , qe u jep fermeri .
Pa e specifikuar dallohen detyrat e organeve shteterore , ne procesin e fermezimit modern .Cila quhet ferme moderne?
Eshte ferma , qe i ngjan fermes – sere- perimore.
Nuk mund te duroje ekonomija shqiptare e sotme nje hop cilesor te turizmit , me bujqesi te prapambetur . Pa dashur te bej Kasandren , do te grryejne njea tjetren .
Kemi vene re , ne televizor , se jane krijuar disa ferma , me dimensione te medha , por me larmi aktivitetesh , por vetem me nje pergjegjes te fermes se madhe . Ai pergjigjet , per c’do gje dhe pregatit programe zhvillimore , me firmen e tij .
Sado i pergatitur te jete nje njeri i vetem , nuk ja del , te mesoi te tera sekretet e zhvillimit jetesor , sic eshte bujqesia , qe ne vetvete perbehet nga shume shkenca . Shkence eshte petologjia , por shkence eshte dhe mekanika bujqesore , Shkence eshte frutikultura , por shumica jane edhe kerkesat e zhvillimit te llojeve te gjese se gjalle dhe kultivimi i peshkut , te nemeruara nje nga nje .
Duken si te ngjashme shpendet , por brenda lloit shpende , kemi shpende uji , gjeldeti, shpende pylli , fazanet, shpende zbukurimi , shpende ne rritje industriale. Ne keto kushte te larmise te botes , qe na rrethon , fermeri lipset te studjoi zhvillimin shkencor te botes , madje po qe e mundur edhe ne gjuhe te huaj . Ne te gjitha shtetet e botes botohen revista periodike bujqesore dhe blegtorale .Fermeri eshte bizesmen i mirfillte .
Nuk gabojme , po te themi se jane miliona kopje e ketyre botimeve . Botohet edhe per kafshe dhe shpeze , qe nuk I kemi hasur dhe ne enderr . Fjala vjen ne France botohet nje reviste , per rritjen e roses , qe njerzit mund te mjaftoheshin me revisten e shpendeve te ujit . Kjo eshte e pa mjaftushme , per rosen , qe ka vecori kulinare specifike .
Me pak fjale , fermeri duhet te jete njeri I lexuar , per te perballuar konkurencen , qe pergjon te dera , per te marre superamcine ne prodhim .
Shkenca e perimikultures u asimilua ne menyre gjithperfshirese , qe nga farnat hibride , nga ujitja me pika , nga pleherimi po me pika . U evitua pleherimi , qe rriste prodhimin , ne kuris te nje pleherimi jo shendetesor , duke i zevendesuar me plehra kimike dhe pesticide miqesore me shendetin e njerzve. Kur ne te tera deget e prodhimit bujqesor te arrihet nje sukses i ngjashem , themi se kemi krijuar bujqesine shkencore shqiptare .
Nje fushe e gjere e zbulimeve shkencore eshte silvikultura ( pylltaria) . Ne shume vende te botes , druret pyjore jane rralluar , nga cfrytezimet e pa ligjeshme , nga zjarret , permbytjet , rreshqitjet e dheut . Shkencetaret mendojn te krijojne te tille drure pyjore me rrenje te fuqishme dhe me trup te shkurter , por nuk mjaftojne vetem keto , kujdesi per pyjet dhe vullneti , per t’i shtuar dhe per t’i mbrojtur , perben detyre te popullsise , por me shume te fshataresise , qe eshte nga perdorusit me te medhej te drureve pyjore .
Ne si shtet , kemi rezerva qymyrguri , qe mund te briketohen , per t’u perdorur , per zjarr , por eshte gjetur rrugen me te lehte , me pedrdorimin e druve te pyllit . Me von , do te sqaroj se si e mbanim zjarrin ndezur permanent , ne Lushnjen moniste .
Keto probleme i ngritem , per te treguar se fjala e thjeshte , “Bujqesi “ ose “ferme “ , mbart ne vetvete jo vetem lodhje fizike dhe sakrifica , por mbart probleme te thella shkencore , qe fermeri , duhet t’i njohi , per aplikim .
