Romani “Rënia” i Shefqet Mekos, dëshmi e fuqishme e dramës dhe sfidave që përballoi Shqipëria në vitin 1990
Nga Ahmet Prençi
Romani “Rënia”, i shkrimtarit Shefqet Meko, botuar nga shtëpia botuese “MediaPrint”, është një pasqyrë e thellë dhe dramatike e një prej periudhave më të trazuara në historinë e Shqipërisë: viti 1990, kur regjimi komunist, që kishte sunduar për dekada, u shemb nën peshën e krizave të brendshme dhe presionit popullor. Përmes rrëfimit të tij mjeshtëror, autori na sjell një panoramë të gjerë të kohës, duke hyrë në psikologjinë e individëve dhe në dinamikat e një shoqërie në prag të një ndryshimi të madh historik. Ngjarjet e trajtuara përfshijnë vitet 1987-1990 dhe autori si një kronikan i vërtetë, përmes një rrëfimi mjaft të sinqertë dhe realist na sjell të freskëta imazhet dhe zhvillimet e asaj periudhe.
Romani ndërthur ngjarje historike reale me tregime imagjinare të personazheve që jetojnë dhe përballen me rrëzimin e një sistemi që deri atëherë ishte parë si i pamposhtur. Shefqet Meko përqendrohet në shtresa të ndryshme të shoqërisë shqiptare duke përfshirë zyrtarë të lartë të regjimit, studentë protestues, pedagogë dhe njerëz të zakonshëm që përballen me pasojat e ndryshimeve dramatike. Ndërsa disa prej tyre luftojnë për të ruajtur status quo-në, të tjerët kërkojnë një rrugëdalje drejt lirisë.
Në qendër të romanit janë konfliktet mes të vjetrës dhe të resë, të fuqishmes dhe të pafuqishmes, të shpresës dhe dëshpërimit. Nëpërmjet përshkrimeve të hollësishme të jetës në Shqipëri në atë periudhë, autori krijon një tablo të ndërlikuar të tensioneve sociale dhe politike.
Një nga konfliktet më të fuqishme në vepër është përplasja midis brezave: të rinjtë, që e shohin komunizmin si një pengesë për ëndrrat dhe të ardhmen e tyre, dhe të moshuarit, të cilët shpesh janë të lidhur emocionalisht dhe ideologjikisht me të kaluarën.
Titulli “Rënia” është simbolik dhe shumëkuptimor. Ai jo vetëm që nënkupton shembjen e regjimit komunist, por gjithashtu flet për rënien e iluzioneve, të frikës dhe të shtypjes. Meko përdor këtë metaforë për të treguar jo vetëm fundin e një epoke, por edhe fillimin e një kohe të re të mbushur me pasiguri dhe sfida.
Autori i jep rëndësi të veçantë temave si liria, e drejta për t’u dëgjuar dhe shpresa për një të ardhme më të mirë. Ndërkohë, ai nuk ngurron të tregojë anën e errët të tranzicionit, si: kaosin, humbjen dhe ndjenjën e pasigurisë që karakterizoi atë periudhë.
Gjuha e Shefqet Mekos është e pasur, e gjallë dhe përshkruese, duke i dhënë lexuesit një ndjesi të fortë të kohës dhe vendit. Përmes dialogjeve të fuqishme dhe përshkrimeve emocionale, autori arrin të sjellë në jetë dramën e një shoqërie që shembet për të rindërtuar veten.
“Rënia” është një roman që jo vetëm dokumenton një moment historik të rëndësishëm, por gjithashtu ofron një reflektim të thellë mbi natyrën njerëzore dhe përballjen me ndryshimin. Shefqet Meko ka arritur të krijojë një vepër që është njëkohësisht një pasqyrë e kohës dhe një thirrje për të menduar mbi lirinë dhe përgjegjësinë individuale në kohë ndryshimesh.
