Tregim nga Agim Gjakova
Nëna kaloi portën e madhe të rrethinës së burgut. E hodhi në dorën e majtë bohçen me ushqime, se duhej të vinte gisht në fletën e vizitës dhe hyri në ndërtesën e burgut. Gjatë tërë jetës kishte vënë gisht në ato pak “shkresat e hyqymetit” që ia kishin kërkuar dhe atë çast tek po çapiste atë copë të korridorit deri tek zyra e kontrollit, vetvetiu zgjati gishtin tregues dhe e bëri gati ta vinte në copën e letrës. Kur mbaroi me procedurën për vizitat e të burgosurve nga familjarët, gardiani mbikëqyrës e çoi në dhomën ku do të takohej me të birin. U ul dhe priti. I biri u duk nga dera tjetër e dhomës. U afrua dhe u ul kundrejt së ëmës. Për disa çaste atyre u folën vetëm sytë. Më shumë u ligështuan sytë e të birit se të nënës, e cila vërejti se ai ishte dobësuar. Po shiheshin pas një kohe mjaft të gjatë.
- Të kam sjellë pite me kungull, - i tha ajo. – Ndoshta ta hapë oreksin se ti e ke dashur më së shumti.
Sytë e të birit u hapën pak. Deshi të thoshte “nëna ime e mirë”, por buzët nuk i lëvizën. Ato u shtrënguan në një duf të brendshëm.
- E di bir, e di. Mërzitesh, por ti nuk ke bërë asgjë. Do të të trimërojë nëna. A e di sa shumë e doje Marksin? Atë fotografinë e madhe që e kishe në dhomën tënde e zhvendose në dhomën e mysafirëve. Për vete e rregullove një fotografi më të vogël përmbi tavolinë që ta kesh gjithmonë pranë... Mos u mërzit, bir. Nëna ka me ta sjellë fotografinë e madhe të Marksit që ta kesh aty në atë ku rri ti gjithë ditën e natën. Ke me u çmallë me të. Nëna nuk di shumë, por... Hej çfarë burri ka qenë ai! E si më thoshe ti? Më thoshe se ai kishte qenë njeriu më i mirë në botë. Hë, pra! Ta sjell nëna ta vendosësh në mur a diku aty ku rri ti dhe të bisedosh me të se ti e ke dashur shumë e... Po, po, sikur të ishte gjallë ai kishte me të dashtë ty shumë, se ti e kishe për zemër, hë!
Gardiani mbikëqyrës në fillim u hutua nga ato fjalë, por pastaj shënoi me nxitim ato që tha nëna. Do t’ia raportonte oficerit të sigurimit siç e kishte porositur ai nëse mund të nxirrnin diçka që nuk e dinin nga biseda nënë e bir.
I biri kishte hapur sytë dhe dëgjonte “nënën e tij të mirë”, analfabete që vinte gisht, që dinte të gatuante më së miri pite me kungull, që mblidhte shoqet e mëhallës, dhe askush nuk ia kishte dëgjuar ndonjëherë ndonjë fjalë të egër.
Sipas rregullit nuk lejoheshin përqafimet se gjatë shtrëngimit mund të jepej ndonjë gjë të burgosurit. Madje edhe afrimi ishte i rregulluar me centimetra. Nuk kishte ndarje me xhama e as telefona që të llafoseshin njëri me tjetrin si në burgjet moderne.
Kur erdhi koha e ndarjes Nëna u ngrit në këmbë dhe zgjati gishtin tregues që e vinte mbi letër. I biri vuri pak buzën në gaz dhe zgjati edhe ai gishtin tregues. Të dy prekën majat e gishtave. Ky qe përqafimi i tyre.
Në mendjen e të dyve u gjunjëzua ai tregimi i nënës për t’ia sjellë fotografinë e Marksit. I biri pothuajse qeshi me zë. E kuptoi “nënën e tij të mirë”, u mundua të sille nëpër mend, të ndërtonte gjithë ç’kishte menduar e bluar ajo për atë takim dhe qe pikërisht mençuria e saj që vërtetë atij edhe ia hoq mërzinë dhe i dha zemër. U fut në qelinë e tij me një ndjenjë të lehtë gëzimi që nuk e kishte provuar më parë.
Nëna doli nga burgu. E kishe mbajtur veten për mrekulli në sytë e gardianëve dhe rojave. U bind se kishte menduar diçka që papritur i kishte ardhur në mendje se si mund ë lehtësonte të birin përpara tërë ortekut shtypës të sigurimit që ia kishin burgosur të birin pa faj.
Fotografinë e Marksit e kishte parë për herë të parë në zyrën e kryesisë së organizatës së frontit, bashkë me Engelsin, Leninin e Stalinin. As që dinte, as që kishte dëgjuar më parë se kush ishin ata, por mbledhjet e përjavshme çdo të diel, orët e përmuajshme të edukimit ideologjik e politik si nëpër hije kishte marrë vesh se ata kishin qenë njerëz të mëdhenj dhe se partia i kishte në vend të profetëve. Megjithatë as e kishte vrarë mendjen. Por se si i shkrepi në mendje dhe i tha vetes: “Atëherë a mund të ndihmojë tim bir një profet? Mbase po. Mbase mund t’i bindte disi që, në mos e lirofshin krejt, të paktën t’ia zbutnin dënimin.”