Te tere bujqit nuk do do te behen shkencetare , por zbatus te shkences ne prodhim , eshte e domosdoshme te jene . Na mbetet te zgjedhim teknollogjite , qe sigurojne zhvillimin e pa nderprere , ndryshe te eliminon tregu .
Kam degjuar , qe thuhet nje shprehje standarte : “mos na kufizoni lirine . Jemi private “ . Duke prere druret e pyllit , ti privati i vogel , nuk e kufizon , por e eliminon jeten e njerzve te lire , qe i mbron pylli .
Nuk kam mundur te bej nje perllogaritje : Duke ecur me keto ritme , kur do te mbetemi pa pyje? Briketimi i qymyreve me fuqi te vogel kalorifike mbetet detyre urgjente .
Fermeri nuk eshte kusht i domosdoshem te jete specialist ,qofte dhe ne nje nga deget e bujqesise . Ai mjafton te jete nismetar i perparimit shoqeror , I ngjashem me ish drejtusit e bujqesise , ne kohen moniste. Nje njeri me inisjative dhe pergjegjegjesi , qe t’u sherbei njerezve, mund te kete guximin , per te bashkuar ekonomite bujqesore te disa fshatrave, duke ruajtur pronesite e tokave , qe do te krijojne kete bashkesi . Nevojat per krahet e punes , vjen duke u ngushtuar .
Gjat monizmit , pati drejtus te ish kooperativave , qe nuk kishin pergatitje adekuate bujqesore , por e drejtuan ekonomine me kopetencen e pervojes , duke krijuar ferma te prodhimit te gjere , qe do t’I shofim edhe ne komentet e ketyre librave , qe kam kryer , ne kete trajtese .
Eshte e domosdoshme te mbajme parasysh nje fakt , qe mund te sjelli peshtjellime ne praktiken e zbatimit .Bashkimi I tokave te jete vullnetar dhe sa here kerkon pronari , t’I jepet toka dhe te dali nga bashkesija . Natyrisht kur del , toka i jepet diku ne cep te bllokut te perbashket . Te bejme dallimin e fjaleve : “Bujk “ dhe “Fermer “ .
Fermeri nuk ka kohe te tepert , vetem per te enderruar . Pas enderrimeve , vlejne leximet dhe pastaj vijne vendimet . Vendime ne ere nuk mund te merren nga bujku-fermer . Per bujqesine e sotme , puna fizike vjen duke u reduktuar .Nayra nuk pranon boshlleqe . Pjesa qe shkurtohet duhet t’i kushtohet leximit , te pervojava me te mira te homologeve fermere dhe zbatimit te teknollogjive te kollauduara ne prodhim .
Ferma nuk eshte as kopsht botanik dhe as kopsht zoollogjik . Me sa kam pare ne Amerike , ferma me dimension te madh , ne mijra Ha. mbjell vetem miser dhe mbareshtron vetem lope . Te dyja aktivitet me permasa te medha , ferme tjeter mbjell mijra Ha. me sojeose kikirik dhe mbareshtron mijra dosa produktive . Ne kete kuptim nuk kemi kohe per te humbur . Me perpara , me thone miqte e mi , fermat amerikane mbanin dhe nje kopsht me perime , tani e kane hequr . Perimet i prodhon ferma tjeter e specializuar .Ne kohen e monizmit na kishin lodhur me studimin “Specializim – perqendrimin” , me sa duket nga amerikanet e paten mesuar , por kurre nuk pohonin monistet , se po mesonin nga imperializmi .
Sot specializim- perqendrimi i prodhimit eshte bere rutine e punes se perditeshme . Kete rutine duhet ta asilmiloi fermeri yne i ri . Fermer dhe bizesmeni jane nje kategori njerezore . I sherbejne njerzve dhe fitojne me ndershmeri , jo vetem , per vete , por dhe per bashkepunetoret .
Dy ferma , qe kam pare ne Tv.shqiptar nuk kane asgje te perbashket me perqendrimin e prodhimit. Ishin , ne kuptimin e plote te fjales edhe kopsht botanik edhe kopsht zoollogjik . Jane ferma , ne sherbim te restoranteve . Taksimi i baraspeshuar , mbi token bujqesore , do ta disiplinojne cfrytezimin pa kriter te tokes .