Personazhi kryesor Maks Priftit, një njeri që duket se beson te përmirësimi i sistemit, jo në shembjen e tij, përfaqëson një kategori njerëzish që, gjatë rrëzimit të regjimit, ndiheshin të përçarë midis besnikërisë ndaj një sistemi të njohur dhe frikës nga e panjohura. Në fakt, qëndrimi i tij ndaj komunizmit mund të interpretohet si një dëshirë për stabilitet në një botë që papritur po ndryshonte në mënyrë dramatike dhe të paqëndrueshme.
Çmenduria e Maksit është një nga aspektet më të fuqishme të romanit, pasi mund të shihet si një simbol i destabilizimit shpirtëror dhe emocional që përjetoi shoqëria shqiptare gjatë tranzicionit. Ndërkohë që sistemi komunist shembej, shumë njerëz humbën orientimin, vlerat dhe vetëdijen për rolin e tyre në një shoqëri të re. Maks Prifti bëhet një pasqyrë e këtij procesi traumatizues, ku ndarja me të kaluarën nuk ishte thjesht politike, por edhe ekzistenciale. Këtë mbyllje ka zgjedhur shkrimtari Shefqet Meko për të na bërë si lexues t’i kthehemi të kaluarës e të mendojmë gjatë dhe për dramat që kalojmë sot. Ështe një thirrje e fuqishme që ushton fort në mendjen tonë.
Tranzicioni i Shqipërisë nga komunizmi në demokraci nuk ishte një proces i qetë dhe i rregullt. Në fakt, mund të shihet si një “çmenduri kolektive”, ku normat e vjetra u hodhën poshtë pa pasur një sistem të ri të mirëpërcaktuar për t’i zëvendësuar. Anarkia sociale, eksodi masiv, varfëria dhe pasiguria që përshkuan këtë periudhë janë elemente që e bënë shoqërinë shqiptare të duket sikur po kalonte një lloj krize të përgjithshme identiteti.
Maks Prifti si individ, përjeton personalisht atë që shumë shqiptarë ndjenin kolektivisht: humbjen e një sistemi ku çdo gjë ishte e paracaktuar dhe fillimin e një bote të re, ku gjithçka dukej e pasigurt. Çmenduria e tij mund të shihet si një pasqyrë për çmendurinë më të madhe të një shoqërie që u gjend e pambrojtur dhe e papërgatitur për të përballuar ndryshimet dramatike.
Në roman, duket qartë se forca që udhëhoqi ndryshimin nuk erdhi nga jashtë sistemit, por nga vetë brendësia e tij. Kjo qasje pasqyron një realitet historik në Shqipëri, ku figura të larta të Partisë së Punës së Shqipërisë (PPSH) përvetësuan retorikën demokratike për të ruajtur pushtetin e tyre në një rregullim të ri politik.
Romani përshkruan një situatë ku partia-shtet nuk u zhduk, por thjesht u nda në dysh: njëra pjesë që mbeti e lidhur me ideologjinë komuniste dhe tjetra që përqafoi një retorikë të re demokratike, por që në thelb ruajti mekanizmat e pushtetit të mëparshëm. Kjo ndarje e partisë mund të interpretohet si një mënyrë për të kontrolluar të dyja kahjet e ndryshimit: ruajtjen e një pjese të status quo-së dhe njëkohësisht përmbushjen e kërkesave për ndryshim.
Në këtë mënyrë, tranzicioni nga komunizmi në demokraci, siç e pasqyron romani, mund të shihet si një proces i manipuluar, ku aktorët kryesorë mbetën të njëjtët, veç thjesht ndryshuan mënyrën e të vepruarit dhe të paraqitjes së tyre. Njerëzit që kishin kontrollin në periudhën komuniste vazhduan ta mbajnë atë edhe gjatë periudhës së re demokratike, duke përdorur mjetet e tyre të vjetra: lidhjet politike, strukturat e shtetit dhe aftësinë për të manipuluar opinionin publik.
Ky interpretim mund të shihet si një kritikë ndaj tranzicionit shqiptar që nuk erdhi si një ndryshim aq radikal sa u shpresua, por më shumë si një përshtatje e elitës së vjetër në një sistem të ri.
