Fatmir Terziu: Lule Limani, e thjeshtë dhe e respektuar edhe në kohë tjetër

Në fakt është realitet. Realitet që vjen nga takimi i njeriut që nuk e ke njohur më parë, atij njeriu që në sallat e festimve dhe aktiviteteve komunitare bën diferencën. Diferencë në sjellje, paraqitje, respekt, komunikim, aktivizim, pjesëmarrje dhe mbi të gjitha njerëzillëk e maturi. Në krah të bashkëshortit të saj të respektuar Zenelit, Lule Limani, ka qenë realiteti i një force të tillë që fiton njeriu me pjesën më kryesore të kohës. E dalë nga një sistem tek i cili ajo i përkushtoi jetën dhe tërë kohën, në një sistem që arriti me zotësi dhe aftësi të mbaroj me sukses dhe arsimin e lartë të asaj kohe në politikën e kohës, ajo ishte vërtetë gruaja që gëzonte respektin kolektiv në Mat dhe kështu ajo u bë Deputete e asaj kohe. Por kurë Lule Limani nuk e mbajti kokën mënjanë në takimet me të thjeshtët, të atyre që kishin halle dhe derte, dhe gjithnjë mbante thjeshtësinë me të gjithë shtresat.

Të paktën kështu të thonë edhe sot në Mat. Në Burrel ende emri i saj, i familjes së saj, i rrjetetit të saj është dhe mbetet emri i një shembulli njerëzor, i një modeli që ndjek modelin e respektit edhe në këtë kohë e që e ushqen tek brezat e tjerë, mbesat e nipërit e saj të edukuar në shkollat britanike e më gjerë.

Duke ditur se pjesa e grave deputete shënoi kulmin në vitin 1974, dhe pas kësaj periudhe edhe emri i Lule Limanit mbetet në historinë e Kuvendit Popullor, mes emrave dhe grave të tjera të asaj kohe. Shtimi i grave në Kuvendin Popullor gjatë asaj kohe erdhi paralelisht me forcimin e mëtejshëm të rolit këmbëngulës së Partisë së asaj kohe, por që gjithnjë e më shumë forcohej me gratë kërkesa dhe displina e morali mbi të gjitha. (Burimi: Vjetari Statistikor i Vitit 1987.)

Duhet theksuar, sa i përket gjinisë, koha e komunizmit, ironikisht mund të konsiderohet si periudha e artë për pjesëmarrjen e grave në politikë, sido që, kjo pjesëmarrje qe thjesht një gënjeshtër si për gratë, ashtu edhe për burrat. Megjithëse shqiptarët votonin në kohën e komunizmit, përmes votës së detyruar, dhe ata thjesht certifikonin kandidatin që e kishte përzgjedhur Partia e Punës. E njëjta gjë ndodh edhe sot. Shqiptarët mund të certifikojnë kandidatët që ka zgjedhur njëra apo tjetra parti. Në zgjedhjet e para pas Luftës së Dytë Botërore, Shqipëria pati 82 deputetë nga të cilët, 6 ose 7.3 për qind, ishin gra. Përqindja e grave u shtua vazhdimisht duke shënuar kulmin në vitin 1974, ndërkohë që dhuna dhe shkelja masive e të drejtave të njeriut u shumëfishua gjithashtu gjatë kësaj periudhe. Gjithsesi, statistikisht, Shqipëria kishte 83 deputete të dala nga zgjedhjet e 6 tetorit 1974 nga 250 deputetë gjithsej. Me 33.6 për qind të parlamentit të përbërë nga gratë, Shqipëria ka gjasa që do të mbante vend të parë në botë për pjesëmarrjen e grave në politikë në atë kohë. Kjo pjesëmarrje masive e grave në politikë atëhere, njësoj si dhe sot, nuk shërben si një tregues i arritjeve të vendit në demokraci.

Por duke parë dhe ndjekur nga afër njërën prej protagonisteve të asaj kohe, që sot ka marë torbën e emigrimit, dhe natyrshëm ndodhet mes shumë gjeneratave në festa e aktivitete, natyrshmëm mund të thuash jashtë elementit poltikë, se gratë e tilla mbeten në gen aktiviste dhe të përkushtuara me zemër për të gjitha pjesëmarrjet. Lule Limani, teksa biseduam rastësisht gjatë punës sonë të dytë, na e forcoi bindjen e një zonje të nderuar, të thjeshtë e të respektuar. Këtë e kishim ndjerë edhe nga fjalët e drejtuesve dhe drejtueseve të shoqatave të komunitetit shqiptar me kohë, por kur ndodh ta dëgjosh vetë dhe ta kuptosh nga afër, krijon atë që duhet thënë me respekt për të dhe familjen e saj model për brezat.

Duke u kthyer në kohën tjetër, në kohën e komunizmit, statistikat zyrtare tregojnë se në Shqipëri qe e zakonshme të kishe deputetë pa arsim të lartë, madje, të kishe edhe deputetë pa kurrfarë arsimi formal. Vetëm në zgjedhjet e vitit 1987, Shqipëria shënoi përfundimisht ndryshim dhe për herë të parë zero deputetë pa arsim. Ndërkohë, pjesa e deputetëve me arsim tetëvjeçar dhe të mesëm mbeti në shifra të konsiderueshme, pavarësisht se tashmë Universiteti i Tiranës kishte disa dekada jetë dhe vendi kishte diplomuar sakaq rreth 30 mijë vetë. Për zgjedhjet e fundit të regjimit komunist, ato të vitit 1987, 13,6 për qind e 250 deputetëve qenë zyrtarisht me shkollë të mesme ndërsa 1.6 për qind qenë me arsim tetëvjeçar.

Ka një dallim të madh se si Shqipëria raporton mbi statistikat e kuvendit para dhe pas viteve 1990. Për shembull, vjetarët statistikorë të kohës së komunizmit rendisnin përbërjen e kuvendit sipas gjinisë, sipas grupmoshës dhe sipas nivelit arsimor. Vjetari i fundit i INSTAT i publikuar pak ditë më parë, i paraqet të dhënat mbi kuvendin vetëm në bazë të gjinisë. Është e vështirë të gjesh të dhëna për përbërjen e kuvendit sipas nivelit arsimor pas viteve 1990, pavarësisht se sot konsiderohet e pazakontë që një deputet të mos ketë arsim të lartë. Disa prej deputetëve, CV-të e të cilëve janë të publikuar në faqen zyrtare të kuvendit, u mungojnë të dhëna të detajuara mbi arsimin, psh vitet kur kanë kryer studimet, apo universitetin që kanë ndjekur. Kjo të paktën në kohën tjetër ishte e pamundur të mbetej bosh, e të linte dyshim.

Duke parë këtë realitet, duke biseduar me këtë zonjë të nderuar ish-Deputete e para nëntëdhjetës, në mendje të vijnë shumë gjëra, dhe më kryesorja mbetet tek Njerëzorja, e cila sikurse thuhet sido e sado të ngrihesh lart, mbetesh njeriu i parë, nëse ke edukatë. E tillë është dhe mbeti sikurse i ka dalë tashmë nami, zonja Lule Limani.