Fatmir Terziu: E meriton Tarelli një libër të tillë

Do të filloj me fjalët e autores së librit, Vilhelme Vranari Haxhiraj, për Kadri Tarellin: “Kam një çerek shekulli që lexoj dhe rilexoj krijimtarinë e tij – poezi, prozë, publicistikë, histori vendase, kritikë letrare.“ Dhe kështu duke lexuar këtë libër gjej dhe ndjej jo thjesht një autor, por një talent. Një talent i tillë i gjithanshëm shfaqet shpesh në shpirtëroren tonë, por rrallëherë realizohet plotësisht dhe në mënyrë të qëndrueshme. Ndoshta krijimtaria shumëzhanërore e vendos ndjeshmërinë e krijuesve të talentuar paralelisht me prirjet e tjera drejt një perceptimi epik të botës. Në këtë rast e kam fjalën për marrëdhënien demokratike të autorit me zhvillimet në vend për vitet pas nëntëdhjetës ... Veprimtaria e tij është unike mes moshatarëve të tij dhe koha ndoshta do ta tregojë unike edhe në periudha më të gjera. Ky libër i shkrimtares Vilhelme Vranari Haxhiraj „Mjeshtër i Madh“ është një vlerësim i drejtë dhe objektiv i meritave letrare të Kadri Tarellit dhe konfirmim është përmbledhja e saj “Në botën letrare të Kadri Tarellit”.

Siç tregon Haxhiraj, ideja për këtë libër lindi spontanisht gjatë leximeve të ndërsjellta dhe takimeve në rrethe të mirëfillta krijuesish. Fjala vjen, lidhjet kanë vazhduar për gati tre dekada dhe kanë filluar në kohë të demokracisë, kur ai nisi të shkruaj me penën e tij të lirë. Pas kësaj, miqësia e saj me njerëz nga fusha e krijimtarisë durrsake dhe thellimi i miqësisë me artistët e kësaj treve të fuqishme. Koleksioni përmban recensione, recensione librash, artikuj, fjalime, portrete, kujtime të shkrimtarëve të lindur apo të lidhur me të dhe me qytetine Durrësit e më gjerë, të shkruara në raste të ndryshme me kalimin e kohës.

Libri ka disa pjesë dhe autorja i ka bërë të qarta e të sakta në një shkrim që e ka titulluar „Portreti i Kadri Tarellit“. Libri pasqyron me një zë të lirë tërë atë vlerë që përcjell vetë rruga krijuese dhe përkushtuese e Terellit. Në fakt është ashtu sikurse Vranari e cilëson se „Jeta e çdo individi, pavarësisht nga profesioni, apo talenti, por dhe e një njeriu të zakonshëm është një vlerë.“ Këtu jam i detyruar të shtjelloj ndjesitë e mundshme, pasojë e një leximi të pakujdesshëm të titullit të koleksionit. Ka mundësi që disa të ndjejnë se mungojnë disa gjëra që lidhen me shumë arsye jete dhe me artistë letrarë nga Durrësi, Kosova, Maqedonia e Veriut dhe nga tërë rajoni, pasi Tarelli ka qenë shumë aktiv dhe mjaft i përkushtuar.

Arsyeja është se Kadri Tarelli shkruan për shumë autorë dhe libra që i ka takuar dhe prezantuar personalisht. Libri i shkrimtares Vilhelme Vranari Haxhiraj është human dhe dashamirës dhe ndoshta nuk është një prezantim gjithëpërfshirës i letërsisë së Tarellit, por i kontakteve personale të autorit me artistët e letërsisë së sotme dhe të kohës që jeton. Koleksioni i tillë vlerësjellës i shkrimytares nuk pretendon të jetë shterues, pasi vetë ajo thekson se „Përvoja jetike është ajo që formon karakterin e çdo individi. Karakteri i kujtdo nis dhe formohet qysh nga lindja, rritja, arsimimi, zhvillimi fizik, mendor, intelektual dhe profesional, deri sa brumoset. Ndikimin më të madh për t’u bërë një individualitet i mirëformuar e ka etapa kur krijon familje. Këtu nisin detyrat dhe përgjegjësit si bashkëshort/e dhe aq më tepër si prind. Familje do të thotë të jesh me këmbë mbi tokë dhe me mendje të freskët në kokë“.

Në artikujt dhe recensionet kritike letrare është më e rëndësishmja të vërehen arritjet e autorëve përkatës, të zbulohen pikat kryesore dhe veçoritë e secilit prej tyre, si dhe përshtypjet më të përgjithshme, por të rëndësishme që janë parë me syrin e vetë Tarellit. Për autorë të ndryshëm Tarelli nxjerr në pah pretenciozitetin formal të poezive ku mjafton të kuptosh se në lexime të tilla ke ndjesinë se pranë teje është ulur një ëmbëlsues i mençur dhe të tregon histori për gjëra ekzistuese dhe ekzistente. Ai vë në dukje në mjaft shkrime dhe veçoritë e poetikës së parë në këndvështrimin e tij.