Romani ngre gjithashtu pyetje të thella morale për shoqërinë shqiptare, e cila u përball me dilemën e madhe: si të pajtohej me të kaluarën e saj ndërkohë që kërkonte të ndërtonte një të ardhme të re. Nëse pushtetin e mbajtën përsëri të njëjtët njerëz që kishin qenë pjesë e regjimit të vjetër, atëherë drama e romanit bëhet edhe më e thellë. Shoqëria shqiptare, duke kaluar në një “demokraci”, ndoshta nuk arriti kurrë të bëjë një ndarje të vërtetë me të kaluarën. Në vend të një revolucioni të vërtetë shoqëror, ndryshimi mund të interpretohet si një tranzicion i kontrolluar, ku strukturat e fuqisë mbetën të paprekura. Autori me finesë dhe art na e jep këtë mesazh të fortë e të dhimbshëm.
Në këtë kontekst, personazhi kryesor Maks Prifti mund të shihet si një zë i vetmuar që ndjen se tranzicioni nuk është i drejtë dhe as autentik. Nëse ai mendonte se komunizmi mund të përmirësohej, por jo të shembej, atëherë drama e tij përshkruan zhgënjimin e atyre që kuptuan se sistemi i ri nuk përfaqësonte idealet e lirisë dhe drejtësisë për të cilat kishin luftuar. Maks Prifti ishte një idealist që e donte vendin e tij, ishte i drejtë dhe i ndershëm. I dhimbte shumë intriga dhe pandershmëria. Ai është i sinqertë nga fillimi në fund. Këtë na trasmendton autori deri në fund. Kam përmendur personazhin kryesor në këtë analizë të thjeshtë që po prezantoj, por në roman secili personazh është skalitur me shumë mjeshtëri dhe janë harmonizuar në ndërveprimin mes tyre me shumë shije estetike. Unë duke qenë student në kohën që përshkruan autori e pash veten gjatë gjith leximit të librit si një vëzhgues që parashikoja ngjarjet që do ndodhnin dhe identifikoja personazhet e autorit me njerzit real që jetuam atë kohë. Ndaj them që për periudhën që trajton Shefqet Meko do ndezi debate pasi është unik në trajtimin e këtij momenti historik për vendin. Sipas meje është krejt realist.
Drama e çmendurisë së Maksit mund të simbolizojë zhgënjimin e atyre që panë se si një elitë e vjetër transformoi veten për të mbijetuar në rrethanat e reja. Në këtë mënyrë, romanit i jepet një dimension i fuqishëm kritik dhe filozofik, duke nxitur lexuesin të reflektojë mbi natyrën e ndryshimit të vërtetë dhe vështirësitë e një tranzicioni të drejtë.
Përfundimisht, ky roman mbetet një dëshmi e fuqishme e dramës dhe sfidave që përballoi Shqipëria në vitin 1990 dhe është një lexim i domosdoshëm për ata që duan të kuptojnë më mirë këtë periudhë të historisë shqiptare.
________
Hapësira e Qendrës Kombëtare të Librit dhe Leximit mirëpriti, promovimin e romanit “Rënia” të shkrimtarit Shefet Meko. Pjesëmarrësit e shumtë e vlerësuan krijimin e Mekos, që me kulturë përshkruan periudhën e ndryshimit epokal të regjimeve, nga ai komunist, në demokracinë e ditëve të para. Botuesi i “Mediaprint” falenderoi autorin që e përzgjodhi për këtë botim të spikatur. Të pranishmit që morrën fjalën, Ahmet Premçi, Marash Mirashi, Arben Çeku, prof. Xhevat Lloshi, por dhe Agim Baçi e Behar Gjoka e zbërthyer përmbajtësisht dhe teorikisht esencën e romanit “Rënia”, të cilin e vlerësuan edhe si autobiografik (të fshehur). Atë e quajtën edhe roman kujtesë, një pasqyrë të situatave të kohës dhe personazhit kryesor. U fol në takim edhe rreth përjetimeve nga leximi, si dhe nga ngjarjet me Shefqet Meko. Ky i fundit, pas falenderimeve, theksoi se romani i tij mishëron dëshirën për të pasqyruar realisht, ngjarjet e kaluara në kapërcyell të epokave.
コメント