U kenaqa pa mase , kur u be ringritja e Bashkive , nga studimi i kryer nga nje grup , me ne krye deputetin Blendi çuçi . Ky studim e realizon edhe anen bujqesore territorale te vendit tone . Sejcila Bashki , eshte nje entitet bujqesor i plote . Kryetar i bashkise , duhet te perpiloi nje studim dhe harte te territorit , ku lexohet permbajtia petologjike e tokes , regjimi i ujrave siperfraqesore , livadhet , kullotat , pyjet . Kjo harte do te sherbei per c’do studim , ose urdher , qe jep Ministria . Vec detyres si kryetar , kryebashkiaku duhet te jete K/Agronom i Bashkise , qe qeverris . Ne te gjithe boten e qyteteruar , fermeri nderohet dhe respektohet , sepse prodhon ushqimin e perditshem , per njerzit dhe per kafshet , qe i sherbejne njeriut . Sic dihet , ne Bibel , ka nje shprehje te madhe , qe vlen , per te gjitha kohrat dhe per te gjithe njerzit : “Buken e perditeshme falna o zot! “ Vete Bibla , Kurani dhe Ungjilli , jane libra te krijuara nga pervoja e gjate e njerzve te punes .
Kjo thirrje apostolike vlen te shqyptohet nga te gjithe njerzit, por fermeret jo vetem qe e permendin kete lutje , por e vene ne jete . Ata dhe bashlkepuntoret e tyre prodhojne buken e perditeshme. Qofshin te nderuar !
Kam besim se bujqit fermere dhe specialistet , do te konsultohen me keto shkrime , per te lehtesuar punen e tyre , ne teren . Tekniket e rinj , qe do te pergatiten ne shkollat e mesme , do te gjejne materjalin e duhur , ne kuader te pergatjes se tyre profesionale . Nuk ka problematike , qe nuk e kane prekur , ne ndonje menyre , keto libtra . Faktikisht me shume ka trajtuar tematike blegtorale, por keto dege jane kaq te lidhura , sa kuptohet njera , duke folur per tjetren . Specialistet e Fakultetit duhet te diplomohen agro-zooteknik , specialitet jane te vecanta , si mbrojtja e bimeve , pershkrimi i territorit ( Peisazhit ) zootekniku industrial , zootekniku i peshkut etj . Agrozooteknikut , mund t’i shtohet nje vit fakultet . Duke i fraksionuar ne kete menyre , i hapet perspektive kualifikimit te holle , qe eshte I domosdoshem , ne epoken digitale dhe vecanerish , ne kohen e IA..
Veterinaria te shperngullet te fakulteti i mjekesise . Kete e dikton edhe praktika . C’lidhje ka rritja e dhenve me veterinarin? Probleme mjekesore fillojne nga semundjet e kafsheve. Gje qe u vertetua edhe me Covidin 19 . Ndin Jano , kishte 15mije krere dhen . Nuk kishte veterenir , por zbatonte pike per pike profilaksine veterinare te drejtuara nga tekniket e tij , qe vareshin nga sherbimi i specializuar i Bashkise se kohes . Nuk i ndodhi ndonje aksident Ndinit , ne tufat e tij . Aksident ishte vetem shtetezimi .
Moderrnia , ka nevoje te mbeshtet nga nje e kaluar shkencore . Kush mohon te kaluaren , detyrohet ta perserisi , ka shkruar filozofi . Une e prafytyroj ringritjren e bujqesise , kete dhjetvjecar , qe kemi hyre . Po nuk dha shenja ringritje vit pas viti , varferia do te jete prezent ne cdo vater , jo vem ne fshat . Zvicra , ka kohe , qe nuk e njef varferine . Kushtet klimatko-tokesore i ka me te disfavorshme se ne .
Gjjykoj se kjo literature , do te jete nje keshilltare e denje , per te zgjidhur problematiken , qe hasin ne prodhimin e gjere .
