Fatmir Terziu: Për veten, në Ditëlindjen time të 60-të!

Teksa rihap memorjet: Emrin do ta ketë Fatmir!

Nga Fatmir Terziu

Ajo është atje. Në fillim dhe në fund të gjashtëdhjetë e katrës, si një rend i saktë kur nuk ia grisje fletët. Lindi si dëshirë e një gëzimi të madh. Lindi bashkë me Lindjen. Dhe ajo datë e 24 korrikut 1964 do të shënohej nga duar të Tjerë, në atë Fletore që sapo niste të mbante në gjirin e saj shënimet, të cilat vinin mes dy gëzimeve. Foshnja që trazonte sherbetin e bakllavave të shumta të dasmës së xhaxhait të tij, që martohej, vëllai i vetëm i babait tim dhe fëmija, pra unë, që lindja pas nëntë vitesh martesë. E sherbeti ishte falë Fjalës më shumë se ëmbëlsirë në udhën që spërkatej me këtë Fletore jete…

Gjyshja mërmëriste dhe hidhte copëza krype në zjarrin që piqte pogaçe. Gjyshi e thoshte në disa gjuhë…, ndërsa mbante filxhanin e kafesë në dorën e djathtë, „është për të mirë!“  Nëna ime e dëgjonte. Gëzohej dhe sytë i mbante plotë dritë atje Lart. Ai që pasonte me një gëzim të paparë ishte im Atë. Dhe im Atë, dëgjonte me vëmendje Gjyshin tim të shënonte duke numëruar tespitë, …“është për të mirë, është për të mirë… Emrin do ta ketë Fatmir!“

E kështu nisi e gjitha. Në fillim e rrëfyer me ninulla, pëshpëritje fetare në veshët e zëna nga daullet e dasmës, e nga dëshirat, urimet, vrullet e fjalëve që vinin nga dy zemra që rrihnin fort e fort …E Fletorja mbahej edhe si gjëja më e shtrenjtë. E shtrenjtë dhe e shenjtë. Kishte vendin dhe sepetin e vetë, sekretin e vetë. Ishte e gjitha më vete një Rend! Ky Rend nisi të merrte vetvetiu jetë…

Plotë zhurmë, gjallëri, të qara e të gëzuara, të qeshura e të llastuara, por dhe plotë mjegull dhe pluhur, zëra të kuptueshëm e të pakuptueshëm dhe pafundësisht fytyra. Një burim i virgjër, i shumëpritur, por dhe i ndryshkur në sirtaret me çelës ku prekja i takonte vetëm dy duarve të ëmbla, ku gjenin bekimin e një udhe Tjetër, por dhe një vegim nga i cili më kërcen shpirti sa herë që bie nga trishtimi. Për të gjitha ato që kam lënë pas me një dashuri të tretur në ëndrra. Dhe lart në hiç pikturoj disa ëndrra të tjera që lanë duart e ëmbla. E ashtu ndjej prekjen e ëmbël që e gatoi, nëna dhe babai. Ndjej dhe zgjohem me një dashuri që e bën të ngjitet Lart për ta populluar me kujtime. E kështu ajo u bë më pas Fletorja ime…

Fletorja ime, me një tabelë shumëzimi nga pas, fillon udhën e saj me një pulë të bardhë të sjellë nga fshati për të bërë vezë për ne, saberin e çelikut që mbante kostumin çekosllovak të babait tim dhe shkopin e ecjes së gjyshes sime, të ngulur në garazhin e barangës së vjetër. Triniteti i moshës sime të atëhershme, nga embrioni i vezës, përmes betejës për lirinë personale, deri në përkuljen para gjyshit me një pleqëri të fortë patriarkale, për ti marë leje për të vazhduar sportin e dashur të atletikës. E loti avullonte bashkë me bulat e djersës në Klubin e Atletikës. Dhe rendja. Rendja tek jeta, tek drita, tek vetë simbolika.

