Per shkak te natyres profesionale , kam punuar ne shtate kampe te punes se detyruar , ne ish fermat dhe ish kooperativat bujqesore . Kam banuar familjarisht ne keto kampe . Kam bere fqinjesi me te interrnuarit . Ne shume rraste kemi qare hallet e njeri tjetrit , per ekonomine familjare , per femijte , per ujin e pijshem , qe ne disa rraste nuk ishte i rrjedhshem . Per pershtypjet e mija , ne keto kampe , kam shkruar ne librat e mi memomoriale . Posacerisht u kam kushtuar nje liber te tere , me titull , ”Miqte e mi te deklasuar “ .
Ne kete ese , nuk do te bie ne perseritje , por do te ndalem ne disa familje te internuarish , qe nuk kam pasur lidhjr direkte , ose fqinjesi . Me ligjin e kohes , banorit te lire te kampit te bisedonte me te interrnuarit nuk kishte e ndaluar , por as e keshilluar .
Mua me lejohej , komunikimi , sepse bisedoja , per ceshtje pune. Ishte e ndaluar t’u beje favore pune te interrnuarve , duke i caketuar ne punra kryesisht te lehta , ose me page te larte , krahasuar me shumicen e puntorve te sektoreve te punes . Duke qene se me lejohej te bisedoja , me ta , qysh ne fillim jap kete prshtypje : Pjesa e popullsise te interrnuar , ne krahasim , me popullsine banuse , ishte pjesa me e civilizuar , me e arsimuar , me qytetare , ne drejtim te pastertise mjedisore , te rritjes se femijve dhe te bashkejeteses. Kjo diference dallohej jo vetem nga banoret qytetare , por krahasuar edhe fshatare me fshataret .
Disa familje te interrnuara ishin te mangeta , sepse kishin familjar ne burgje ose te pushkatuar . Kam dashur te bisedoja me bashkefshatarin tim , Avokat Pilo Disho , I interrnuar ne vendlindje , por me thane se ai eshte disident I shpallur dhe nuk lejohej te bisedoje me te . Tregojne se dhe ne gjyq, ne Tirane , kishte folur hapur kunder regjimit . Ishte disident i mirfillte .
Ne menyre te drejtperdrejte , kam biseduar me Pandi Kriston , shokun e Koci Xoxes . Punonte kepucar , ne Cerme . Ishte i moshuar . Tregonin se jetonte vetem me vajzen , Asamblene . Vinte ora 4 , e linte punen dhe gjente ndonje makine , per ne Lushnje . Nuk kiishte rrast , qe nuk gjente makine . Kisha vajtur disa here ne dyqanin e tij . Bisedonte vetem , per kepucet. Perloc Margilaj dhe bashkeshorten e tij Angjelinen I kam pasur fqinj dere me dere . Ishin profesore , me profesion . Per ta kam folur ne librin , qe citova me siper.
Ne sektorin Plug te ish fermes Lushnje , mirresha drejt perdrejt me punesimin e te interrnuarit , sepse isha pergjegjes sektori . Edhe per kete sektor kam folur , por per familjen Merlika , kam ditur pak hollesi . Sot do te shkruaj me gjere , per kete familje dhe per klasen e te perndjekurve politike . Do te shpreh mendimet e mija , per vete fenomenin dhe si po trajtohet nga historianet e sotem . E para gje , qe do me bejne vrejtje , eshte fakti qe nuk jam historian . Ky status nuk me pengon aspak , sepse flas direkt nga burimi i ngjarjeve dhe ata , qe benin interrnimet dhe debimet , ishin me pak historiane se une .
Drejt perdrejt kam njohur djalin e Mustafait , Petritin dhe nipin e Mustafait , Eugjenin . Petriti dhe Eugjeni ishin ne interrnim me familjt e tyre. Ishin interrnuar veten se ishin pjesetare te familjes se Mustafa Merlikes , ish Kryeministri I pare i qeverrise se pushtimit .Regjimi enverist , Mustafain e pat shpallur armik te popullit.
C’mendje djallezore ka ishte ai ose ata , qe kane firmosur nje mase te tille , per te ashtuquajtur faje te gjyshit . Kjo nuk ndodhte as ne sistemin skllavopronor . Kur shofim jetshkrimin e gjyshit , krijojme bindjen e absurditetit te debim interrnimeve . Internimi , per Gjyshin , eshte me epakta , kur njifet madheshtia e gjyshit .
Cili ishte Ish Kryeministri Merlika ( Kruja ) ?
Po permend , disa karakteristika te ketij shqiptari te ditur . Kishte mbaruar arsimin universitar ne Itali . U kthye ne Shqiperi , ne pragun e levizjeve shqiptare , per pavaresi .Mori pjese ne keto levizje dhe u be firmetari me i ri i Pavaresise . Punoi sekretari Miinistrave dhe minister , ne Qeverrine e Ismail Qemalit . Mori pjese ne forcat qeverrisse , per shtypjen e levizjes turkoshake te Haxhi Qamilit . Shkroi panflete ne shtypin e kohes . U be levrus aktiv I gjuhes shqipe . Shkroi gramatiken , pas asaj te Kristoforidhit dhe perpiloi nje fjalor te shqipes , me te madh , per kohen . E priti me urrejtje pushtimin italian dhe nuk u be kurre , antar i Partise fashiste , qe ne ate kohe ishte norme per nepunesit, kishin dhe favore materjale .
