GRABUJA
Tregim nga Fatmir Terziu
Galib Rrasa nuk dëgjonte mirë me veshin e majtë. Tre herë kishte qenë në sallë të operacionit dhe tre herë kishte lënë mjekët me bisturi në dorë. Njerëzit ia dinin hallin. Edhe një dhëmb kur i dhimbte, hidhej e dridhej nga dhimbjet, por dentistin e kishte zahmet. Ishte bërë më vesveli, se çdo herë tjetër ato ditë. Ditët e ardhjes në emigrim ia kishin shtuar perden e zezë ndër sy. Tamam, ashtu siç thoshte, vetë ai.
- Kam një perde të zezë, ore djema. Më ka zënë jo vetëm sytë, por edhe trurin ma ka nxirrë. Nuk më lë të bëhem burrë. Nuk më jep sadopak durim. Ah, kjo perde ore djema, kjo perde…Kjo perde ka kohë që më ndjek nga pas... Është si ajo meseleja e Xin Zulasë. E keni dëgjuar atë mesele ndonjëherë? Sa herë i thoshin të qante ai qeshte, dhe sa herë i thoshin të qeshte ai qante. Eh, dikush do të thotë si Nastradini! Jo, jo thjesht për ngjashmëri. Nastradini nuk ka lidhje me Xin Zulanë...
***
Isha vetëm tetë vjeç. Sapo kisha mbaruar klasën e dytë të fillores. Përpos premtimit të tim eti, pas rezultateve të larta në mësime, ndodhesha për pushimet verore në fshatin e mamasë. Atje dita niste në arë. Të gjithë ngriheshin me natë. Nuk bënin zhurmë në mëngjes, pasi dëgjoja gjyshen t’u thoshte:
- Kujdes! Lëreni Galibin të flejë. Mos bëni zhurmë!
Por unë sytë dhe veshët atëherë i kisha pipëz. Edhe një lëvizje e vogël më hapte sytë. Dhe pasandej s’kisha më gjumë. Që ditën e tretë të pushimeve isha një numër më tepër në arat me jonxhë. S’kishin të sosur. Jonxhë e madhe. Fusha të tëra që përfundonin nën kosë. Kosa që kishin melodinë e tyre të stinës.
- Ishte sezoni i kosave, - thuhej në fshat. Klepitjet e tyre, tejçonin atë melodi përzirjesh mes grykave me një oshëtimë jehonëse. Por diku tufave të bereqetta të jonxhës jeshile e plot lule u vihej drapëri. Drapëri shuklonte nën mezhda e anës ferrave. Asgjë s’duhej lënë pa korrur. Vera ishte koha kur mendohej për dimërimin, për ushqimin e bagëtive. Gjyshja thoshte se binte dëborë deri në dy metra dhe kafshët duheshin ushqyer. Duhej ushqyer gomari që më mbante mua mbi kurriz, por edhe lopa, delet dhe tre dhitë. Aq kishte gjyshja ime. Daja im ishte me punë në qytet, por verës shkonte të grumbullonte barr, jonxhë, kashtë, stërnishte, dushk e madje edhe lente në pyllin ndanë fshatit. Kështu edhe unë ndihesha mirë, teksa vija ndonjë dorë mbi tufat e korrura të jonxhës. Jonxha korrej dhe lihej dy-tre ditë në diell. Kthehej në anën tjetër dhe kur thahej pa humbur ngjyrën e saj jeshile, ishte radha e grabujës të bënte punën e saj. Gjyshja kishte tre të tilla. Njëra kishte një bisht të vogël, të hollë dhe ishte më e lehtë se dy të tjerat. Unë iu luta një ditë ta përdorja.