Simbolika e ndërgjegjshme, e disponueshme vetëm për ata që duan të kthehen tek vetja. Sidoqoftë atëherë e mbaja strukur, më saktë aq sa mund ta fshihja, pasi nuk doja të reflektoja ndryshe me kuriozitetin e të Tjerëve, dhe tashmë po mendoj ndryshe, nuk e di pse nuk mund ta quaja Ditar, por i vura një „R“ shtesë ta quaj D®ITARI. Por e kuptoj vetvetiu pse, sepse shkul tashmë nga mushti i asaj Fletoreje si puna e syrit nga dritarja që kërkon të risjellë kohën mes një mjegulle kohërash …

***

Qëndrova pranë kapeles së gjyshit, preka me gisht krehërin e ngrohtë të furkës së fiksuar në një shkop të gjatë, mata gjatësinë në saber dhe ia dhashë shkopin gjyshes që të futej në oborr. Në shtëpinë time nuk pushonte tezgjahu. Terzinjtë kishin lënë shekujve gjurmë në majë gjilpëre. E gjilpëra ishte dhe një udhëtare e përjetshme në qafë të xhaketës. Sa herë dilnim, gjyshja na e këshillonte vetëm me lëvizjen e syrit.

Ajo ulej në shkallën e shtruar me pllaka për të më “shikuar” kur unë bëhesha grup me djemtë e rrugës më të afërt. Atëherë lumturia absolute do të më vinte dhe do të më pushtonte deri në rraskapitje të plotë. Isha i vetë-mjaftueshëm, i kënaqur dhe i dedikuar pas fjalëve ndryshe. Mirënjohës për fatin e fjalës që i shkëpuste vlerat e jetës edhe mes lojës dhe pikturimit me lapsa, një simbiozë ngjyrash dhe aromash, nga ato që mund të sillte Kina e miqësuar, por për të cilën gjyshi im thoshte me neveri „ç'mund të presësh nga një vend ku i pari i vendit nuk e lan kurë gojën e tij“.

Një zierje verore në të cilën qenia ime e pavetëdijshme bërtet, e etur dhe e uritur për të kënaqur veten. Si një Neandertal që kafshon krahun për të shijuar gjakun e tij. E saktë? Më pas në vite të tjera, kam shënuar poshtë: „Po, gjyshi im kishte të drejtë, Mao Ce Duni vërtet nuk e lante gojën. Ai kurrë nuk i lau me furçë dhëmbët e tij!“

***

Shkoj dhe ngas udhën, aty ku dalloheshin më së shumti fjalët e gjysheve të tjera, që rrinin vetëm me rroba të zeza dhe u ngasnin zërrat e ngritur fëmijëve që luanin pranë „Rema“-s „fuci a kaca“. Dhe nga një pijetore aty pranë trazimeve gjuhësore bërtiti decibeli gazmor i një dum-dumi, që mblidhte fekalet e shtëpive mbi „Remën“, të cilët nuk ishin lidhur me kanalizimet e ujërave të zeza të qytetit dhe duke mos kuptuar të gjitha fjalët përveç atyre që do të thoshin ikni në shtëpi, nuk pyeta për kuptimin e tyre, por me një shpejtësi të furishme përfytyrova në mendjen time një dum-dum të tymosur të ngarkuar me fekale, sepse asgjë dhe askush nuk mundi të më bindte se „kompozimi' ishte diçka tjetër veç transportimit të kësaj mase drejt Ndërmarrjes Bujqësore në Rrapishtë. Nuk isha i sigurt për fjalët e tjera të nënave. Por besova se në thelb ishte frika e mbytjes në kanalin që në atë orë ishte i fryrë me ujë. Dhe çdo nënë e dashur do t'i priste personalisht, deri sa ato të kalonin anën e rrugës ku më pas ishte pjesa para transhesë që priste topin ...