Ky shqiptar patriot dhe i ditur , u shpall kolabaraxionist nga Enver Hoxha. Historianet e asaj kohe thoshin ate , qe thoshte Enveri . Arsyen e gjeten se intelektuali Merlika u be Kryeminister i Qeverrise se pushyimit . Me kete damke , u denua djali i tij , Petriti , inzhinjer mekanik i klasit te larte dhe u interrnua familja , ne kampet e punes te fermes se Lushnjes . Historianet e tranzicionit shkruajne se lufta clirimtare , nuk kishte karakter te luftes civile . Une jam me vleresimet e historianit Uran Butka Lufta civile ka vazhduar pas konferences se Mukjes dhe vijoj Partia , qe mori pushtetin , vijoi luften ne forme te luftes klasore dhe te perberies te keqe politike dhe te shpalljes kulak .
Te sqaroj natyren e qeverrive te pushtimit . Lufta vijoi afersisht 6 vjet . Ky vend do te rrinte pa qeverri? Si e kane parafytyruar historianet enveriste ? Gjat pushtimit jeta vijonte dhe administrata shteterore duhej te drejtonte zhvillimet prodhuse dhe ato te sigurise spontane . Ne se nuk do te kishte nje qeverri shqiptare , vendi do te qeverrisej nga junta ushtarake. Qeverrite e pushtimit ruajten rregullin , duke perkrahur dhe ebrejte , qe i ndiqte kemba kembes , Gestapua , per te mbushur Holokausin . Ainshtaini , udhetoi drejt Amerikes , me pasapoorte te leshuar nga Qeverria shqiptare . Kete organ shteteror drejtoi Mustafa Merlika , firmetari I dokumentit Pavaresise . Ku I gjeten argumerntet , per ta shpalluur armik , Mustafane dhe t’I interrnonin familjen ?
Edhe ne interrnim , familja e Mustafait u soll me dinjitet dhe perkushtim , jo per Diktaturen mizore , por per popullin shqiptar , per te cilin kishte sakrifikuar Mustafa Merlika -Krujua . Nipi , Eugjen , qysh ne moshe te re I dhane kazmen e te interrnuarit . Puna me kazem , nuk eshte turp , por turp e quajti Diktatura , qe e vleresonte denimin me te rende . Eugjeni , pa ju shmangur denimit te pa drejte , vijoi te mesoi dhe te japi provimet e arsimit te pergjithsnem . Dore , pas dore u plotesua si publicist i sukseshem , qe vijon te rrahi tema te rendesishme te tranzicionit demokratik shqipotar . Kryen dhe detyren e veshtire te perkthysit .
Inxninjer Petritin , e punesoi , per nevoje te nguteshme Oficina e ish fermes Lushnje , qe nga madhesia dhe volumi i puneve krahasohej me nje uzine , sepse ish ferma dispononte 400 mjete ne levizje , traktore dhe kamjone . Te tera riparimet i kryente oficina e ndermarrjes . Puna me delikate dhe me pergjegjesi , ishte ratifimkimi i cilindarave , qe kerkon njohuri profesionale dhe precizin te larte . Kjo pune i ishte besuar Petritit , jo per priveligj , por nuk gjendej njeri ta ushtronte kete mjeshteri te nivelit te larte . Pa bere fjale , qe ishte pune , qe realizohej me page minimale . Petriti , ky talent i inxhinjerise mekanike , kishte bere burgun pa prove fajesie . Mbas burgut , bente burgun e heshtur te rafifikes .
Familja Merlika – Kruja , ka qene dhe eshte nje nga familjet me engjellore te Shqiperise . Nuk ka qene famile e madhe , ne kuptimin historik , por I ka sherbyer Atdheut , me te gjitha forcat dhe itelektin , qe zoterojne ne traditen familjare . Kete mund te themi dhe per familjen Ndreu , qe ishte e interrnuar ne Shtyllas te ish fermes Levan . Pjestaret e kesaj familje jane pasardhes te Dali Ndreut dhe Liri Geges , qe ishin luftetare te shquar te rreshtave parizane . Ishin po kaq te shquar dhe fisnike , si shembell te udheheqesve popullore , ne emancipimin shoqeror . Kete cift shqiptar shembellor ne jete dhe ne lufte , diktatura e Enverit i pushkatoi . Te afermit e familjve te tyre i syrgjynosi ne Shtyllas . Edhe te afertit e perballuan interrnimin me devotshmeri te larte dhe pune sikurse shembulli i Petrit Merlikeve , qe siperpermendem . Ndrehet e Shtyllasit shquheshin si profesioniste te puneve bujqesore dhe atyre mekanike . Drejtori i fermes , Beshir Nikolla , sado qe flitej si dejtor eksteremist , Ndreajt benin punet me te holla te punimeve te bujqesise dhe te mekanikes .