Bujqesia fermere eshte forma e shoqerizimit te prodhimit bujqesor . Bujku ishte vetem , fermeri eshte i shoqeruar nga specilaiste .
C’do liber i botuar , i sherben kultures se gjithe popullit , por matet me perqindjen , qe ze pjesa e popullit , te cilit I dedikohet . Per televizionet ka nje organ , qe mat shikushmerine .Ne rastin e librit , duhet matur lexushmeria , qe lidhet me popullsine te ciles i sherben .
Shkencetaret e bujqesise pak e kane preukupuar veten , per te shkruar libra problemore dhe te pervojes se prodhimit . Jane mjaftuar me librat -texte mesimore , sipas shkences , qe referojne ne auditore . Leksionet shkollore , pa dyshim , kane vlere te rendesishme fondamentale .
Pa formimin e shendoshe arsimor , nuk mund te kete teknike , qe transformon natyren . Nga shkolla del tekniku dhe specialisti i larte . Fermeret e perimeve shqiptare , po te ishin mjaftuar me leksionet e auditorit , do te kishim sot , disa sera perimesh , qe do t’u kish kaluar koha . Vecanerisht shkencat bujqesore krijojne terene te tjera , ne kushtet e reja te mjedisit dhe te kerkesave te tregut .
Shkencetaret, petagoget e kane quajtur te mbyllur detyren e tyre si shkencetare bujqesore , kur kane realizuar leksionet e programit . E quajne pune te rendomte , te shkruajne , per nivelin e fermereve , ose thjesht te punonjesve dhe teknikeve te bujqesise . Nuk eshte i drejte , ky qendrim.Duhet te ecin me kohen . Koha ecen gjithnje shpejt dhe te le pas .
Ti , si shkencetar rrenjet i ke ne popull . Ky popull, qe te mesoi dhe te edukoi , do te ushtroi gjithe jeten bujqesine , qe nuk eshte e thjeshte dhe as statike . Dekadat e fundit , ka evoluar ne ritme te pa para . Populli dhe fermeret nuk do vine ne auditoret e tu , te mesojne te rejat bashkohore . Shkrimet duhet tja pershtatesh nivelit dhe kerkesave te atyre qe zbatojne shkencen ne praktike .
Duke pare , kete situate te botimeve kohore dhe te nivelit te lexusve . Fiqriu , Vasili dhe te tjere lexus , menduan , me te drejte te ribotohen librat e Illo Fotos , ne tisazh te mjaftushem , per lexusit fermere dhe teknik te diteve te sotme dhe te arthem .
Kjo permbledhje do t’i vleje lexusve dhe botusve , ta shofin konkretisht , kete krijimtari te gjere bujqesore dhe ta vene ne jete , simbas specifikave te pozicionit te tyre , ne arsim ose ne prodhim.Ky liber , qe po analizojme e stimulon botimin e librit teknik , ne nivel te fermerit .
Gjat monizmit u aktivizuan shume shkencetare dhe specialiste , si rrasti im . U shkruan shume broshura , madje dhe libra shkencore , sic ishte “Gjenetika “, madje u shkrua ne dy- tre versione . Shkencetaret e Instituteve kerkimore , shkruan mjaft broshura , qe mund te ribotohen , per te mbyllur ndonje dificit te theksuar , qe vrehet , per librin bujqesor aktual .
Pervojat as kane qene nje dhe as jane te shkeputura . Duket te jemi sycele , qe ta evidentojme c’do pervoje te argumentuar shkencerisht dhe te mbeshtetur me shifra . Pervojat nuk aplikohen me llafollogji , por me argumentim shkencor . Nuk ka nevoje te jeshe shkencetar , veprimtaria te jete shkencore . Kjo mjafton . Anen praktike te venies ne jete , fermeri e gjen vete , madje ai mbetet bango -prova qe kollaudon vertesine e teorive , ose praktikave te rekomanduara , per zbatim .