Gardiani mbikëqyrës raportoi menjëherë tek oficeri i sigurimit se çfarë i kishte thënë nëna të birit. Në dosjen e tij u shënuan fjalët e nënës, megjithëse u vunë tre pikëpyetje.
Qetësia dhe heshtja qëndruan deri në takimin tjetër pas një muaji.
Nëna filloi të ulej në rreshtin e parë në takimin që bëhej për punën ideopolitike të popullsisë në bllok. Kryetari i bllokut kishte thënë se ajo duhej të ishte e rregullt, madje të diskutonte pikërisht ajo që e kishte djalin në burg. Por Nëna nuk kishe mundësi përgatitjeje të fliste, por instruktorëve dhe kryesisë së bllokut u dhuronte buzëqeshjen e hidhur, të cilën ata e merrnin si shenjë të devotshmërisë ndaj partisë dhe udhëheqjes. Tregonte se, me aq shkollë dhe kuptim që kishte, ndërgjegjja e saj e pranonte madhështinë e Leninit, për veprat e të cilit bëhej instruktimi i banorëve të bllokut.
Nëna kërkoi fotografinë e Marksit në librari. Librari e vështroi me kureshtje atë grua së cilës nuk i qeshte buza, u mundua ta gjykonte se përse e donte, iu kujtua veprimi i një “tregtari” mendjehollë që ua kishte shitur zonës fotografitë e Marksit dhe të Engelsit si shenjtorë, njëri Shën Gjergji dhe tjetri Shën Mitri, dhe instruktori i partisë, i paditur me atë zonë, kishte raportuar për punën e mirë ideopolitike në gjirin e popullsisë.
Bashkë me bohçen e ushqimeve nëna e paraqiti fotografinë në zyrën kontrollit.
- Jo, shoqe, kjo nuk bën! Pale edhe me xham, - zyrtari qeshi lehtë me paditurinë e gruas. – Jo, jo, në asnjë mënyrë. Këtu kemi fotografitë... – Heshti. Nuk e dinte nëse ka apo jo në burg fotografi të liderëve të komunizmit.
- E ka dashur shumë, - theksoi nëna. – E merr gjumi më lehtë, e ruan shëndetin me të, kthjellohet...
- Po jo, moj shoqe, nuk bën! Unë po e mbaj këtu. Kur të dalësh eja dhe merre.
Çikën gishtat, u vështruan. Nënës iu duk më i dobësuar, por buzëqeshja e hidhur u nde në fytyrën e saj e sytë e të birit. “Kjo i jep pak zemër!” Tha Nëna me vete.
- Mos u mërzit, bir! Nuk ma lanë fotografinë e Marksit se paska xham, se paska këtu të burg... Por nëna ka me t’i sjellë librat e Leninit. Ata që nuk i lëshoje kurrë nga dora. Më kujtohet kur buzëqeshje dhe thërrisje bravo!, sa bukur!, ky është shumë i madh, “gjemi” i përjetshëm...! Mos u mërzit! Ja, muajin tjetër ke m’i pasë e ka me të marrë gjumi më rehat, ka me t’u hapë oreksi...
Çikën gishtat kur u ndanë dhe zyrtari ia dha nënës fotografinë e Marksit me një buzëqeshje që nuk thoshte asgjë. Kur u ndodh larg godinës së burgut, shikoi rrotull se mos e shihte njeri, theu xhamin, nxori fotografinë e bëri grima grima e copëtoi edhe kornizën dhe i hodhi në kazanin e plehrave.
Gardiani mbikëqyrës raportoi gjithçka kishte thënë Nëna dhe vuri shënimin se në vend të fjalës gjeni, ajo kishte përdorur “gjemi”.
Dosja e të burgosurit që përgatisni të dy oficerët e sigurimit që e kishin arrestuar, kishte mbetur e zbrazur, me gjëra që nuk përfilleshin as për bisedë, e jo më si prova fajësie për gjykim. Më të rëndësishmet ishin fjalët e Nënës. Por për ata që ndodheshin në liri kishte kohë boll. Kurse për ata që ishin të ndryrë kishte kohë edhe më tepër!
Në edukimin ideopolitik të banorëve të bllokut filloi leximi, diskutimi dhe interpretimi i librit zulmëmadh të Enver Hoxhës, vepra nëntëmbëdhjetë. Nëna si gjithmonë në rreshtin e parë. Buzëqeshja e hidhur, sytë mbikëqyrës të dymijëlekshave... Thuhej se spiunëve të sigurimit, përveç rrogës që merrnin në punë, u jepeshin edhe nga dymijë lekë. Trumbetimi në tërë vendin për veprën nëntëmbëdhjetë qe më shurdhues se çdo tjetër e deriatëhershme.
