Shumica prej nesh ka fjalë shumë të veçanta në përdorimin e vet të trashëguar nga familja, rrethi fisnor, zona ku ka lindur, jetuar dhe mënyra se si ato më pas janë trashëguar. Ato shpesh zbulojnë vendet në të cilat jetojmë, mënyrat se si ne i vëmë në jetë dhe i bëjmë pronë një ditë. Kështu është me gurët, që pasi i marrim dhe u bëjmë në formën e duhur ne i quajmë gurë specialë, ose i gurë që quhen „qoshe“, pasi ato vendosen në një pikë delikate ku nis dhe kryhet ajo që mjeshtrat e ndërtimit e quajnë rrëndësia kryesore e një muri për një godinë.
Kur po shkruaja romanin „Bunari“ dhe më vonë librin studimor për zonën e Gollobordës, natyrisht guri qoshe në shumë raste më ngatërronte me gurin e themelit. Në lidhje me arkitekturën, një gur themeli është tradicionalisht guri i parë i hedhur për një strukturë, me të gjithë gurët e tjerë të hedhur në referencë. Një gur themeli shënon vendndodhjen gjeografike duke orientuar një ndërtesë në një drejtim specifik. Ndërsa guri „qoshe“ është mjeshtëria e ustait që e gdhend dhe e vendos atë të përcaktojë koordinatën dhe drejtimin e murit dhe lidhjes së tij në kuadratin banesë. Pra ai vendoset në cep, ose në kënd, në qoshe.
Në cep. Aty ku arkitektura dhe toka konvergojnë. Në Dhjatën e Re gjejmë referencën vijuese: „guri që ndërtuesit refuzuan është bërë gur qoshe“. Dhe me të vërtetë është guri i qoshes, i gurthemelit, ose më mirë gurët e themelit më tej, që përcaktojnë strukturën e një ngrehine dhe vendosin rendin e tij hapësinor.
Interesimi im për gur themeli, dhe për këtë arsye për të shkruar këtë punim, shkon shumë kohë më parë. Ndërsa të gjitha ndërtesat padyshim që kanë një formë të bazës së fortë, unë kam vërejtur shumë kohë më parë që ndërtesat prej guri përcaktonin veten nga takimi i tyre me tokën. Në të kaluarën ndërtesat prej guri kanë pasur gurë të mëdhenj, të cilët lidhen mirë me natyrën e arkitekturës. Këta gurë jo vetëm që ishin më të mëdhenj ose trajtoheshin ndryshe por jo rrallë gurët e përdorur ishin më rezistentë. Takimi i tyre me tokën ishte dhe është ai i rëndësishmi, si në kuptimin konceptual, ashtu edhe në atë konstruktiv. Duket se gjërat kanë ndryshuar disi. Në disa raste kam vërejtur copa shumë të vogla guri që qëndrojnë në kontrast të plotë me ato të pamasat, ku ndodhet vetë madhësia e këtyre ndërtesave. Disa herë, shirita të vegjël dhe trekëndëshat e vegjël shfaqen në pikat më të dukshme dhe më befasuese dhe na mahnitin edhe më shumë. Këto faqe qajnë me të madhe për copa më të mëdha guri.
Sigurisht, në shumicën e ndërtesave, ky vend takimi i rrafshit vertikal dhe tokës është i përsosur ose të paktën i përshtatshëm. Pasi gurët të jenë proporcionalisht mjaft të mëdhenj, pikat e tilla mund të zgjidhen në mënyrë adekuate.
Ajo që unë propozoj të diskutoj këtu është ajo situatë unike hapësinore që është këndi, qoshet në ndërtesa, këndet e arkitekturës: takimi i dy planeve të fasadës me tokën, ose ai i dy planeve të fasadës me çatinë . Këto janë momente, pika, të një tensioni të veçantë hapësinor.
Dhe e gjej përsëri kur shqyrtoj temën e gur themelit, se më shumë sesa të jetë e zezë dhe e bardhë sikurse gjetja e një zgjidhje specifike për një problem specifik, nëse i qasemi çështjes nga një perspektivë më abstrakte, në mënyrë të pashmangshme e shohim veten duke u marrë me shumë pyetje më të përgjithshme që janë në qendër të arkitekturës, duke prekur thelbin e saj, origjinën e saj. Si gjithmonë zbuloj se arkitektura është çështje e ideve, por edhe e ekzekutimit material të tyre.
Pra një gur qosheje, që nis nga themeli dhe pastaj zbulohet ndërsa del në hapësirën këndore, është fjalë për fjalë një gur në cep të një ndërtese. Është një gur i rëndësishëm, kështu që do të thotë gjithashtu „pjesa themelore e diçkaje“, pasi ai ishte dhe mbeti kryesori, guri i themelit i lëvizjes „sufragjeti“, që ishte marrja e të drejtës së votës së grave në disa vende. Kur një ndërtesë ngrihet, vendosja e këtij guri është një punë e madhe dhe njerëzit festojnë. Shumë gurë të tillë janë gdhendur me informacion historik në lidhje me ndërtesën, të tilla si viti i ndërtimit të ndërtesës. Guri i themelit ndonjëherë është bërë nga një material i ndryshëm nga pjesa tjetër e ndërtesës gjithashtu. Nga kuptimi i tij një gur i tillë do të thotë gjithashtu „element thelbësor“. Nëse tashmë e kuptojmë pse ka rëndësi, e kuptojmë dhe kur themi se ai ishte si një gur qoshe në atë shoqëri, shoqërim, rëndësi institucionale etj. Më pas shkojmë në fjali të tilla filozofike, që na bëjnë të kuptojmë akoma më shumë rëndësinë e një guri të qoshes, që nga themeli: Këto do të jenë ujëra për të lundruar me kujdes, në mënyrë që të sigurohemi që e drejta për privatësi, një gur themeli i një shoqërie të lirë, nuk është shkatërruar.
Comments