- Jeni në lojë apo nuk jeni në lojë - pyeti Ceni me gjunjët e rraskapitur dhe kjo pyetje nevrike e tij nuk më shqetësoi fare atëherë. Isha në ecjen e jetës. Nuk mund të mos isha në lojë. Asnjëherë nuk e honepsja zërin e tij të ngritur, që bënte sikur ishte kapoja i transhesë. Aq më shumë kur mbante një „S“ të madhe, që ia kishin dhënë motrës së tij në një aksion të asaj kohe. Ai nuk e kuptonte pse qeshnim ne me atë „S“.

Gjyshja ime po shikonte nga dritarja e hapur e kuzhinës dhe me urtësi i ngiste fjalët për të larguar pulat nga çukitja e domateve në kopsht, dhe pastaj ia mësynte me po aq urtësi komshijes së lodhur nga mosha e sëmundja, e cila po shikonte si një profeteshë me sytë e saj të vdekur në hiç:

- Aman moj! Mos e lini të luajë me atë djalë të neveritshëm! Nuk kanë frikë këta djem as nga nënat dhe as nga baballarët! Nga rruga, në rrugë, dhe nuk pyesin as për shkopin që u vlon kokave!

E ata dukeshin si pjesa e të rriturve. Por mua dhe djalit të dajës sim Arjanit, nuk na interesonte fare ekzistenca e të fryrëve, që imitonin forcën e të rriturve. Vera, sa vinte dhe na sillte pushimet nga shkolla, dhe ajo i fshinte historitë dhe bëmat e tyre me vetë erën e mbeturinave të djegura në kalitjen e ndërgjegjes së evoluar të Spajkores me normat e njeriut të ri. Homo sapiens u përpoq të gjykonte llojin e vet. Ata sikur gatuanin në gojë, dhe pështynin thashetheme si fara luledielli të  pjekura. Thashëthemet fluturonin si lakuriq nate. Grindjet e vjetra vareshin në rrjetat e kockave që grumbullonin zënkat dhe lehjet e qenve mbi gardhet prej kallami mes shtëpive fqinje. Mirëpo, koha e fëmijërisë matej me aventurat e tjera të frikshme, të cilat hoqën velin e pafajësisë sipas ligjeve të rrugës, apo ndalimeve, internimeve dhe burgosjeve të njerëzve tanë të dashur.

***

- Shkoj në orën shtatë të shikoj „Era dhe Lisi“, filmin që e kishte me aq dëshirë vetë gjyshi. E ndërsa lë transhenë, shikoj pas murit të gjatë të magazinës së rrushit po atë çift duke bërë dashuri. Dhe sytë ikin gjetkë, por faqet mbushen me zjarr duke u bërë palë në përleshjet pas murit.  Më besoi fshehurazi këtë fakt një nga ata që vinte tek komshinjtë për pushime,  por më tha nga ana e gardhit tim, ti nuk mund të vish. Gjyshet pijnë kafenë aty afër. Më mirë …, e lëmë këtë punë, e lëmë. Sidoqoftë tashmë kisha shënuar në fletoren time edhe këtë çift që kishte hyrë në dashuri, por kjo pjesë e Parajsës ishte po aq e ndaluar për t'u parë e shkruar, sa vetë ikja pa leje mes qytetit për të pirë një aranxhatë ... Fletorja ishte miku dhe armiku i atyre ditëve. Po sikur të ma kapnin?! E dini që ngrihesha edhe natën…

Mëngjeset ishin të ftohta. Vjeshta po vinte dhe lagja ishte plotë me gjethe dhe harabela. Harabela?! Habitesha dhe mendoja. Ose, mund të kenë qenë re në vakuumin e tyre jomiqësor, ose struken këtu prej frikës së dënimit për të mos luajtur me askënd. Dhe kështu doja të zbutja e ta bëja miqësisht shok me mua ndonjë harabel që të mos më duhej të përdorja më fjalë njerëzore duke i shpjeguar dikujt se gjithçka që duhet për të fluturuar janë krahë, guxim dhe dëshirë. Po hapja dhe mbyllja dritaren time. E bëra vetë erën dhe një ditë më fryu…

***

Sot këtë erë e ndjej si një poezi. Një poezi e krijuar enkas, që zbret nga faqet e kësaj Fletoreje dhe vetëm shënon aritmi gjeografike, pa ndonjë ndryshim thelbësor, por të domosdoshëm dhe në memorjen time shumë të ngarkuar, jo thjesht si një pyetësor. E ndjek me vetë atë mundësi, aq sa e ka Njeriu, të ndjek tërë këtë Frymë nga e shkuara dhe i përkulet e i përkulet deri në grimë…vetë Pemës së Jetës.

