Fatmir Terziu: Kur një „Rapsodi … arbëreshe“ memorizon De Radën dhe Agim Maton në Londër

Kur një „Rapsodi … arbëreshe“ memorizon De Radën dhe Agim Maton në Londër

Nga Fatmir Terziu

Grupet e ndrojtura të dritës së diellit në bibliotekën e Croydon-it prekin sipërfaqen e tapetit publik të goditur si putrat e maceve që janë zhvendosur në jetën e përtejme. Fëmijët kuriozë, të sjellë nga nënat e tyre nervoze për klubin e leximit të pasdites, në të cilin, me dozën e duhur të fatit, është fare e mundur të vendosësh kontakte shoqërore, kalojnë nëpër raftet e mbushur me libra. Korsitë drejtkëndore e të qeta mbysin fluturimin e vetmuar të pensionistëve në atmosferën tematike të rafteve ku seritë e kopshtarisë, gatimit dhe trajnimit të kafshëve shtëpiake ofrojnë tituj shpëtimtarë, zëvendësues për vetminë e ditëve të javës. Të kapsuluar nga interesat, shpirtrat vëzhgojnë në heshtje njëri-tjetrin.

I barrikaduar në këndin komod me kompjuterët, kërkoj me zell gjurmët e botimeve unike në botën virtuale të matricës, ku gjithçka, nga prania madhështore e Iliadës e deri te reklamat joshëse të të brendshmeve në skajet dinake të ekranit, bëhet një vrasës i mëshirshëm i kohës së kaluar me veten time. Asnjë mendim i rëndë për të ardhmen, ose pyetje që të thyejnë zemrën për kuptimin e të jetuarit në rrethana të pakapërcyeshme.

Disa metra më tutje nga prania ime e zhytur, e humbur në spirale të devijimeve të vogla, rri kërrusur një burrë në kulmin e tij, i veshur me uniformën e bibliotekarit vullnetar dhe një vështrim të ngrirë si dritarja e një zyre të braktisur. Rrotullimi centrifugal nga e djathta në të majtë. Ndalon dhe përkulet pak në mënyrë që njëra dorë të prekë dyshemenë. Pastaj përsëri. Pranë tij, karroca e rrëmujshme me libra për t'i shpërndarë në vendet e zakonshme, duket jetime.

- Ai është autik, zotëri - më kthen një konsulent ndihmës - ai punon me ne vetëm disa orë në javë. Ne po përpiqemi ta socializojmë, ndaj injoroni veçoritë e tij të vogla. Pavarësisht gjithçkaje, ai do të përballojë detyrën e sotme.

Dhe ashtu i përhumbur më pas dëgjoj zërin e qetë nga ana tjetër: tani le të fillojmë të organizojmë seksionin e studentëve. A ju kujtohet se çfarë duhet të bëni përpara se të renditni titujt sipas kodeve?

Toni optimist i nëpunësit nuk mund të më mashtrojë. Dhjetë vjet më vonë, me një trup të rritur dhe një shpirt ende të mbyllur, ish studenti im me nevoja të veçanta qëndron përpara meje. Më kishin paralajmëruar atëherë të mos përpiqesha të ndryshoja paqen e tij të brendshme. Mos prisni shumë prej tij. Mos e prekni. Dhe në asnjë mënyrë për të kaluar dëshirën e tij për të lexuar të njëjtin artikull në internet, kushtuar dragonjve prej letre që zbukurojnë këtë traditë. Një hapësirë ​​e ngushtë, vuajtëse, pothuajse e pakalueshme midis botës së tij dhe times, ku çdo javë përpiqesha të kontaktoja për ta nxjerrë nga skica e pafundme e barrierave të padukshme.

Buzëqeshja miqësore që i jap atij nuk do të thotë asgjë për të. A më kujton ai edhe pas shumë kohësh me këtë ritëm të edukatorëve të tij “normalë”, të zellshëm, profesionistë, të paguar dhe të stërvitur për ta ndikuar sistematikisht nga lumturia e pakuptueshme e heshtjes së brendshme?

Një zë i prekshëm përshkon atmosferën e përgjumur të bibliotekës. Një student, përplaset në perimetrin rrethor të vendosësit të librave dhe me këmbëngulje fillon të rrokulliset në dysheme, si për të arritur fjalën „dua“, e cila kërcen si një lodër e rrahur me bateritë e çmendura nga mbinxehja.

- Ben, ndalo - këmbëngul përkujdesësja e tij, e zënë ngushtë nga kurioziteti i heshtur i të pranishmëve - nuk kam si ta di se çfarë janë këta „Rapsdi…“, që po kërkon! Le të shkojmë, do të shkojmë në shtëpi.