Për përmbledhjen në fjalë Vranari thotë: “ Harresa pa paramendim, megjithëse është mëkat, do ta quaj se është me mjaltë. Por kur për shkak të indiferentizmit, smirës, urrejtjes dhe mllefit arrin deri sa t’i shndërrojë delirantët, egoistët në njerëz me shikim të lëbyrtë, atëherë “harresa” shndërrohet në faj, madje në krim. Në raste të tilla nuk quhet më harresë, por mohim, i cili nuk është në gjendje të analizojë e të njohë as ndjesën dhe as pendimin. Janë pikërisht këto dukuri që diferencojnë karakteret njerëzore nga njëri - tjetri. Ky është edhe qëllimi i librit të Vilhelme Vranari Haxhiraj, për jetën dhe veprën e Kadri Tarellit.

Shkrimtarja në fjalë thkeson se në krijimtarinë dhe në poezitë e tij mbizotëron toni civil, i cili mbizotëron mbi intimitetin, ku autori largon trishtimin në poezi, pasi ky trishtim, që ka përshkuar çdo gjë, që rrëmben për fyt, zvogëlon stomakun, thyen natyrën.... Për librin në fjalë unë ndaj ngazëllimin tim që ndjeva kur e lexova. Në këtë libër autorja ndan një kuptim themelor, që nënkupton se në çdo epokë, në asnjë rrethanë në letërsi, cilësia nuk është kurrë në kurriz të sasisë ose anasjelltas dhe sasia në kurriz të cilësisë. Kalimisht, do të vërej se gjithçka është rreptësisht individuale. Nuk është sasia që përcakton rolin dhe vendin e një autori në letërsi. Dhe grafomania nuk është e djeshme.

Në lidhje me tekstet e Tarellit, ajo vëren se poezitë janë pa frika, teprime, marramendje dhe thekson se sa më të pastra, më parësore, më afër kuptimit origjinal të fjalës, aq më drejtpërdrejt ndikojnë ato, duke pushtuar ndërgjegjen dhe duke hapur në të atë pafundësi (zbrazëti) në të cilën dobia e tyre shkëlqen më qartë dhe më kategorikisht, pa pasur nevojë as ta formulojë atë. Mes trajtesës lexojmë se „Nëse do t’i hedhim një sy strukturës së librit, e cila shtrihet në katër Kapituj, çdo lexues do të dalë në përfundimin  tim, (shënimi i V.V.H.) lidhur me personazhin kryesor që është dhe boshti i librit, karakteri dhe formimi intelektuial dhe individual i  z. Kadri Tarelli.“

Kështu duket qarte se leximi dhe vazhdimi i leximit flet me titullin e vetë librit. Këto janë shkrime dhe trajtesa, apo edhe fate të lidhura me qytetin. Në rishikimin për kësaj preambule autorja vëren se megjithëse duket e qartë rruga, Kadri tarelli ka një zemër të mirë dhe është shumë i dedikuar, kjo duket në të gjithë krijimtarinë e tij të bollshme. Tarelli dallohet nga patriotizmi, admirimi dërrmues për jetën dhe bukurinë e jetës. Evidentohen poezitë e tij emblematike. Unë mund të imagjinoj xhelozitë e mundshme që libri mund të shkaktojë dhe ama ndjej që Lavjerrësi do të ishte bujë. E para është nga mendimi elementar se nëse për dikë botohen më shumë komente, apo faqe, atëherë Autorja e konsideron atë një autor të mirë dhe të vlefshëm.

Nuk ka të trilluar në këtë, sepse thjesht ka ndodhur kështu, nuk është një rastësi objektive. Vilhelmja ka paraqitur më shumë libra se sa fjalët e xhelozëve anembanë. Prandaj, me këtë rast ajo ka ritreguar se për disa autorë duhen shkruar e rishkruar edhe portrete letrare disi më të plota. E rëndësishme është që në tekstet e Tarellit është mendimi dhe frymëzimi qëllimmirë, në aspektin artistik të cilin Vilhelme Vranari Haxhiraj tashmë me këtë libër e nxori në pah.

Unë i jam pafundësisht mirënjohës Vilhelme Vranari Haxhiraj për punën e madhe që ka bërë për të shkruar për autorin dhe duke pasqyruar mjaft artikuj, recensione, dhe ese në një përmbledhje të tillë. Libra të tillë shfaqen në dekada, unë guxoj të profetizoj se një libër i tillë nuk do të shfaqet në dekadat e ardhshme. Dhe për arsye objektive. Do ta përfundoj me shënimet e ndjeshme, të cilat qëndrojnë të pabotuara në arkivin personal prej vitesh. Dhe ato janë jashtëzakonisht të vlefshme dhe trakët modernë do ti përdorin ato për të përcaktuar rrugët e tyre. Meqenëse në libër janë përfshirë edhe figura të tjera, dua t'u kujtoj se me këtë libër Vilhelme Vranari Haxhiraj është plotësisht e denjë dhe e meriton falenderimin publik, të cilin e dhuron vetë thellësia dhe tematika e këtij libri.