Kemi pare ne emisionet televizive pyje , qe i ka eliminuar spata , por nuk kemi pare pyje te rigjeneruar , nga cungimet dhe rrafshimet . Fshati im Terbuq , ne Lunxheri , ka pas qene fshat , qe nuk dukej nga pyjet . Pyjet kishin emra te frikshem , sic jane ata vete. Ka nja 40 vjet , qe keta pyje jane prere , per nevoja komunale , por nuk kemi pare, qe te zevendesohen , qofte dhe pjeserisht.
Kur jep televizori Luren dhe trupat e prere , prej kohesh te vjen te qash me 40 pale lot . Nuk jemi ne Brazil . Pyjet i kemi me kursim .
Rrugen qe ndoqi fermeri i serave duhet ta ndjekin fermeret e degeve te tjera te bujqesise dhe blegtorise . Fermeret e serave investuan kapitale , por me shume u investuan vete. Shkenca , nuk eshte apstrakte , ne kuptimin e pa zbatushme .
Na mbetet te zgjedhim teknollogjite , qe sigurojne zhvillimin e pa nderprere .
Bujqesia eshte zanat I bollekut , qe buron nga biollogjia e zbatuar ne praktike . Nuk mund te presupozohet prodhimi fermer i realizuar ne vazo . Kudo qe te jesh , kontribo , ne zmadhime te fermave. Kurre mos mendni se do te ngrini ferma rentabile, pa nje studim te hollesishem te zhvillimit te ekonomise , ky studim , mbahet ne arshiven dhe pasurohet vit pas viti . Gjithcka shkruhet ne leter , perpara se te zbatohet ne praktiken e gjere .
Nje ferme e ngritur mbi studimin e perqendrim specializimit , del ne treg , brenda parametrave te studimit, duke parapare dhe subvercionet , qe i interesojne shtetit . Fermari , lipset te respektoje njerzit , qe e rrethojne dhe prej te cileve meson , per stade te tjera zhvillimi . Nuk ka njeri me dije universale. Njeriu plaket duke mesuar .
Ritmi i sotem i zhvillimit bujqesor eshte I ndryshem nga ai I dekades se kaluar . Ajo , qe mbyllej me dekada , tani vjeterohet brenda vitit . Jemi me fat , qe eshte zhvilluar e para shkenca e komunikimit . Nuk mbetet as nje monopol ne shkence , po qe se nuk te mungon pasioni , per te mohuar realitetin , qe vjetreohet marramendshem .
Fermeri meson , prej homologeve , prej pervojes dhe prej librave. Fiqiriu dhe une do te interesoheshim te publikojme c’do materjal bujqesor , qe do na bjeri ne dore dhe te kete vlere bujqesore . Do te vepronim , ne te njejten menyre , sic po veprojme me kete produksion bujqesor , qe pervec vlerave teknike , permban dhe vlera historike , per bujqesine e vendit tone , qe ka qene dhe do te mbetet vend me bujqesi prioritare .
Eshte i deshtuar fermeri , qe ka tendence te mesoi nga gabimet e punes se vet nje lloj , sikur te pervetesoi praktika te pa provuara nga prodhimi i gjere . Midis te tjerave bujqesia eshte leter e bardhe , mbi te cilen eshte krim te shkaravitesh .
Njerzit nuk mund ta dine c’ka ne koke fermeri , prandaj ai duhet t’i shkruaj pervojat e veta , qe kane rezultuar produktive . Keto pervoja , duhet t’u neneshtrohen gjykimit te njerezve me pervoje , perpara se te pergatitemi , t’i zbatojme ne jete .
Ne fermen e tij , lipset te kete parcelle eksperimentale dhe shenime gjenollogjike , per kafshet produktive . Te dyja keto shenime jane te ngjashme me analizat e gjakut , qe studjon mjeku per pacientin .
Kete metode pune studimore- shkencore , ne fermat shqiptare e ka sjelle , Mentor Permeti . Ne pozicionin e K/agronomit te fermes Lushnje , Mentori nuk shpenzonte kohe te shkonte ne zyrat e sektorit dhe te zhvillonte biseda pa fund . Ai shkonte ne parcellen eksperimentale , qe kishte ngritur ne c’do sektor . Aty lexonte zhvillimin bimor dhe percaketonte te arthmen e bimeve . Kritikat per Mentorin , nuk rreshten , por ai nuk e lodhte veten te degjonte , ato qe populli i quan , muhabet pa bereqet . Shkencetar Permeti bisedonte shtruar , me bimet e parcelles te tij eksperimentale . Nuk gabonin as bimet , as Mentori .
