Askush nuk na pyet më se ku na ka gdhirë fillimisht agimi dhe vështirë se dikush kujdeset për tokën që është më e dashura në botë. Disi, të mbështjellë me kujdesin për familjen, harruam Atdheun? Po harrojmë ata që e ndërtuan Atdheun? Kemi frikë të pyesim për këtë. Si është, ku është, na ndjek me sytë jashtë, lart nga qielli, apo… u shua e gjitha? Jemi duke pritur që të kthehemi? A na do ai? Njeriu kështu mbetet si pupa, kukulla. Dhe i gëzohet vetëm lumturisë së të shkuarës bardhë e zi, dhe asaj që ecën në një paralel tjetër, me tjetër qasje në fotografi.
Lumturia e pupës qëndron në verbëri. Kur hap sytë për të hapur krahët, ajo sheh botën dhe tmerri i jetës e merr në fluturim. Dhe atje, në qiejt e të panjohurës, të gjithë digjen vetëm, si hiri fluturues mbi zjarre të huaja, të ndezura për të shënuar kufijtë e pupave të tjera të frikësuara, të vendosura të mos çelin buzëqeshje memorjesh nën diell. Vetëm shikoni, ata u tunduan të enden pa prindër udhëve të ndërtimit të Atdheut. Sepse është ndoshta më mirë të jesh një fanatik i kujdesshëm në syth, sesa një flutur e bukur, pa një guaskë, në të cilën zgjedh të vdesësh në lindje.
Dhe Shqipëria ime më ka ndjekur që nga fëmijëria. Me lakminë, zilinë dhe urtësinë njerëzore, e hidhur si një jetë e nisur pas grabitjes së një shpirti... Fliste ai zë i qetë me rrënjë atdhetare që në gen, ndërsa rrëkëllente kafenë që ia gjerbte zemra dhe ia përgatiste e shoqja e tij e dashur deri në vdekje...
Ata po përgatiten për shembjen e shtëpisë sonë të vjetër në vendlindje, e ndërtuar në kohën turke. Gjyshja nxjerr disa nga rrobat e saj të reja, dhe vishet me to. Ajo qëndron pranë dritares së dhomës së saj të zbrazët. Ka diçka të egër dhe të shfrenuar në pasionin e mbetur si nishan, me të cilin fqinjët tanë prej kohësh po shkatërrojnë Edenin e perimeve të gjyshes. Ata i mbushin kërcellet ende të gjalla të trëndafilave, të rënduara nga lotët baltë të dheut, në qese plastike. Gjyshja rrit lule unike, të lara në okër dhe karmine, sikur të ishin zhytur në bojërat e vajit të një mjeshtri flamand. Për vite të tëra, fytyrat e pafajshme e të kuqërremta të domateve të shijshme e të shëndosha dalin nga mes tyre dhe bishtat jeshilë të trangujve të shtrembër e mbushin oborrin tonë me bollëk perimesh, të zhytur në bukurinë e kuqërremtë. Të gjithë janë xhelozë. Dhe kur “Monumentet e Kulturës” u nisën për të prishur shtëpinë treqindvjeçare, pasionet në vendlindje u shpërthyen në një rrëmim të furishëm e të pangopur para shtëpisë së Ali Kapllan Terziut, njeriut që lindi për Flamurin Kombëtar, u ushqye me të dhe iku i mbështjellur me të. Në pak kohë, copa e tokës nën dritaret tona kthehet në një gropë të zezë e të rrudhur, nga e cila nxjerrin çdo fije floku të fundit të rrënjëve të gjyshit dhe gjyshes. Kumbon një jetë me shthurje dhe fyerje plangprishëse. Në kaosin e grumbujve të shkelmuar në shkallë, nuk ka mbetur asnjë shteg ku mund të shkelësh në tokë të pastër. Kështu niste e bitiste biseda pasditeve me Sait Terziun, ndërsa unë si një student kureshtar sapo kisha nisur të shkruaj për rrëjët e shkulura diku, por të mbetura thellë në memorjen e tij, dhe në ndonjë fotografi bardhë e zi…
1.
Në Vlorën e vjetër ekziston ende ajo çati. Është një çati e bërë me thitha druri. Një çati e ndërtuar pa gozhda. Një çati që i kishte habitur dhe vetë inxhinierët italianë të viteve 1940-të. Ajo çati u ndërtua me mjeshtrinë e bindjen e plotë profesionale të Ali Kapllan Terziut, që në atë kohë mbante me vete të birin, Nexhbedinin dhe nipin e tij të vetëm, djaloshin dymbëdhjetëvjeçar, Sait Terziu. E ndërsa italiani habitej, nga ana tjetër një nga gazetat e asaj kohe shkruante se mjeshtrit shqiptarë ua mësojnë zërat e rrinj të ndërtimit në kushte specifike vetë italianëve, që shquhen për ndërtime. Pra, ajo që nisi atje e frymëzoi më pas edhe vetë nipin e tij, Saitin, i cili me të njëtën mënyrë ndërtoi dhe një pjesë të Fabrikës së Miellit në Durrës.