E shqetësimi i tij kthehet në fishkëllima të rreckosura, sikur hapësira e dëshpëruar në rrathët e padukshëm të ketë gëlltitur shansin e tij të fundit për siguri. E shikoj situatën me zhurmë, sepse e di se çfarë do të ndodhë më pas. I hedhur jashtë ritmit të rutinës së tij të zakonshme, ish-studenti im fillon të lëkundet si një marionetë, mbrapa dhe mbrapa, majtas dhe djathtas. Një lavjerrës pa orë, kohë pa intervale, e shpikur nga njerëzit për të rrjetëzuar jetën.

- Dua „Rapsodi…“ – këmbëngul, nuk e dini sa të mirë janë!

Fytyra e librarregulluesit nuk u dridhërua. Sytë e tij, kamera me lëvizje të pasqyruara, rikthejnë në kaosin e normales pafuqinë e keqkuptuar. Ai shkon drejt meje dhe ulet para kompjuterit ngjitur. Gishtat e tij formojnë lidhjen e njohur me tekstin dhe fotot e kopertinës së librit „Rapsodi të një poeme Arbëreshe“ (Milosao; 2016). Poshtë fotografisë me një grup arbëreshësh të Italisë, të veshur me kostumografi tradicionale, lexohet dhe nënshkrimi: „Mbledhur në kolonitë e arbëreshëve të Italisë nga Jeronim De Rada“. E më pas leximi dhe loti im bashkohet me lotët e tij: „Përshtati në shqipen e sotme Agim Mato „Mjeshtër i Madh“.  

„Ja ky libër,“ - thotë ai.

- „Po, ai libër. Ai libër - buzëqesh libradashësi që ka të njëjtën simptomë me vullnetarin e bibliotekës – dhe bën me gisht nga kopertina … këta janë shumë të mirë!

- Të kërkoj falje, zonjë - vrapon bibliotekarja në detyrë, më fal për shqetësimin që u desh të kalosh. Kur dalin nga rutina e tyre e zakonshme, njerëzit autikë kërkojnë një tjetër për ta zëvendësuar atë. Tani do të më duhet pak kohë për ta larguar nga kompjuteri dhe për ta përqendruar vëmendjen e tij në rregullimin e librit që po e trajnojmë të bëjë.

- Kërkoni dhe do t'ju jepet! Kërkoni dhe do të gjeni, - thotë me një ton të barabartë.

- A nuk të thashë - thirri dikush tjetër - tani është i përhumbur në këtë libër, dhe më shumë edhe mbi atë foto ku është vizatuar ai kolorit si një tufë rrezesh drite. Derisa të lexojë të gjithë tekstin me zë të lartë, nuk mund ta heq nga ekrani...

- A mund të huazoj një libër - e ndërpret, pasi doli nga rrethet e mërzise së dikurshme.

- Sigurisht. Megjithatë, duhet ta ktheni më së voni pas një muaji. Nëse nuk paguani, gjoba është tridhjetë pound...

Agim Mato "Mjeshtër i Madh" (1947-2021)

Unë largohem, i shoqëruar nga një kujtim kaq i bukur, nga një përmallim mes librit të botuar nga „Milosao“ e në përkujdesjen e të paharruarit Agim Mato. Largohem i pasionuar i lumtur dhe mendoj dikë që jeton në raftet e librarisë së Croydon në Britani të Madhe, dikush që jetoi dhe vdiq me librin e për librin. Të gjithë them me vete, e njohën vetëm si poet, por këtë vlerë të madhe si përkthyes dhe njohës i thellë i kulturës arbëreshe, pak vetë e dinë. Eh, them pak, ndoshta mjafton të kesh hyrjen e këtij libri nga Prof Sadik Bejko, këtij studiuesi dhe poeti të mrekullueshëm shqiptar të kuptosh po aq thellë sa e madhe është kjo vlerë.

Dhe memorjen e flak për pak sekonda. Në ato pa sekonda ndjej se pas mbeten farisenjtë kohëplotë, të zënë me lëshimin e faturave për argjendin e amortizuar në varret e atyre që na sollën shekujt në pëllëmbë të dorës. Të varfërit mendohet se nuk u afrohen librave. Aq më keq ata që janë autikë. Por, jo. Kjo e kundërshton këtë preambulë. Ata që mendojnë gabim ndoshta nuk e dinë se sa mirë është të ecësh mbi një rreze drite që ka prekur kërkuesit e „Rapsodi të një poeme Arbëreshe“ përmes atyre që i kanë gjetur tashmë..., në siglën e madhe të Jeronim De Radës dhe poetit që e përshtati bukur dhe pavdekshëm në gjuhën shqipe, „Mjeshtrit të Madh“, Agim Mato. Aq më shumë që këta lexojnë shqip në zemër të Britanisë së Madhe, pasi familjet e tyre janë me mision tregtar dhe diplomatik në Shqipëri...