- Jo, jo, më tha gjyshja. Jo grabuja është e vështirë. Ajo do kujdes të madh bir. Pastaj ajo nuk duhet lënë vend e pavend. Nuk duhet shkelur. Po e shkele grabujën të bie ballit… Dhe pas procesit me grabujë i vinte rradha gomarit. Gomari bënte transportin e jonxhës së thatë, që bëhej mullar në oborin e madh të shtëpisë së vjetër, e cila pjesërisht ishte konvertuar në grazhdë dhe në plevicë.
Kështu unë që nga ajo moshë nisa të kuptoja rëndësinë e fshatit. Nisa të pëlqeja e zotëroja me zell mjaft punëra që donin durim dhe mjeshtëri. Që nga ajo moshë më pas kosa, drapëri dhe gomari ishin pjesë e ditëve të pushimeve verore. Edhe gjyshja mezi priste të shihte praninë e lugës sime në tryezën e saj. Mezi priste të më shihte majë samarit të atij gomari që hazdisej nga ushqimi dhe papunësia. S’kishte kush ta punonte atë. Gjyshja ishte e vetme, pasi gjyshi kishte ndërruar jetë kur unë ende s’kisha ardhur në jetë. Dhe kështu ajo zinte e më tregonte histori që lidheshin me gjyshin. Histori që ndonjëherë më trembnin. Por kur nuk i rrëfehesha gjyshes. Pastaj kur unë kisha hedhur vite dhe shtati im dukej disi burrëror e kisha të lehtë të kuptoja më shumë çdo rrëfenjë të gjyshes. Se çdo rrëfenjë e saj kishte një kuptim dhe një arsye për të qenë mjaft i kujdesshëm në jetë…
***
Vitet rrodhën shpejt. Fshatit ia tufëzuan bagëtitë. Gjyshja u plak më shumë dhe daja u martua dhe nuk e lanë të punonte më në qytet. Kështu ato pak punë që ishin në fshat i bënte daja me kohë e me vakt. Në të njëjtën kohë edhe unë mbarova Universitetin dhe profesioni i arsimtarit më kishte kthyer më shumë pas librave. Isha më i ngarkuar me punë të tjera dhe në fshat thuajse shkoja vetëm për dy a tre ditë me mamanë dhe me babin, aq sa për t’u çmallur me gjyshen. Por ato dy-tre ditë ishin meraku tjetër i gjyshes. Më shihte trupgjatë. Djalosh të bëshëm dhe përlotej.
- E ka këputur atë, ia ka prerë kokën!- thoshte ajo, duke rrëfyer më shumë për gjyshin, emrin e të cilit mbaja unë. Dhe ndërsa më ledhatonte vetëm përlotej. Seç kisha dëshirë të më shtypte kokën, sikur më bënte masazh. Sa herë më bënte një gjë të tillë, më zinte gjumi si me sustë.
***
Atë ditë shkrepëtimat dhanë sinjalin të parat për atë shi rrebesh që gati shembi dynjanë. Re të zeza, të ngarkuara u varën mbi fshat. Jonxha ishte prej katër ditësh e korrur dhe e thatë. Duhej mbledhur shpejt. Grabujat nuk pushonin. Ne thirrëm argatë edhe Xin Zabunë. Ishte jetim i shkreti dhe e thërrisnim ndonjëherë edhe për ndihmë, edhe për ti dhënë diçka të shtynte jetën. Ai erdhi menjëherë dhe në fakt vinte gjithnjë mes nesh. Punonte shumë, dhe na bindej, ama në vetvete ishte pak nga emri e pak nga mbiemri i tij. Ishte Xin Zabuja. Nuk e kishte mendjen të mblidhnim jonxhën e tharë sa më shpejt, por jepte e merrte me vajzën e gjitones. I kishte shkrepur në kokë të dashurohej me të. ndërkohë ngiste shpejt duart, pa patur mendjen aty tek grabujat e hedhura sa andej e këndej nëpër jonxhishte. Ai sa me grabujë, aq edhe me ngarkimin e gomarit… Dhe ndërsa pikat e para të shiut ia dhanë, rrebeshe të gjata derdheshin si gjyma nga qielli… Unë ngisja gomarin. Ai vazhdonte të grumbullonte jonxhën në nja stivë të ngritur matanë qoshit të majtë të jonxhshtes. Një stivë me katrama e thasë çimentoje. E përkohshme. Por ai kishte vazhduar në të tijën. Kishte kërcyer nga mezhda ndanë jonxhishtes për të arritur sa më pranë vajzës së gjitones. Kaq e kishte patur fatin. Kur u ktheva… Ç’të shihja?! Ai ishte mbytur në gjak… Grabuja, që kishte shkelur i kishte goditur kokën dhe kaq e pati… Gjyshja u mbyt në lotë… Unë iu afrova afër e më afër, por s’munda t’ia ndalojë të qarat me dënesë. Afër tij qante edhe gjyshi yt edhe ai po me aq dënesë. Ndërsa shihja gjyshen të qante, vetëm atëherë e kuptova se pse porosia e saj më e madhe ishte ‘të kisha kujdes me grabujën’.
