JAMES MACKAY, i cili u bë Lord Inchape, nuk ishte një njeri spektakolar, por historia e tij është frymëzuese. James Lyle Mackay, 1st Earl of Inchcape, GCSI, GCMG, KCIE, DL (11 shtator 1852 - 23 maj 1932), i njohur si Sir James Mackay nga 1894 deri në 1911, ishte një biznesmen britanik dhe administrator kolonial në Indi, i cili u bë Kryetar i Kompanisë së Navigimit me Avull Gadishullor dhe Oriental ("P&O") dhe themeloi Inchcape Retail Ltd.
Ai i kontrollonte me besnikëri paratë për të tjerët në vend që t'i bënte për vete. Pavarësisht interesave të tij të mëdha dhe reputacionit të tij për pasuri të mëdha, pasuria e tij personale ishte pak më shumë se 2 milionë sterlina. Gjëja tjetër frymëzuese është se ai nuk e grumbulloi këtë nga trashëgimia, nga spekulimet apo nga fati dramatik, por nga puna e thjeshtë, e ndershme, këmbëngulëse. Jo se jetës i mungonte magjepsja. Kjo vështirë se mund të thuhet për një jetim skocez që u bë një kon dhe iu ofrua kurora e një vendi evropian, si Shqipëria e asaj kohe.
Ai lindi në qytetin e vogël skocez të Arbroath, pranë Detit të Veriut në vitin 1852. Babai i tij drejtonte disa anije me vela që bënin tregti nëpër botë dhe i riu "Jeemie" fitoi herët një dashuri për detin që nuk e humbi kurrë. Djali ishte një individualist i ashpër.
Në moshën tetë vjeçare, babai i tij e çoi në det për herë të parë. I riu i ngazëllyer trilloi të bjerë në det dy herë. Në dhjetë vjeç babai i tij u mbyt në det dhe dy vjet më vonë i vdiq nëna. Ai mbeti jetim me një pasuri të vogël.
Në 1874 ai shkoi në Indi si nëpunës për Mackinnon, Mackenzie and Co., një bashkëpunëtor me ndikim i kompanisë British India. Atje në Kalkutë, në moshën 22-vjeçare, ai iu fut punës mbarë. Asnjëherë nuk iu desh të intrigonte apo të merrte favore. Firma filloi ta dërgonte në ekspedita përgjatë të gjitha rrugëve tregtare të Indisë dhe Lindjes së Mesme. Porositë për biznes dhe mallra u kthyen pas tij. Në moshën 26-vjeçare, karakteri i burrit po bëhej i dukshëm në pamjen e tij.
Disa vese nga djali djallëzor skocez ende mbijetuan në të. Herë pas here, tregtari i ri në ngritje hipte me kalin e tij të preferuar për të ngjitur shkallët në zyrën e tij, për të habitur nëpunësit e tij. Më 1881 ai u kap nga tifoja dhe u kthye në Angli për të pushuar.
Në Arbroath ai takoi Janie Shanks, vajzën e një inxhinieri, dhe pas një prej atyre romancave dinjitoze, të gjata dhe të gjata viktoriane, ai u martua me të. Ishte gjëja më e mirë që Mackay bëri ndonjëherë më mirë se të gjitha paratë që fitoi. Ata patën 50 vjet lumturi dhe askush nuk mund ta kujtojë James Mackay-n që të kishte shikuar kryq nga Janie.
Një sugjerim i jashtëzakonshëm iu bë në vitin 1921 në mënyrë të fshehtë, atij iu kërkua të bëhej mbret i Shqipërisë. Ai do të kishte një pallat në Tiranë dhe një pallat veror gjithashtu në Vlorë, dhe të gjitha zbukurimet e familjes mbretërore në një vend mysliman, një fat i çuditshëm për një jetim skocez. Inchcape nënqeshi propozimin dhe u ul dhe shkroi një përgjigje me shkurtësi gati brutale: "Është një kompliment i madh që më ofrohet kurora e Shqipërisë, por nuk është në linjën time".
