Gadishullit Ilirik

Illo Foto, studiues

Ballkani , fillimisht eshte quajtur gadishulli ilirik . Shumica e banoreve , kane qene ilire , qe bashkejetuan me helenet dhe maqedonsit . Sllavet ne gadishull jane mysafire te ardhur , shume shekuj me von se gadishulli te banohej , nga banoret natyrale .

Sherret nacionaliste te gadishullit, kane qene dhe mbeten proverbiale ,ne te gjitha kohrat.

Gadishulli , eshte zhvilluar , si treve me shume favore ekonomike . Eshte kushineta lidhese midis perendimit dhe lindjes . Ne gadishull kalojne rruget me te rendesishme te botes tokesore , si “Egnatia “ dhe rruga e mendafshit .

Rruget jane zhvillim , qyteterim , ekonomi .Qarkullimi i vlerave dhe mallrave , eshte kuptimi praktik i zhvillimit ekonomik . Gadishulli karakterizohet me klime te qarte mesdhetare Ka kushte natyrore , per zhvillimin e te gjitha degeve te prodhimit bujqesor , me mundesi te shumta , per zhhvillime energjitike , kryesisht , asaj te bardhe .

Gjithmone me ka grishur mendimi historik , se fillimisht gadishulli ishte quajtur Gadishulli ilirik. Ky emer lidhet me banoret e tij te pare . Vendbanimet marrin e emrin e banorve . Nuk mund te kuptohet Franca , pa banoret , qe i kane vene emrin , ketij vendi . Keshtu ka ndodhur me Angline, me Italine dhe te tera fuqite e medha , qe percaketuan kufijte e shteteve te Europes , pasi u largua pushtusi osman .

Askush nuk mund ta mohoi , qe Gadishulli eshte quajtur , ilirik .Nuk flitet , pse ju nderrua emri , ne Ballkan .

Perandoria osmane e pat ndare Shqiperine ne 4 vilajetet: Shkodra , Kosova , Manastiri dhe Janina . Nga ndarja europjane , vetem dy vilajete u njohen , per Shqiperi shteterore :Kosova dhe Shkodra . Janina dhe Manastiri mbeten jashte shtetit , qe krijoi londinezja . Si mund te spjegohet nje gabim , kaq trashanik ?

Pse ju ktheva ketyre arsyetimeve , qe me kane grishur sot e shume mote? Lexova shkrimet e Profesor Dr. Eshref Ymeraj dhe zonjes Zyba Hysa, te shkruara , ne “FL” , numri i fundit .

Keta dy autore shkruan dy materjale shume te rendesishme dhe interesante , ne pragun e 108 vjetorit te Pavaresise se shtetit shqiptar .

Profesor Eshrefi permend shume personalitete nderkombetare , historiane dhe dijetare , qe kane shkruar dhe kane kumtuar , lidhur me padrejtesine historike te percaketimit te kufijve te Shqiperise , qe la jashte kufijve te Shqiperise , me shume se gjysmen e siperfraqes se kombit . Si ka mundesi , shprehet Profesori , qe keto personalitete , te lihen jasht vemendjes te shtetit , ne vend , qe te botohen veprat e tyre dhe te studjohen , ne te gjitha nivelet e arsimit shteteror, ne te dy shtete e sotme shqiptare ? Per ta lipset te kete veprimtari te posaçme akademike , nga ku bota te njohi ne detaje , kete tragjedi , qe eshte bere me kufite shteterore te Kombit shqiptar .

Personalitetet boterore , qe kane folur dhe kane protestuar , per kete tragjedi , te gjymtimit te kombit tone , jane te shumte dhe te shtrire , ne shume vende dhe kohra . Ka dhe shume studjus te kombesie tone , te gjalle dhe te vdekur , qe kane ngritur zerin ne kupe te qiellit , por fatkeqesisht jane lene ne harrese .

Si shqiptar , me beri shume pershtypje ky nenvleresim i ketij problemi madhor, nga organizmat shteterore . Ne , me shume se kurre , i kemi te tera mundesite , ta bejme prezente zerin e historianeve shkencetare , sepse kemi ne funksion dy administrata shtetesh shqiptare . Nje gjysem administrate shteterore , ne Maqedonine e veriut . Kemi perfaqesus te minoriteve , ne Serbi , Mal te Zi , madje dhe ne Greqine , qe ka mbi nje shekull , qe vepron ne kundershtim me konvekten e njohjes se minoriteteve .

Ky shtet i Bashkimit europjan , pohon , me gojen plot , se çeshtja Çame nuk ekziston ,kur per kete problem madhor ka deshmi te gjalla , qe e kane kaluar ne kurris kete tragjedi te gjenocidit .Shkrimet dhe argumentet historike , jane te shumta .

Aktualisht kemi tre akademi shkencash , qe flasin dhe shkruajne shqip.

