Duke rikujtuar Viktor Kalemin në mjedisin letrar të Isabel Allende „Shtëpia e shpirtrave“
„Shtëpia e shpirtrave“ është romani në Bibliotekën time Personale, i dhuruar nga poeti dhe publicisti i talentuar pilot i AN2-shave të Tiranës, Riza Lahi, në vitin 1989, menjëherë sapo doli nga botimi nga Shtëpia Botuese „Naim Frashëri“. Me këtë roman u njoha me shkrimtaren dhe autoren e tij Isabel Allende, por dhe me mjeshtërinë e përkthimit të përkthyesit të shquar shqiptar nga gjuha frënge, Viktor Kalemi. Më tej ndjeva vërtet një shije të këndshme estetike nga përkujdesja e redaktores Dorina Paço. Sakaq letërsia kiliane me këtë roman, që në origjinal titullohet „La casa de los espiritus“, më përfshiu në detaje të tjera, mjaft të domosdoshme në udhën e shkrimit, krijimit dhe përkthimit gjithashtu.
Këto ditë me disa arsye, me datën që përkon me dhurrimin e këtij libri nga një mik i paharrueshëm, sikurse mbetet Riza Lahi, edhe pse është i i ndarë nga jeta, me përvjetorin e ndarjes nga jeta të përkthyesit Viktor Kalemi dhe me rileximin e romanit „Shtëpia e shpirtrave“ që tregon se shkrimi i shkrimtares Isabel Allende është po aq magjepsës si më parë, edhe njëzet vjet më vonë. Duke lexuar kujtimet e saj dhe romanin aktual, duke u rikthyer në Shtëpinë e saj të Shpirtrave, është e vështirë të dallosh nëse po flet Alba Trueba, apo vetë Allende, pasi ky libër duket të jetë një autobiografi e fiksionalizuar e familjes së saj. Duke kaluar 90 vitet e jetës së Esteban Trueba, Kili ka parë pjesën e vet të vështirësive. Megjithatë, duke shkruar kujtimet si Klara dhe Alba, njeriu është në gjendje të thyejë zinxhirin e mundimeve, në mënyrë që historia të mos jetë më e dënuar të përsëritet. Ashtu si herët e tjera që kam lexuar këtë kryevepër, e vlerësoj edhe përkthimin dhe dorën mjeshtërore të Viktor Kalemit, sikurse dhe vetë romanin me 5 yje të shndritshëm për prozën e jashtëzakonshme dhe realizmin magjik të Allendes.
Sikurse është cituar hera-herës „Shtëpia e Shpirtrave“ (Trilogjia e pavullnetshme) e shkruar nga Isabel Allende mbetet një nga veprat më të rëndësishme dhe më të dashura të Amerikës Latine të shekullit të njëzetë, ku mjeshtërisht thurret një qasje e shkëlqyeshme e tre brezave të familjes Trueba, duke zbuluar triumfe dhe tragjedi. Këtu është patriarku Esteban, dëshirat e egra dhe makinacionet politike të të cilit zbuten vetëm nga dashuria e tij për gruan e tij eterike, Klarën, një grua e prekur nga një dorë e botës tjetër. Vajza e tyre, Blanca, dashuria e ndaluar e së cilës për një burrë Esteban e ka konsideruar të padenjë, zemëron të atin, megjithatë do të sjellë gëzimin e tij më të madh: mbesën e tij Alba, një vajzë e bukur, ambicioze që do të udhëheqë familjen dhe vendin e tyre në një të ardhme revolucionare.
„Shtëpia e Shpirtrave“ është një sagë magjepsëse që përfshin dekada dhe jetë, duke ndërthurur personalen dhe politiken në një roman epik dashurie, magjie dhe fati.
Pra ky roman është një epikë gjithëpërfshirëse që përfshin tre breza grash kiliane - Clara, Blanca dhe Alba Del Valle Trueba - nga pas Luftës së Parë Botërore deri në grushtin e shtetit të Pinochet që përmbysi qeverinë Allende (xhaxhai i Isabelës) në 1973 dhe detajoi sagën e tyre familjare si në kohë të mira ashtu edhe në të këqija, duke reflektuar sesi të njëjtat gabime u përsëritën gjatë brezave. Kjo është më e dukshme pasi Allende përdor përsëri të njëjtin emër për të katër gratë në familje: Nivea, Clara, Blanca, Alba. Çdo grua u përpoq të ishte aq e pavarur sa e lejonte epoka e saj, por duke rënë për zakonet e shoqërisë që pritej nga një familje kiliane e kores së sipërme. Megjithatë, me kalimin e viteve, respektimi i normave të klasës më të lartë bëhet më i vështirë pasi familja dhe shoqëria shkërmoqen rreth klanit Del Valle/Trueba.
Allende mund të njihet për prirjet e saj feministe, por ajo krijon një kryesues të fortë dhe të paharrueshëm mashkullor në Esteban Trueba. Duke arritur moshën nëntëdhjetë vjeçare dhe duke treguar këtë histori së bashku me mbesën e tij Alba, senatori Trueba sheh Kilin të ngrihet, të bjerë dhe të ngrihet përsëri. Vështirësitë dhe sukseset e vendit pasqyrojnë ato të familjes së tij, pasi Senatori mbetet shumë konservator edhe pse brezat e rinj të familjes së tij zgjedhin vlera më liberale. Trueba në rolin e tij si patriarku sheh se si bota ka ndryshuar dhe mban familjen e tij të bashkuar ndërsa Kili përplaset rreth tyre.
Isabel u largua nga Kili me familjen e saj dhe shkrimi i saj ka pësuar ndryshime që atëherë, në varësi të vendit ku ndodhet në rrugëtimin e saj jetësor. Kjo sagë mbetet shkopi im matës me të cilin vlerësohen të gjithë librat e tjerë të saj. Për sa kohë që ajo ruan nivelin e saj të lartë të realizmit magjik latin, nuk kam asnjë vështirësi t'i vlerësoj të gjithë librat e saj me të paktën 4,5 yje. Duke ditur që Vajza e Fatit dhe Portreti i Sepias përbëjnë një trilogji që çon në „Shtëpia e Shpirtrave“, sa herë që i rilexoj këto libra çdo disa vjet, apo më shumë, ata do të duhet të lexohen me radhë, duke krijuar një sagë epike familjare që përfshin gati 200 vjet. „Shtëpia e Shpirtrave“, përmes niveleve të larta dhe të ulëta, do të mbajë gjithmonë vendin e saj si një nga librat e mi të preferuar të lexuar dhe nga shija tjetër dhe nga përkthimet, apo shqipërimet mes më të mirave. Merita natyrisht i takon dhe Viktor Kalemit.
Viktor Kalemi ishte diplomat, njeri i letrave dhe një përkthyes i shkëlqyer i letërsisë frënge. Humbjen e tij në atë kohë mediat në Shqipëri e konsideruan si humbjen e madhe të përkthyesit të mirënjohur shqiptar. Kalemi vitet e fundit të jetës i kishte kaluar jashtë vendit, ndërsa ka pasur një karrier të jatë edhe si diplomat. Ai ishte një pasardhës i denjë i familjes Kalemi nga Mashkullora e Gjirokastrës. Kalemi ka përkthyer veprat e mëdha të letërsisë botërore si ‘Shtëpinë e Shpirtrave’ të Isabel Alendes, apo kryeveprën “Ema Bovari” të Gustav Floberit.
Comentarios