Në një nga gjetjet arkivore shkruhet kështu: „Tani që vendi i Shqipërisë, në Mesdhe, po zë kaq shumë vëmendjen e publikut, mund të jetë në kohë të kujtojmë, faktin që Kurora e Shqipërisë, e kërkuar me ngut shumë vite më parë, iu ofrua manjatit dhe milionerit të madh të anijeve indiane lindore, Earl of Inchape, Kryetari i Drejtorëve të Kompanisë P. and O. Steamship, i cili vdiq në maj 1932, por mbeti dhe njihet thjesht si e refuzuar prej tij, në jetën e tij të Lord Inchape.“ Në faqen 161 të këtij dokumenti arkivor na tregohet kështu: “Në tetor 1921, përfaqësuesi anglez i interesave të mëdha ballkanike i shkruante:
„I dashur Lord Inchcape,
“Më kanë kontaktuar përfaqësues zyrtarë të Shqipërisë, përfshirë ministrin e ri të Jashtëm dhe shumë deputetë me ndikim të Parlamentit të ri, për Durrësinn, Shkodrën, Vlorën dhe kryeqytetit të ri të Shqipërisë, Tiranë. Më duhet t'ju kërkoj të mos i buzëqeshni propozimit që do t'ju bëj në emër të tyre, pasi mund t'ju siguroj se është paraqitur, me seriozitet të përsosur dhe, për aq sa është e mundur, duhet të trajtohet me një frymë të rëndë dhe të duhur.
Më kërkohet të pyes nëse, në asnjë rrethanë, do ta konsideronit pranimin e dinjitetit të Mbretërisë për Shqipërinë. Nëse çështja do t'ju interesonte, vendbanimi juaj në mbretërinë e re do të ishte në kryeqytetin, Tiranë, me një pallat veror në Vlorë, dhe nëse përgjigjja do të ishte në ndonjë mënyrë e favorshme, do të zhvillohej një mbledhje sekrete speciale e Kuvendit të Shqipërisë dhe një ambasador do të dërgohej në Londër me një ftesë të shtruar në një gjuhë të nderuar dhe zyrtare.
Nuk e di nëse kjo është hera e parë në karrierën tuaj që ju ofrohet një mbretëri dhe e kuptoj plotësisht, sigurisht, kjo është një çështje që nuk mund ta konsideroni seriozisht, duke pasur parasysh faktin se mbreti i ri do të pritet të bëjë gjithçka në fuqinë e tij, financiarisht dhe politikisht, për të ndihmuar në ndërtimin e hekurudhave, rrugëve, shkollave dhe ndërtesave publike në të gjithë vendin. Shumica e deputetëve në Shqipëri janë myslimanë. Vendi, natyrisht, aktualisht është në një gjendje gjysmë të civilizuar, për shkak të dominimit turk për shekuj, por pasuritë e tij natyrore janë të konsiderueshme. Ndjenjat ndaj Britanisë së Madhe janë shumë miqësore, monopoli i duhanit është në pikën e shitjes së një grupi britanik dhe një grup anglo-persian po negocion për koncesionin e naftës.
Ndoshta, herën tjetër që do të lundroni në Mesdhe, do të ndiheni të tërhequr të futeni në Valona ose Durazzo për të shprehur ndjenjat tuaja, çfarëdo qofshin ato, në lidhje me ofertën që po ju paraqes seriozisht. Në çdo rast, nëse e refuzoni plotësisht, ndoshta mund të ndjeheni të thirrur për të sugjeruar emrin e ndonjë anglezi të pasur ose amerikan me pushtet administrativ, i cili do të kujdeset të marrë përkëdheljet në emër të Shqipërisë, duke siguruar kështu një pozicion të nderuar si mbret i Shqipërisë.
Së fundi, meqë kjo çështje është vënë para jush, siç u tha më lart, plotësisht seriozisht dhe jo si opera komike, do të jem i lumtur nëse do ta shikoni këtë çështje në një mënyrë krejtësisht konfidenciale, megjithëse një ditë, kur të vini të shkruani kujtimet tuaja mund të mos jeni në gjendje t'i rezistoni një referimi për incidentin."
Unë jam
Juaji sinqerisht,
(E nënshkruar)
Lajmi i parë i ofertës iu dërgua Lordit Inchcape nga një lajmëtar i posaçëm, i cili udhëtoi gjatë gjithë rrugës nga Londra në Glenapp (vendbanimi i tij në qarkun skocez të Ayr). Lordi Inchcape la familjen e tij në drekë kur burri mbërriti, dhe u kthye në tryezë me lajmin fantastik, i cili u përcoll si një nga shakatë e tij të vogla. Ai u besua vetëm derisa mbërriti letra. Përgjigja e tij ishte pothuajse brutalisht koncize. Ai shkroi:
"I dashuri im
"Kam marrë siç duhet letrën tuaj të datës 29 dhe më vjen keq që po ju përgjigjem kaq vonë. Është një kompliment i madh të më ofrohet Kurora e Shqipërisë, por nuk është në linjën time."
Juaji sinqerisht,
(E nënshkruar) Inchcape.
Comments