Mediokriteti e lodh prodhimin fermer dhe vete fermerin . Ne keto rraste , kur i servirin fermerit, materjale te pa maturuara ose te pa provuara nga praktika e gjere prodhuse , gabimi shumfishohet , ne rrugen e gjate te zbatimit .
Zootekniku ka te dhena te sakta te c’do kafshe prodhuse , mi bazen e te cilave , nxjerr kafshet , per remont , per shitje , me vlera te diferencuar dhe ato , per skartim . Nuk mund te seleksionosh , pa njohur bazat e seleksionimit dhe aq me pak pa shenime periodike , per zhvillimin e bimeve( Foragjeret e fushes ) dhe te kafsheve .
Nje specialist , qe nuk ka ne dore fiziollogjine e bimeve dhe te kafsheve , me te cilat punon , e mbyt empirizmi dhe prakticizmi shterp . Rruga biollogjike e formimit te bimeve dhe te kafsheve , eshte laborator i komplikuar . Jane te rralle fermeret , qe keto rritje i lexojne ne natyre . Eshte domosdoshmeri , qe te njihen , perpara se te ndryshohen , ose te mbareshtohen .
Prodhimi bujqesor dhe blegtoral , jane shume te ndjeshem ndaj shkeljeve sado te vogla te fiziollogjive bimore dhe shtazore . Ne shume rraste jane me te ndjeshme dhe vuajne me shume se nga kushtet mjedisore te natyres .
Fermat kontrollohen periodikisht , per veprimtarine financiare dhe taxat . Krahas ketij kontrolli , lipset te kete kontroll , per te verifikuaar metoden e punes drejtuse . Me keto lloj kontrolle konkludohet , ne se jane cfrytezuar me efektivitet resurset natyrore dhe a jane realizuar objektivat , qe I ka vene vetes ekonomija . Bashkija te vleresohet edhe nga perparimi bujqesor-blegtoral .
Kur ti , shtetari shkon ne ekonomi , pyet cili eshte studimi i ekonomise , ne persektiven e afert dhe te larget . Vete Bashkia eshte nje ferme e madhe . Kur bashkia trajtoht si ferme , e ka vertetuar Dhimo Koti , cili ishte rezultati .
Fermat jane aktivitet I plote privat , por mjedisi eshte I perbashket . Sa e ke zhvilluar kete mjedis , ku operon , ky eshte interesi i shoqerise , qe zhvillohet ne menyre private , por edhe me interesa globale . Kjo konkretizohet , ne ruajtjen e mjedist , ne ruget , urat , pyjet , shkollat , ujrat , monumentet e kultures , mademet . Te tera aktivitetet e ekonomise varen nga zhvillimi bimor . Si eshte ky zhvillim?
Nuk kam degjuar te hapen dhe te funksionojne teknikume bujqesore , qe do te pergatin teknike te specializuar ne nje nga deget e shumta te bujqesise . As nuk kemi degjuar se ka shoqata fermere , qe shkembejne pervoje , jasht politkes .
Une gjykoj se kjo literature , do te jete nje keshilltare e denje , per te zgjidhur problematiken , qe hasin ne prodhimin e gjere .Nje fenomen , per para se t’u ndodhi ju , i ka ndodhur ketij autori , ne rrugen e gjate 40 vjecare . Nuk ka ngjarje te pa njohur ne 40 vjet .
Specialiste te ndryshem dhe me pervoje te gjate kane shkruar libra te vlefshem , per bujqesine , blegtorine , pyjet , por nuk kane shkruar historine e bujqesise shqiptare .
Librin e vertete , bota e cmon si thesar . Ju rikujtoj , se se ky eshte jo vetem i vertet , por dhe instruktiv .