Avokat Pilo Disho , nuk punonte ne bujqesi , as motra e tij Misija , sepse ishin me raporte mjekesore , Por nuk u flisnin njerzit e afert dhe ish shoket e feminise . Ishte porosia e prere , te mos i flisnin me goje , per ndryshe do te coheshin ne vend te tyre . Te mos i flsasesh me goje bashkeshokut te feminise , njeriut te afert te familjes , pa asnje lloj arsye , ishte dhe mbeti mase mesjetare e denimeve fizike dhe shpirterore .
I tille ishte dhe denimi i Astrit Delvines , qe punonte ndihmes mjek ne ish fermen Levan . Ishte ne pozicionin e ndihmes mjekut , sepse s’kishte tjeter , por porosia ishte e prere , te mos I behej shoqeri , vec nevojes se sherbimit mjekssor .
Te tilla ishin qendrimet e keshilluara nga regjimi enverist , per te interrnuarit , me pune te detyruar , ne ish fermat bujqesore. Ata me tipiket I pershkrova ne kete ese .
Une I kam njohur nga afer te interrnuarit . Perbenin pjesen me fisnike dhe me te devotshme , te popullsise banuse , jo vetem ne ferme , por dhe ne banimet e perhereshme , sic eshte rrasti i Av. Pilo Dishos . Trajtimi I te interrnuarve shqiptare nga sundusi Enver Hoxha , ka qene i pa shembellt , si nga perberia shoqerore e te interrnuarve dhe nga metodat lanciste te trajtimit dhe nga sasia e te interrnuarve , ne raport me popullsine banuse . Per gjykimin tim , si njeri , qe i kam njohur , ne mardhenie pune dhe ne fqinjesi te interrnuarit , popullsia e interrnuar ishte ne nivel arsimor dhe moral , me te larte se masivi i popullsise . I tille ka qene dhe niveli i intelektualve , qe u detyruan te lene Atdheun , me vendosjen e regjimit komunist .
Sic ka theksuar shtypi pluralist , numuri i te interrnuarve shqiptare ishte diku te shifra 100 mije persona . Ta zeme se kane qene me pak . Ne interrnim kane lindur foshnja , qe u plaken ne interrnim . Ky numur u pakesua nga pushkatimet , qe kreu diktatura , nga radhet e te interrnuarve .
Popullsia , qe nuk u interrnua , u diferencua ne popullsi me perberje te mire dhe te keqe politike . Keta nuk ishin te interrnuar , por trajtoheshin edhe me keq . Ne kete kategori perfshiheshin edhe kulaket , emertim rus , per fshataret punetore dhe te kamur me punen e tyre . Nuk besohet se ka ndonje vend tjeter ne glob , qe e ka diferencuar popullsine , ne menyren me kriminale se sa Shqiperia , nen sundimin e Enver Hoxhes . Sundoi tendenca e percaries me qellim e popullit .
Jemi ne periudhen , kur po rishikohet historia shqiptare . Bazuar ne fraksionimin e popullsise , Enver Hoxha , nuk duhet te konsiderohet politikan , por diktator extremist . Nuk Mund te studjohet , duke perdorur formulen bajate : “Ka te keqiat dhe te mirat e sistemit “ . Sistemi Enverit , ka vetem te keqia . Ato arritje , qe u shenuan , jan eatribut i klases intelektuale , qe u rrrit brenda sistemit, me sakrifica te pa shembellta . Po te mos ishte sistemi enverist , do te ishim ne nivelin e Greqise , sepse ne pragun e luftes se dyte boterore , ekonomikisht ishim me lart se Greqia . Ne vitin 1990 , Greqia dhe Italia strehuan bujarisht shqiptaret e uritur
Koha kerkon , qe sistemi enverist te vleresohet realisht , si diktature e pa shembellt ne Europen e shekullit 20 . Krahas ketij vleresimi , Enver Hoxha , te cvishet nga te tera vleresimet dhe gradimet . Te mbetet , ashtu sic ka qene ne realitet , nje renegat i etur per pushtet , qe martirizoi pjesen me te shendoshe te shoqerise , dhe sundoi , per 50 vjet . Te tille kane qene te terae antaret e Byrose politike , me perjashtime te nje pakice te pa perfillshme .
Ju si historiane dhe shkencetare , lipset ta gjykoni historine nga reprezaliet , qe i renduan pjesese me te shendoshe te popullsise dhe percaries , qe realizoi sundimtari , qe shkaketoi viktima dhe deme materjale , me shume se sa pushtusit . Zhgarravinat e tij , qe jane quajtur “Vepra “ le te bejne hije , se askush nuk ka nevoje per to . Pasardhesit e kombit , do ta gjykojne me ashper se kushdo tjeter , sepse nuk kane perballe historianet enveriste .
Te ashtuquajturat “Vepra “, sado qe jane pa asnje vlere, do t’i lexojne pasardhesit dhe do te gjykojne mbi nje diktator , qe perdori pushtetin ne menyren me abuzive ndaj popullit te tij .
Illo Foto – NY. Shkeputur nga libri ne dorshkrim “Probleme shqiptare… “
Comments