E shkuara në trupin e Pemës së Jetës nuk është vetëm moli i stacionimit të rrëfenjave të shkuara cep më cep të veshëve në morinë e dëgjimit dhe përcjelljes, por dhe tek Zotërimi i njohurive, sepse kjo nuk e vret ndjenjën e habisë dhe misterit. Gjithmonë ka më shumë mister dhe më shumë do të mbetet, sa më shumë që një relalitet i harruar vazhdon e tretet. Shkrimi, krijimi, baza tek memorja, kërkon dhe ka nevojë për tunikën e qashtërsisë...Në të njëjtën kohë edhe ajo kryesorja, që mbetet zelli dhe talenti, për të eksploruar dhe mësuar të gjitha gjërat, shkrimi kërkon që të gjitha gjërat të jenë brenda ndjesisë, jashtë asaj që ka mbetur misterioze dhe e pashpjegueshme, me qëllim që toka dhe qielli, sikurse tërë hapësira, të jenë jo më pafundësisht të egra, të pasurvejuara dhe të pazbuluara nga ne, sepse kështu mbesin vërtet mister dhe të pazbulueshme. Sidoqoftë ne jemi ata që jemi dhe kurrë nuk mund të ngopemi nga ekzistenca, trashëgimia, madje nga vetë natyra. 

Nuk e kam kuptuar ende pse duhej të ndahej fëmijëria ime. Ndërsa digjeshin degët e bredhave në Poliçan, aty ndanë shtëpisë dykatëshe që kishte ndërtuar babai im, ëndrrat më shpinin mjediseve ndryshe. E ndërsa udhëtoj shpesh në ëndrra tashmë ndjej se ajo kohë kishte gjumin më të mirë të saj, aty ku niste e bitiste si shenjë me vete fëmijëria.

Fëmijëria është gjumi më i lumtur nga i cili jeta na zgjon vrazhdë. Për gjashtëdhjetë vjet nuk doja ta kujtoja. Disi po ecja përpara duke qenë me kujtime të operuara të fëmijërisë sime. Ka kaluar shumë kohë, nuk më ka ndodhur. Dhe diku thellë, në nënvetëdijen time, e kam ruajtur si një rezervë të fundit lumturie, si një shishe verë e vjetëruar, e ngopur me aromën e verës që kacavirret mes gojës së lodhur të Gjembave, me erën e pluhurit dhe drurit të tharë në kërcitje. Telizat.

Fëmijëria ime. Është mbështjellë në kujtesën e pjekur nga dielli i korrikut, e tretur në peltenë e vapës, e prerë nga dallëndyshet me shigjetë, si gërshërë në kanavacën e rëndë të qiellit e më pas e ndarë në racione të tjera në Elbasan. Është gjithmonë mezi i verës. Është gjithmonë një pakohë e zhurmshme ku e vetmja orë lëvizëse është ora 4 e pasdites. Pastaj dyert çahen, si lëvozhga arre, dhe ne fëmijët derdhemi prej tyre, me feta të lyera me gjalp të freskët Ne dalim për të luajtur. A ka gjë më të rëndësishme se kaq? Ne thërrasim njëri-tjetrin, bisedojmë për detyrat e shtëpisë, gënjejmë se kemi mësuar tabelën e shumëzimit, sepse jashtë është liria absolute, që i jepet vetëm një herë në jetë, ama asaj fëmijërie dhe jo më shumë. Në vitet kur nuk mund ta realizosh plotësisht kuptimin e mëtutjeshëm, atë kuptim që e kanë vetëm të rriturit, ke në mendje shumë gjëra, dhe ama një gjë të ysht më tej, jeto në të si në një përrallë pa fund.