- Dua ato të dy veprat e Leninit, - i tha Nëna librarit. Ai e pyeti se cilat, pasi ishin me dhjetëra. – Ato të dyja që i diskutojmë në bllok!
Nëna nuk ua dinte titujt. Librashitësi u kujtua dhe nxori vëllimet ku kishte shkruar për kulturën e artin.
Në zyrën kontrollit.
- Po jo, moj shoqe! Të kam thënë një herë se nuk mund të sjellësh asgjë tjetër përveç ushqimeve, - i tha zyrtari.
- Po ai e ka bërë natën ditë duke i lexuar. I ka përsëritur çdo mëngjes ato çka janë shkruar këtu. Edhe pasi hante drekë fliste në dhomën e tij, i këndonte me zë, shkruante në fletore, nganjëherë edhe në mur diçka që të mos e harronte... A e dini ju se gati m’u marros im bir me këta libra?!
- Po kemi, oj shoqe, kemi këtu në burg të tillë libra sa... - Zyrtari deshi të thoshte “sa me hëngër dreqi”, por u step në çastin e fundit. - T’i ruaj unë këtu dhe... Moj të të bëj një pyetje: A di ti të lexosh?
Nëna e vështroi rreptë.
- Ç’të shtyri ty të ma bësh këtë pyetje? – Tha me ton mjaft të fortë dhe tejet serioz. Zyrtari u shtang pak dhe u mundua të buzëqeshte. Nëna u nis për në dhomën e takimit.
Çikën gishtat.
- T’i kam sjellë veprat e Leninit, por nuk m’i lanë. Më thanë se këtu në burg ka... ka sa të duash! – Nënës iu kujtua heshtja e zyrtarit që duhej të kishte menduar “sa me hëngër dreqi”, siç thuhej zakonisht. _ Por ti mos u mërzit. Herën tjetër kam me ta sjellë Enver Hoxhën nëntëmbëdhjetë. Ka me të qetësue, me ta zdritë krejt atë vend ku rri ti gjithë ditën e gjithë natën dhe ke me pa se sa bukur ka me qenë.
Çikja e gishtave me “nënën time të mirë”.
Gardiani mbikëqyrës shënoi fjalët e saj dhe nënvizoi se “shoqja e pati me gjithë zemër kur tha Enver Hoxha nëntëmbëdhjetë, pasi nuk dinte se duhej të thoshte vëllimi i nëntëmbëdhjetë i veprave të shokut Enver”.
- Ma jep Enver Hoxhën nëntëmbëdhjetë, - i tha librarit. Ky deshi të qeshte, por mbajti veten. Duke ia qartësuar Nënës se cili libër ishte dhe si emërtohej, ai e vështroi atë grua më kureshtje dhe i bëri disa pikëpyetje vetes, se përse i duheshin asaj librat kur nuk dinte të lexonte. Pastaj i tha vetes se “me siguri do t’i marrë në kurset e edukimit ideopolitik dhe t’i vendosë pranë zemrës që të dukej se sa i do”.
- Moj shoqe! Shoqe moj! Po sa herë duhet të të themi se nuk mund të sjellësh gjëra të tjera përveç ushqimeve?!
- Po është libri i shokut Enver, more! Enver Hoxha nëntëmbëdhjetë, e, pra, si të mos e sjell!?
- Jo Enver Hoxha i nëntëmbëdhjetë, por... - Zyrtari u ndal. E vështroi atë shoqe që nuk po i mbushej mendja. Për ta mbyllur i tha: – Mirë, mirë! Ku të dalësh eja e merre.
Çikën gishtat.
- Nëna ime e mirë! – I burgosuri u step. Do të nxirrte fjalë të forta, të egra, shkatërruese për nënën. – Kur të vdes të ma bësh varrin afër babës...
- Jo bir, jo! – Zemërplasur nëna thërriti me gjoks. Nuk do të vdesësh! Nuk do të vdesësh se... Ta solla Enver Hoxha nëntëmbëdhjetë, por nuk ma lanë. E pata gjetur nën jastëkun tënd. A e di si e ruaja atë? Si sytë e ballit. Ishe zemra e djalit tim. Eh, çfarë libri! Ishe bërë... Si ishte bërë! Të gjitha fletët kishin shenjat e tua. Nëna nuk di t’i lexojë, por e mora me mend se çfarë dashurie ke ngjitur aty në atë libër. Sapo e ngrita në dritën e diellit shkëlqeu si zambaku në mëngjes. Hija e tij ka me të mbajtur gjallë, se edhe shtatë jetë me i pasë ti je i gatshëm t’i japësh për të...
Heshti. U djersit të kujtonte fjalët e instruktorit të partisë në leksionet e edukimit ideopolitik. Më në fund i tringëlluan:
- Ditën një mijë e pastë udhëheqësi ynë, bir!
Çikën gishtat.
Në dosjen e të burgosurit u shënuan edhe fjalët për Enver Hoxhën nëntëmbëdhjetë.
Buzëqeshja e hidhur do të priste ditën e gjykimit, nëse do të ëmbëlsohej, apo do të bëhej edhe më e hidhur e të zhdukej fare.
Comments