Mjeshtria e ndërtimit, një profesion që sipas traditës mësohej nga Gjyshi dhe më pas dhe nga babai, e bëri djaloshin, Sait Nexhbedin Terziu, shumë shpejt të bëhej një emër në mesin e mjeshtrave me emër. Kështu ai që në moshë të re mori detyrat e brigadierit, Teknikut, Përgjegjësit, Asistent Inxhinierit dhe madje dhe projektuesit të specializuar sa nga përvoja e fituar, praktika dhe kërshëria e tij për të lexuar e mësuar në gjuhë të tjera, aq dhe nga vetë protagonizmi i tij i përkushtuar, që thuhej shpesh, po e kapi me dorë Sait Terziu, e shkriu. Ai fliste disa gjuhë, përfshirë dhe gjuhën italiane, me të cilën arrinte në kohë e në pakohë të njihej me qoshkat e ndërtimit, apo sekretet e mjeshtërisë së ndërtimit, sikurse i quante ai.
Kështu, mbaj mend në vitet tetëdhjetë, ndërsa bisedoja me të në lagjen „Partizani“, Rruga „Janaq Kilica“ në Elbasan, ku kishte shtëpinë e tij përdhese, kur ai kthehej i lodhur nga Kombinati Metalurgjik i Elbasanit, kisha kureshtjen e madhe të mësoja se si kohërat e kishin bërë atë që ishte. Por dhe një edukatë prindërore, sidomos nga gjyshi i tij, Ali Kapllan Terziu, që kishte ngritur dhe Flamurin Kombëtar në Trebisht të Gollobordës, duke e paguar një punëtor dhe një grup që e shoqëronin në ditë shumë të tensionuara. Flamurin e kishte siguruar në Vlorë, duke e blerë atë kohë me napolona ari. Gjyshi i tij, duke e pasur nip të vetëm, sikurse e cituam, e mbante gjithnjë pranë vetes dhe i tregonte edhe për histori të ndryshme, rrënjët atdhetare dhe kështu sikurse dihej, Saiti ishte njeriu që kishte si në kompjuter lidhje gjaku dhe prona, trashëgimi e vlera.
Saiti më tregonte se me brigadën e tij kishte punuar në ngritjen e disa fabrikave dhe uzinave të Kombinatit Metalurgjik, si Uzina Mekanike, Furrnalta, Uzina e Çelikut, Uzina e Nikel Kobaltit, dhe më pas në Uzinën e Mjekësit. Më parë ai kishte ndërtuar Uzinën e Naftës në Ballsh, atë të Plastmasit në Lushnjë, të Gozhdë-Bullonave në Kavajë e disa të tjera. Sait Terziu ka ndërtuar një pjesë të konsiderueshme të godinave të Qytetit Studenti në Kryeqyettin e Shqipërisë, Tiranë, dhe më pas disa vepra e banesa të tjera të rëndësishme në Elbasan, Tiranë, Vlorë, Fier, Balsh, Lushnjë e në vende të tjera.
2.
Duke qëndruar pranë portës së hapur prej hekuri të oborrit, me një mori kujtimesh lexoj të tashmen. Në miniaturë dhe duke u dridhur si shkop, memorja tkurret si një hije e padukshme nën hijen e bllokut të shënimeve, shtëpia shumë vjeçare dridhet, duke shtrënguar një themel të fortë kah luleve që mbushin anët e saj:
- Heh, hej, heh, faleminderit, faleminderit! – vjen një zë – i gërmova me një lugë argjendi që të lulëzojnë edhe më shumë kur i shpoja në thellësi. Kjo është magji e vjetër, qëkur isha fëmijë, nuk mund ta dish. Por nëse një lulerritës me përvojë e lë shtëpinë e tij përgjithmonë, zanati i kalon tek ai që e joshi me ar, ose argjend...
Duke u dridhur nga zemërimi i zjarrtë, shikoj nga dritarja, nga ku, e buzëqeshur si një Mona Liza e vjetër, fotografia e bashkëshortes së Saitit, Rakibe, një zonjë grua, vështron rrugën e rrëmujshme. Ajo i buqëqesh anës tjetër të memorjes, burrit me një kasketë në kokë. I pashëm, por në një memorje që lëviz si tymi. Nëse kthehesh…, ai është larguar. Por sot ai vjen në kohë, i gjithi i zbukuruar, i njëjti dhëndër, për të nxjerrë zonjën nga shtëpia për dore, e veshur me rrobat e reja të dasmës, me një buqetë të fundit me jargavanët e saj, të përmalluar në mënyrë përhumbjeje nga fqinjët e saj shekullorë. Në të majtë, nga banesa e boshatisur në portën e hekurt, jeta dhe vdekja marrin të njëjtën rrugë me kalldrëm në një paralele të zhurmshme, bekime lotësh. Të gjitha në një memorje dhe në një bllok të hershëm shënimesh… Të gjitha?
Comments