Mendoj se Ministria duhet te kete nje shtepi botuse te specializuar , duke imituar Shtepine e propagandes se Faikut , por pa fjalen propagande .Faiku e urrente ne heshtje ate regjim, por bujkun e donte te ditur .
Si autor bujqesor , me ka bere shume pershtypje , qe ne Kamez , ka nje ferme frutikulture , ne pronesi dhe me emer te ish Ministrit , Rexhep Uka . Nuk eshte nje ferme , qe do ta nxjerri Shqiperine nga fukaralleku , por eshte nje nisme qytetare , ne pronesi , te nje specialisti te shquar . Me modestine e tij , i sherben bujqesise te sotme dhe te arthme , me shume se nje akademik , pa vepra shkencore . Eshte fermeri ish minister , qe u flet shqiptarve nga zhvillimi bimor i fermes se tij , ndoshta modeste .
Nuk kam pasur rrast ta vizitoj fermen e Z. Uka dhe vete pronarin nuk e njof fizikisht . E njef Fiqriu . Mjafton fakti , qe ka qene Minister dhe ju kthye zanatit te fermerit.Perpara autoritetit te librave , jane perkulur dhe apostujt .
Pronari I kesaj ferme simbol , me ve ne mendime . Se pari gjykoj se fermen , ky ish minister , e ka mjet jetese . Te me falin ish ministrat e shumte , qe jane pushuar , jane larguar , jane tjetersuar , ne c’menyre e kane gjetur menyren e jeteses? Nuk e kam fjalen , per korrupsion , se me ate ka kush merret , por me punen intelektuale te nderprere .
Te ka rritur shteti dhe poulli , me sakrifica . Nuk ke lindur minister . Lidhu me nje fermer, shkruaj pervojen tende , ben maksimalen : Krijo nje ferme , me pamje didaktike si e z. Uka. Po te vepronte keshtu c’do minister i sakatosur , do te na ngrohte shembulli i tyre , prej intelektuali . Te mos gjesh pervojen e nje Ministri te vetem , nuk e quaj normale .
Ne monizem kishte nje kriter te drejte , per vleresimin e drejtusve dhe te specialisteve . Te vleresonin , me shifrat e realizimit te planit . Ne librat e analizuar , eshte percjelle , kjo menyre vleresimi . Per anallogji , dikush , si une , mund t’i pyesi mimnistrat , qe aktualisht ngrohin kariket e klubeve : Sa e realizove detyren , kur ishe minister ?
Shifrat e pergjigjes jane negative . Me vjen turp edhe mua , qe jam shqiptar dhe i merguar per dinastite ministrore te bujqesise , qe kane ministruar , pas Pirro Dodbibes dhe Themie Thomait .
Nga e tere kjo shpurre ministrore , vecoj Ministrin Uka dhe fermen e tij me vlera historike . Te tjeret , i ushqen populli me garuzgden e ushtarit te carmatosur .
Me sa me kane thene , shumica dermusve e fermereve , jane individuale , pa krahe zhvillimore , qe ndihmojne njeri tjetrin . Punohet ose nuk punohet toka , marrin subvencione dhe dergojne emigrantet , ndonje sent nga rogat e tyre te mundimshme .
Fshati shqiptar ka ndryshuar , me thone .Ka shume shtepi me tjegulla te kuqe , vila . Kete trumbeton dhe c’do lloj televizioni .
Ky liber dhe ndonje tjeter , qe mund te shkruhet , bazohet ne nje shifer , qe ka dhene INSTANT . Kjo shifer thote se Shqiperia importon 9 dhe exporton 1. Kete te fundit le ta quajme 3ose 4 , por exporti eshte vetem perime serash . Vetem me kete export do mbahet fshati? Se cili eshte aktualisht fshati shqiptar i tranzicionit e kam shkruar ne librat , qe lexohen ne kete materjal .
Ne keto kushte te larmise te botes , qe na rrethon , fermeri lipset te studjoi zhvillimin shkencor te botes , madje po qe e mundur edhe ne gjuhe te huaj .Pershendes ringritjen e bujqesise shkencore , qe fillon nga mbjellja e tokes cep me cep .