- Grabuja nuk duhet lënë në mes të arës, nuk duhet shkelur, biri im, - më këshillonte ajo. Se po e shkele…, të bën të mos ngrihesh më. Kujdes me grabujën. Kujdes biri im! Ajo është një send që të mundëson e lehtëson gjësendi të grumbullosh vetëm për vete, por kur e shkel është ‘hakmarrëse’ deri në vdekje. E këtë e fiksova mirë në mendjen time dhe e përsërisja herë pas here. “Grabuja është një mjet që të bën të grumbullosh vetëm për vete, por kur e shkel atë..., kur e shkel të mirën e saj, ajo të godet... të godet...”
***
Ardhja e demokracisë më la pa punë. Shkolla ku punoja unë u shkatërrua. U vollën bangat. Asnjë nxënës nuk vinte më në shkollë. Askush nuk donte t’ja dinte më për punën tonë. Drejtori i shkollës një tip sekretari partie u zhduk. Thanë se kishte shkuar në Greqi. Por askush nuk e mori vesh punën e tij. E ndërsa një ditë po kthehesha për në shtëpi, një kushëri më fton për kafe në shtëpinë e tij. Një gotë raki, pak djath dhe një sallatë me domate na vuri bisedën në ullukun e duhur. Pas dy-tre ditësh ngjeshëm mirë torbat në krah dhe në drejtim të Kapshticës. Kapërcyem male. Pas dy ditësh u gjetëm në një fshat. U ndalëm. Ishim me fat. Fshatari i parë grek ishte pronar. Efendiko, më mirë të them. Na dha punë. Na paguante dhrahmi. Bëmë para. Një ditë të bukur na hypi në zetor dhe na shpurri në një fshat tjetër. Na dha grabujat, kosat dhe thasët në dorë. Punuam kështu tre javë. Filloi të turfullonte. Nuk mjaftohej me punën tonë. Na sillte bukën vonë, na merrte vonë nga puna. Thuajse gdhiheshim në arë dhe ngryseshim po aty. E ndërsa unë sillja ndërmend punën në fshatin e gjyshes, kjo punë më dukej si llokum. Ishte një punë që ia dija zanafillën. Por efendikoja e kishte gjetkë. Donte të na mashtronte. Të na linte pa paguar. Kështu ua kishte punuar edhe disa të tjerëve. Këtë e mësuam rastësisht. Duke udhëtuar në fshat na treguan disa shqiptarë si puna jonë.
- Kujdes me këtë!
Ne kaq deshëm dhe sytë i kishim katër. Por pas dy ditësh ai erdhi me tre zetorë të tjerë. Gjashtë burra zbritën rishtas. Zbritën dhe rrokën grabujat. As vetë nuk e di më pas se ç’ndodhi. Në spitalin e Follorinës mbi kryet e mi ishin dy policë me uniforma laramane…
Comments