Papritmas gjithçka ndryshon.

Nga aty nuk shihet qartë, por në pjesën më të lartë, aty ku jeshilja është më e qartë, vajzat luajnë veçmas. Kukullat e sajuara të tyre janë bota e tyre, por më së shumti gurët e rrumbullakosur, dhe ato ishin pesë, bënin lojën me të njëjtin emër nga duart e shkathëta të vajzave. Rendi është prioritet i feminitetit. Tek ne është si një shtëpi, e mobiluar me rehati të përkohshme, të stiluar. Fëmijët e sajuar nga rroba të vjetra, pra fëmijët-kukulla, duken artificialë flenë mbi ëndrra plastike, uji me gjethe të grimcuara kthehet në supë dhe copat e fustaneve të vjetra të mamave riformësohen në duart e tyre të papërvojë në veshje fantastike kukullash.

Të rriturit kalojnë pranë nesh si silueta kërcënuese të rritjes dhe përgjithmonë të shqetësuar, përgjithmonë të zënë. Pamja e tyre na bën të përbuzemi.

„A mund të kem edhe pesë minuta?“

Loja sapo ka filluar.

A nuk mund të punoni pak më shumë!

Pse harron gjithmonë të blesh bukë?

Pse na dërgoni gjithmonë në dyqan?

Dhe ja në dorë i ke tashmë pesë lekë për të blerë diçka që përmirëson gjithmonë disponimin tonë.

Do të kemi bukë gruri sonte. Do të blejmë biskota dhjetëlekëshe të forta. Më pas do t'i njomim në rubinetin e ujit të pastër e të freskët, për t'i zbutur dhe me kënaqësi do t'i gëlltisim poshtë në fytin e lodhur, por ato na duken të ëmbëla, si sherbet. Shija e fëmijërisë sonë. Asgjë pas kësaj nuk mund ta fshijë atë.

Vetëm një hap përpara dhe unë tashmë jam hedhur në një kohë tjetër. Ajo ka fytyrën e zbutur si një kohë që paracakton fate. Adoleshenca ime. Është veshur me frymë tjetër.  Ecën drejt meje me pantallona të shkurtra të bardha dhe një xhaketë prej kadifeje të kuqe të errët, një çantë të vendosur mbi supe dhe një shami që valëvitet si krahu i një pilivese mbi një kofshë të bardhë borë e që lëkundet hipnotikisht mjaft seksi. Rinia është e bukur në mënyrë të pakthyeshme. Lum ata që ruajtën kujtimin fotografik të momentit, kur ne nisëm të shkruanim parrulla me gurë e gëlqere.

Është brutale kur të godasin pamjet. Është një avion i vogël i rrëzuar nga koha e Luftës, i ulur si një sorrë në gurët e mbushur me myshk, dhe që duket sikur pushon mbi parmakët e verandës së vjetër, i rrëmbyer në monologun e radios së vjetër, duke folur për luftën e parreshtur kundër revizionizmit dhe imperializmit.

Një gjerdan-oshafkë e tëra fiku të bardhë është varur si mbi një pendë mbi telin e thurrur prej alumini që e solli elektrifikimi i shtatëdhjetës, rroja i qershive me qerpikët e tij si thekëza gruri, xhanga e depos së armëve e stolisur me shenjëzat e saj të hershme bizantine, dhe rrëkezat, rrjedhat e poezisë së pashkruar ndonjëherë për ta. Aty u zgjova në një shkumë shpresash, naiviteti, besnikërie dhe idealizmi të çmendur. Sa qesharake dhe e trishtueshme që e mbaj mend. Më tej, disi, nuk është interesante dhe e kuptoj që rinia i jepet një personi për të besuar se jeta është e mirë..., ose sa për të parë udhën nga maja e të Gjashtëdhjetave.