Ne territorin e fermes ose bashkise shtrihet pylli , te cilin nuk e ruan vetem pylltari , por fshataresia .
Deshtimet bujqesore jane te shpeshta ose ta themi me shqip , ne bujqesi ndodhin furtuna , kur diktohen dhe gabime shume te vogla . Kur gabimet jane te medha , nuk presim deshtime , por katastrofa .
Fermeri duhet tja njohi vetes meritat , pa kaluar ne eufori dhe vetkenaqesi .
Kemi respekt , per te gjithe personalitet fetare , por me lutjet e tyre , nuk prodhohet buke . Ti respektojme dhe t’I duam kleriket , por te mos i zevendesojme , me mendime dhe me fjale . Nuk pretendohet te punohet me planifikim , ne fermat tona , por te prodhosh misrin e komplekseve tona blegtorale , nuk eshte as plan as kthim prapa .
Cmimet e produkteve blegtorale , jane te larta dhe ne shtetet , qe e prodhojne vete drithin , per blegtorine . Shteti yne ka pasur pervoje , qe merrte 100 Kv/ ha miser . Kete pervoje na I ka lene amanet , shkencetari Ahmet Osja .
Amanetin nuk e tret dheu . Kurre nuk do te kthehet planifikimi katastrofik , por te veshe detyre , te prodhosh miser si ne kohen e Osjes , nuk eshte as planifikim , as detyrim . Eshte detyre , per te bere fermat renabile me bazen tone materjale, ku punesohen bashkekombesit tone. Ky prodhim , kerkon , qe fermeret e prodhimit te misrit te kontratojne , me fermeret e mbareshtimit industrial te shpendeve dhe derrave .
Nje gje dihet me siguri : Misri i prodhuar ne Shqiperi eshte me i ushqyshem se misri rus , sepse koncentron me shume dite me diell .
Dua ta sqaroj edhe me gjere kete ide . Drithi eshte indikatori i bujqesise . Sejcili shtet , qe ka fusha , nuk mund te kuptohet te mos prodhoi drithe . Keshtu ndodh dhe me ne . Kemi fushe , pavaresisht se eshte e semure , por ka aftesi te prodhoi 100 kv/ Ha/miser, 50 kv Ha/grur dhe po kaq soje . Keto rendimente i kami trajtuar ne kete liber , nepermjet Ahmet Oses dhe Mentor Permetit .
Kjo cilesi produktive , nuk mund te anashkalohet . Keto lloj tokash nuk mund te mbillen me bime medicinale . Medicinalet e kane vendin ne koder dhe ne mal . Ne se pronari e ka te domosdoshme kete variant prodhimi , nderhyn subvercioni dhe vijohet me prodhim drithrash . Drithi i jep kuptim bujqesise , vecanerisht , per ne , qe e kemi tradite kombetare . Pa drithra , nuk realizohet qarkullimi bujqesor . Pronari industrial I shpende-derrave , do te jete I fituar me misrin dhe sojen e prodhuar ne fushat tona te begata .
Kam bindje te thelle se drithi I ketyre niveleve , ja vlen edhe per buken e popullit . Nuk mund te kemi garanci ushqimore , nga drithi I importuar , sa siguria e drithit , qe prodhojme vete . Organet shkencore dhe ato vendim marrese ta shofin kete problem , qe nuk eshte i ri , per traditen tone . Ja vlen apo jo subvecioni ? Eshte problem , qe kerkon studim shkencor . Nuk jam une , qe mund te jap mendim , qofte dhe infatil.
Edhe ne rrast se konjukturat e tregut , favorizone importin , duhet te studjohet , sa perfitojme nga efekti I ushqyshmerise. Brenda ketij studimi , te vleresojme dhe kashten , qe mbetet dhe gjithsesi ka nje vlere . Apriori mendoj se drithi I ketyre niveleve te rendimentit ja vlen te prodhohet , natyrisht me mjete te mekaniizuara . Nuk po hyj ne analizat e nevojave , ne rraste lufte dhe saksione te tjera . Ne vetem kujtojme , kopetenca eshte e organeve te specializuara madje e vete shkencetareve .
Comentários