Fqinjet serbe jane te ndjeshem , ndaj termit “Shqiperia e madhe“. Lane nam ne ndeshjen e fotbullit , nga nje dron aspak profesional , qe u ngrit mbi stadiumin serb . Kete alergji e paskane dhe nga imitimi i shqiponjes , me gishtat e duarve . Kesaj i thone , te keshe frike nga hieja tende . Termi “Shqiperi natyrale “ , eshte term shkencor - historik . Si mund te studjohet historia , ne shkollat e tyre , duke anashkaluar iliret , pellazget , arbenoret dhe e tere historia e gadishullit , me emrin kuptimplote, ilirik

Qeverrite e tanzicionit nuk u jane afruar seriozisht çeshtjevet thelbesore me fqinjet , qe na ndajne , per faje eskluzivisht te tyre . Per greket , keto tolerime , jane arsyetyar me emigrantet , qe kemi atje dhe qe greket kane lene shume boshlleqe nga sa kerkon koventa e emigracionit . Jemi ne nje kohe , kur emigracioni yne , ne Greqi e ka marre veten , por ende nuk kane shkolla te gjuhes amtare .

Eshte koha , kur greku duhet ta njofi gjuhen shqipe si gjuhe te dyte, madje dhe ne shkollat greke .Allvanitasirt , nuk jane nje realitet i pa njohur historikisht . Prof. Ymeri , ka cituar fjalen e Irena Papas (1926) , qe ka thene : “ ..jam shqiptare me origjine . Babai ,ish mesus , urrente prifterinjte greke . “ . Kujtojme se prifterinjte greke nuk ruajne pozicione te distancuara , si te gjithe kleriket ne bote . Kisha greke ndikon drejt perdrejt ne qeverri. Nje tjeter citat sjell Profesor Ymeri , gazeta greke Tak Mikos ka shkruar : “ Qeverria greke , duhet te peregjigjet me demshperblim , per genocidin çam .”

Ka shume dijetare greke dhe shqiptare , qe jane marre dhe kane shkruar , per ceshtjen çame ,disa prej tyre jane : Niko Stillo , Aristidh Kola , Agron Dalipaj , Luftulla dhe Liliana Peza .

Propozimi i Profesorit , per te shkruar nje liber , per dijetaret e ceshtjes çame dhe greke , te ngjashem me librin e Z. Vilhelme Vranaj- Haxhiraj , per disidencat e munguara , eshte domosdoshmeri e vonuar . Shkrimet e Elena Kocaqi , Fahri Dari , Resmi Osmani , Eshref Ymeri , perbejne nje thesar , per ceshtjen e gadishullit ilirik .

Per propozime te tilla , duhen te jene me te vemendeshme Ministrite e kultures te te dy shteteve, si dhe te tere shqiptaret e rajonit , perfshire dhe Diasporen .

Ceshtja çame ne vecanti dhe ajo shqiptare ne teresi , ka ardhur koha ta shqyrtoi Parlamenti europjan . Menyren , si do te arrihet , tek ky gjykim , eshte ne kopetence te Akademive tona shkencore Eshte ceshtje , qe trondit ose normalizon , problemet e Gadishullit . Per kete duhet te veprojne me ndjenje pergjegjesie te larte , edhe qeverrite e Ishullit .

Pak me siper permenda shkrimin e Z. Zyba Hysa . Ne shkrimin e saj , permend se flamuri i Pavaresise duhej te ngrihej ne Shkup , jo ne Vlore . Kjo aktualisht eshte fakt i kryer dhe nuk ka pse te diskutohet , vecse mbart nje te vertet te madhe .Fjala eshte , po te ishte shpallur ne Shkup , Ballkani do ta meritonte emrin fillestar “Ilirik “ ndoshta nuk do te kishte nje cungim te tille te kufijve te shtetit te brishte , qe dolli nga vendimi i Konferences se Londres .Ngritja e flamurit ne Shkup , ishte utopi , por ishte nje version , qe lidhet me emrin fillestar te gadishullit .

Ballkani eshte quajtur me emrin fillestar , “Gadishulli ilirik “ . Nuk ka kuptim te quhet Ballkan , kur malet Ballkan , jane mijra Km. larg dhe perkasin kontinentit , jo gadishullit . Mbasi u cenua historia , u cenua dhe gjografia . Mendoj se emri real i gadishullit , mund te negocjohet me dijetaret e fushes dhe te merret vendimi perkates , per te riparuar nje gabim te renndesishem gjografik .Nuk na i kanre borc brezat , te mesojne ne shkolla , histori dhe gjografi ndryshe nga realiteti . e kam fjalen , per te gjithe sistemin shkollor .

Sa mire u zgjidh emri i Maqedonise se veriu . Kjo qe propozojme sot , eshte shume me e thjeshte dhe krejt paqesore , sepse ndreqet nje gabim i njohur . Personalisht kam rezervuar konsiderate te larte , per politikanet shqiptaret postkomuniste te Maqedonise se veriut , Arber Xhaferri , Ali Ahmeti , Telat Xhaferri etj. Jane politikane te perkushtuar , metodik edhe te ekuilibruar . Kane formuluar kauza te suksesehme dhe kane siguruar mbeshtetjen e plote te popullit shqiptar ne MV.

Sukseset shtetformuse te MV ( shqiptare ) , nuk i gjen as ne Kosove as ne shtetin ame . Funksionaret e te tre shteteve, lipset te preokupohen , qe gadishulli te marri emrin me te cilin e ka pagezuar historia . Lipset te kete me shume veprimtari akademike dhe botuse . Per ceshtjet kombetare , kushdo ndjen perjegjesi , por arbenoret , me shume se te te tere . Shqiperia natyrale , duhet te zhvillohet brenda gadishullit Ilirik . Problemet politike , jane me te nderlikuara . Te fillohet me problemin gjografik , me emrin real te gadishullit problematik.

Nga: Illo Foto , NY-Dhjetor 2020